Bir lider ne vakit gitmeli?

Bir kulüp başkanı düşünün. Geldiği gün stadın çatısından umutlar sarkıyor. Milyonlarca taraftar, onu sırf bir yönetici değil, bir kurtarıcı üzere karşılıyor. İş dünyasındaki başarısı, aile soyadı, eğitimi, karizması ve en değerlisi değişim vaadiyle yalnızca bir seçimin kazananı değil, bir çağı da temsil ediyor. Fenerbahçe’de Ali Koç devri bu türlü başlamıştı. Fakat bugün tribünlerden yükselen ses öteki: İstifa!
Ali Koç örneği, Türkiye’de kulüp başkanlığının ne kadar mayınlı bir alan olduğunu gösteren en aktüel hadise. Sportif muvaffakiyetlerin gelmemesi, bilhassa futbolda Fenerbahçe’nin bir türlü şampiyon olamaması, öbür tüm kazanımları görünmez kıldı. Bayan basketbolda Avrupa şampiyonlukları, erkek basketbolda Final Four, gelirlerin artışı… Bunların hiçbiri tribündeki taraftarı ikna etmeye yetmiyor. Zira Türkiye’de futbolda kupa yoksa, lider da yok sayılır. Ancak bu durum yalnızca Ali Koç’a has değil. Dünyada birçok kulüp başkanı benzer ikilemi yaşadı. Kimileri kendi zamanlamasını düzgün yaptı, vazifesi devretti. Bazıları ise koltuğa yapıştı, başarısızlığı inatla yönetti. Artık tam da bu noktada sormak gerekiyor:
Bir kulüp başkanı ne zaman bırakmalı? Taraftar sırtını döndüğünde mi? Kupa gelmediğinde mi? Yoksa kendi aynasına bakıp artık yolun sonuna geldiğini gördüğünde mi?
Şüphesiz Fenerbahçe taraftarının yansısı bir gecede olmadı. Bu idarenin kusurları sayfalar doldurur. Yanlış teknik yönetici tercihlerinden, yanlış transferlere, karara en çok muhtaçlık duyulan anlarda kararsızlığa ve son olarak başarısızlıklardan kendine hisse çıkarıp gelişmek yerine, yapı söylemi ile hiçbir kusurun sorumluluğunu almamaya… Bugün geldiğimiz noktada Ali Koç artık Fenerbahçe’ye bir vizyon sunamıyor üzere gözüküyor. Rakiplerinin atılımlarını bozmak üzerinden bir muvaffakiyet tarifi kurmaya çalışmak yapılan en büyük küsurdu tahminen de. Geçen dönem rakibin şampiyonluğunu erteledik diyerek bununla övünmek, Aziz Yıldırım “Mourinho’yu getireceğim” dediğinde planında yokken koşarak Mourinho ile anlaşmak, bir fikir geliştirmektense, bir diğer fikri bozmakla meşgul olan bir idare ortaya koyuyor. O vakit bir kere daha sormak lazım, bir liderin misyonu nedir?

