Ne dediyse hepsi çıktı! Sinemanın içinde ABD ile Rusya var: ‘İnsan eliyle yaratılan kâbus’
Derleyen: Melike Sarıkaya / Milliyet.com.tr – 1961 imali İngiliz bilim kurgu sineması The Day the Earth Caught Fire (Dünyanın Yandığı Gün), aslında o periyodun en büyük tehditlerinden biri olan nükleer savaş korkusunu bahis ediniyor. Filmde, Amerika ve Rusya’nın eş vakitli nükleer bombalar patlatması sonucu Dünya’nın ekseni kayar ve gezegen, güneşe daha fazla yaklaşarak ekstrem sıcaklıklara maruz kalır. Bu kurgusal felaket, günümüz dünyasında arka arda kırılan sıcaklık rekorları ve global ısınma gerçeğiyle ise epeyce dikkat alımlı bir benzerlik taşıyor. Sinemadaki karakterlerin kriz karşısındaki tavırları ve toplumların felaketle başa çıkma gayreti da bugün yaşanılan iklim krizine dair kıymetli bir yansıma sunuyor. Bu da izleyicilere şu soruyu sorduruyor: ‘Bu sinema, günümüzü nitekim öngörmüş müydü?’
1961’DE ÖNGÖRDÜ, ÇAĞIN EN BÜYÜK SORUNU
‘The Day the Earth Caught Fire’, 1961 yılında İngiltere’de çekilmiş bir bilim kurgu sinemasıdır. Val Guest’in yönettiği bu sinema, Soğuk Savaş devrinde çekilmiş ve Amerika ile Sovyetler Birliği’nin eş vakitli nükleer denemeler yapması sonucu yaşanan nükleer patlamalar sonucu Dünya’nın ekseninin kaymasını, sonrasında yaşananları bahis alıyor. Bu kayma, Dünya’nın Güneş’e yaklaşmasına neden olur ve ekstrem sıcaklıklar ortaya çıkar. Aslında ana tema, o devrin gündem mevzularından birisi olan nükleer savaş korkusuna bir gönderme olsa da eksen kayması sonrasında yaşanan ekstrem hava şartlarını, günümüz meseleleri olan global ısınma ve iklim değişikliğiyle ilişkilendirmek mümkün.
Sıcak hava dalgaları, kuraklık ve su kıtlığı üzere durumlar, global ısınmanın sonuçları olarak önemli bir sorun formunda karşımıza çıkıyor. Sinema senaryosunun günümüzde yaşanmakta olan iklim değişikliği kriziyle şaşırtan formda paralellik gösterdiği de görülüyor.
FİLM KARAKTERLERİNİN İNKÂRI BİR YANSIMA MI?
Filmdeki karakterlerin kriz anında gösterdikleri yansılar de epey değişik karşılanıyor. Zira sinemadaki karakterler sıcaklıkların giderek artmasına karşın durumu inkâr ediyorlar ve kriz gerçekliğini kabul etmekte zorlanıyorlar. Günümüzde de iklim değişikliği karşısında inkârcı tavırlar sergileyen birçok insan var. Amerikalı Emekli Fizik Profesörü ve Bilim Kurgu Müellifi Leroy William Dubeck de bir kitabında bu sinemadaki karakterlerin sergiledikleri davranışları günümüz insanlarında da gözlemleyebileceğimizi belirtiyor ve ekliyor: “Eşi gibisi görülmemiş olayların olduğunu görebiliyorlar fakat nitekim bir problemimiz olduğunu kabul etmeye istekli değiller.”
Filmde hükümetlerin belli bir etaptan sonra fevkalâde hâl ilan ettikleri de görülüyor. Günümüzde ise doğal afetlerin ve iklim krizinin artmasıyla, birçok hükümet bu tıp acil durumlarla başa çıkmak için yeni siyasetler üretmek zorunda kalıyor. Sıcaklık artışları ve kuraklık üzere problemler, pek çok ülkeyi acil önlemler almaya itiyor. Bu açıdan sinemada ele alınan kriz idaresinin günümüz toplumlarının iklim değişikliği karşısındaki uğraşlarına da ayna tuttuğu düşünülüyor.
KONU NÜKLEER PATLAMAYDI LAKİN GERÇEKLER ÇOK BAŞKA
Filmde ortaya konan çok sıcaklıklar ve su kaynaklarının kuruması üzere felaketler, günümüz dünyasında epey sık karşılaşılan durumlar haline geldi. Örneğin 2023 yazında global sıcaklıkların rekor düzeylere ulaşması ve bilhassa Avrupa ve Amerika’daki kuraklıklar, Grönland’daki buzulların süratle erimesi, Avustralya ve Kaliforniya’daki büyük orman yangınları üzere olaylar, sinemanın kurgusal anlatısının gerçeğe dönüşen ögeleri olarak karşımıza çıkıyor. Temel olarak ise tüm bu olayların ardında insan eliyle yaratılan çevresel tahribat kâbusu ya da o tahribatın uzun vadede var ettiği sonuçları var.
Film, 1960’ların nükleer savaş kaygılarını anlatırken, etrafa verilen zararın sonuçları konusunda güçlü bir ikaz niteliği taşıyor. Günümüzün iklim krizi ise sineması daha da vakitten bağımsız ve manalı bir hale getiriyor. Aslında genel olarak bilim kurgu sinemalarının geleceği öngörme yeteneği olduğu söylenir, lakin burada temel olan bu ihtarların ne kadar ciddiye alındığı.
Ünlü iklim bilimci ve aktivist Bill McGuire, The Day the Earth Caught Fire sinemasıyla ilgili şu biçimde bir kıymetlendirme yapıyor: “Nükleer patlama kısmı günümüzde pek de geçerli değil. Fakat çok ısınan bir gezegenle başa çıkma senaryosu yerinde ve hakikaten bir tesir yaratıyor. Açıkça daha süratli bir ölçekte gerçekleşiyor, lakin toplum ve iktisat üzerindeki tesiri büyük bir ihtar.”