Başkan futboldan anlamalı mı?
Oyuncu izlemek, sistem kurmak, taktik tahlil yapmak elbette liderin işi değil. Fakat bu, futboldan anlamaması gerektiği manasına da gelmez. Zira futboldan anlamayan bir lider, yalnızca idare değil, teknik kararlar üzerinde de farkında olmadan tesirli olur. Yanlış şahıslara yetki verir, hakikat soruları soramaz, başarısızlığa gözlerini kapatır. Karar alma süreçlerini yavaşlatır, yanılgı riskini artırır.
Oysa futbolu bilen lider her şeye müdahale etmez lakin neye müdahale etmemesi gerektiğini çok düzgün bilir. Teknik takım ve oyuncularla daha kolay irtibat kurar, muhtaçlıklarını daha uygun anlar, onların motivasyonunu artırabilir. Taraftarlar, futbolu bilen ve kulübün sportif geleceğine dair gerçekçi vizyon çizen bir başkanı daha çok benimser. Medya ve kamuoyu önünde futbolun lisanına hakim olmak, lidere güvenilirlik kazandırır.
Juventus’un eski başkanı Andrea Agnelli, futbol dünyasının nabzını yeterli tutan, sportif yöneticilik sistemine inanan ve teknik gruba profesyonel alan açan bir figürdü. Bayern Münih’teki Uli Hoeness ise futbolcuyken edindiği bilgi birikimini yönetimsel stratejiyle birleştirdi. Perez, Abramoviç üzere yöneticiler, futbolu bilmeseler bile öğrenmeye açık olup, kendini futbola entegre ederek başarıyı yakaladılar.
Futbol yalnızca “benim param benim kararım” bakış açısıyla yönetilmiyor. Yönetilmeye kalkınsa da olmuyor. O vakit sormak lazım: Bir lider teknik yönetici değil, lakin futboldan hiçbir şey anlamayan biri de bu oyunu yönetemez. Pekala hangi liderler bu çizgiyi muvaffakiyetle yürüdü? Onlar neyi farklı yaptı?

Başarılı liderlerin anatomisi
Başarılı liderlerin ortak özelliği yalnızca kupa sayısıyla ölçülen bir muvaffakiyetin ötesindedir. Zira başkanlık bir makama oturmak değil, o makamı bir vizyona dönüştürebilme yeteneğidir. Bayern Münih, PSG, Manchester City üzere kulüplerin liderleri, her ne kadar vitrinde görünseler de art planda kusursuz çalışan yapılar vardır. Liderin rolü bu yapıyı kurmak ve ona karışmamaktır. Yani Cocu, Ersun Yanal, Erol Bulut, Emre Belözoğlu, Vitor Pereira, Jorge Jesus, İsmail Kartal örneklerindeki üzere sportif planlamaları yıl yıl birbirini çürütmemelidir. Bunun için de yöneticilik 101 kitabının birinci unsuru sayılabilir: karar almak. Sonucu yanlış bile olsa, muhakkak bir disiplin ve istikrarla karar alıp uygulayabilmek.
Başarılı sayılan birçok lider tribünün sesine kulak verir lakin o sese esir olmaz. Onlar için taraftarın yansısı bir sinyal üzeredir, duyarlar lakin duygusal karar almazlar. Taraftara sevimli gözükmek için günü kurtaracak transferler yapmaz, bir dönemde beş teknik yönetici değiştirip kaosu büyütmezler.
Yine de her muvaffakiyet bir yere kadar. Her liderlik periyodu sona erer. Gerçek önderler bunu görür ve kendilerine ziyan vermeden çekilirler. Juventus’un Agnelli’si, Real Madrid’in Florentino Perez’i üzere isimler, en parlak devirlerinde bile yanlışlarını görüp ya geri çekilmiş ya da yapılanmayı yenileyerek sürdürülebilir muvaffakiyete yönelmişlerdir. Taraftar artık inancını yitirmiş, umut bitmiş, birlik duygusu kaybolmuş durumdayken devam etme ısrarı, liderin kendine vereceği ziyan kadar kulübün geleceğine de ziyandır.

Başarı yalnızca futbolla mı ölçülür?
Bu soru Türkiye’deki kulüp kültürüyle, futbolun medyadaki yeriyle ve taraftar psikolojisiyle direkt kontaklı. Zira Türkiye’de spor kulübü denince akla birinci gelen şey futbol kadrosu, muvaffakiyet denince de futbol şampiyonluğudur. Futbol, kulüplerin vitrinidir. Halbuki birçok kulüp “spor kulübü”dür. Voleybol, basketbol, atletizm, yüzme üzere branşlarda alınan muvaffakiyetler da vardır. Pekala neden onlar göz gerisi edilir?
Çünkü futbol, duygusal bağ kurmanın merkezidir. Basketbolda Avrupa şampiyonu olmak, voleybolda kulüp tarihinin en büyük zaferini yaşamak bile futbol ekibinin tek bir derbide aldığı yenilgiyle silinir. Ali Koç periyodunda Fenerbahçe, bayan basketbolunda Avrupa’nın en güçlü ekibi haline gelmiş, erkek basketbolunda istikrar yakalanmış, amatör branşlarda Olimpik ataklar yapmış olmasına karşın futbol grubunun şampiyon olamaması tüm bu muvaffakiyetlerin üstünü örtmüştür. Bu adaletsiz mi? Tahminen. Lakin gerçektir. Zira bugün bir Fenerbahçeli taraftar size şunu söyler: “Kadın basketbolunda Avrupa şampiyonu olmuşuz, âlâ, hoş. Ancak 10 yıldır Galatasaray bizi geçiyor, onu ne yapacağız?”

Taraftar-Başkan ilişkisi
Bir başkan kulübü yönetirken yalnızca profesyonel bir yöneticilik değil, birebir vakitte duygusal bir liderlik de yapmak zorundadır. Zira futbol kulüpleri şirket değildir. Taraftar da müşteri değildir. Taraftar lidere sabreder, kâfi ki bir yapı, bir yol, bir plan görsün. Lakin yıllar geçtikçe bu plan daima değiştiğinde ve muvaffakiyet hala gelmediğinde sabır yerini sorgulamaya, sorgulama da vakitle isyana bırakır. Birinci yıllarda “Ali Koç vizyon getiriyor” dendi. Sonraki yıllarda “Yönetimi tecrübesiz lakin düzelecek” bugün ise “Gitmeli, bu kadar yeter” deniyor.
Bir kulübün başkanı, pek tabii her hafta toplumsal medya trendlerine nazaran hareket edemez. Lakin tribünlerin duygusu ve toplu ruh hali de değerlidir. Taraftarın neye kızdığını, neye inandığını okumak zorundadır. Taraftar, yenilgiye değil, ümitsizliğe ve tutarsızlığa reaksiyon verir.

Gitmeyi bilmek: Zamanlama sanatı
Başkanlığın bir diğer boyutu da vedayı bilmektir. Her yöneticinin, kulübün önünü açma vaktini fark edebilmesi gerekir. Aksi halde bir vakitler umutla seçilmiş biri, vakitle yük haline gelir. Gitmek, kaçmak değildir. Gitmek, bazen sorumluluğun en olgun halidir. Ferguson’un yerini seçerken gösterdiği titizlikten, Uli Hoeness’in idaresi bırakıp geri dönerkenki planlamasına kadar birçok örnek, bu zamanlama probleminin ne kadar kritik olduğunu gösterir. Ali Koç’un bugün bırakmaması yalnızca bir inat değil, bir krizi büyütme riski taşıyor. Zira idare artık yalnızca sportif olarak değil, toplumsal olarak da yorgunluk üretiyor. O halde liderlerin kıymetli vazifelerinden biri de kalmak değil, kulübün çıkarına en uygun olanı yapmaktır.

Sonuç
Büyük umutlarla başlayan fakat yolun sonunda ne taraftarın ne de kulübün beklediği noktaya varamayan kıssalar, bu oyunun acı gerçekleri. Bir kulüp başkanının gerçek sınavı, koltuğunda oturmak değil, gölgesinde büyüyen kulübün geleceğini düşünebilmek. Muvaffakiyet, yalnızca kazanılan kupalarla değil, yanlışları kabul edip, vakti geldiğinde çekilmeyi bilmekle de ölçülür. Zira bazen en büyük liderlik, bırakabilmektir. O koltukta kalmak için verilen savaş, aslında baştan kaybedilmiş bir savaş olabilir. Ve sormadan edemeyiz: Başkanlık makamında ne vakit ‘gölgem büyümesin’ diye çekilmek, ne vakit ‘yolumuzu açalım’ demek gerekir?