‘Yapay zekâ hisleri aktaramaz’
EFNAN ATMACA- Nitelikli edebiyat çevirilerini desteklemek gayesiyle verilen Talât Sait Halman Çeviri Ödülü’nün sahibi, Kenzaburo Oe’nin Can Yayınları’ndan çıkan “Suda Ölüm” romanını Japoncadan Türkçeye çeviren Ali Volkan Erdemir oldu. İstanbul Kültür Sanat Vakfı tarafından datalar mükafatın münasebetinde “yıllardır sabır ve ustalıkla sürdürdüğü Japoncadan Türkçeye çeviri pratiğinden damıtılmış, nitelikli bir metne imza atmıştır” kelamlarına yer verildi. Haruki Murakami’nin kitaplarının çevirisiyle de bilinen Erdemir çevirmenliğin ve yazarlığın yanı sıra Erciyes Üniversitesi Japon Lisanı ve Edebiyatı kürsü başkanlığı vazifesini yürütüyor. Bu vesiyle Erdemir’le Japoncadan Türkçeye çeviriyle son devir gündemde olan yapay zekânın çevirmenliğe el atmasını konuştuk.
* Öncelikle Talât Sait Halman Çeviri Ödülü’nin kazanmanın sizin için manasını sormak istiyorum.
Adımın, akademisyen, mütercim ve birinci Kültür Bakanımız Prof. Dr. Talât Sait Halman’la bir çalışmam üzerinden anılması, benim için büyük bir memnunluk. Yeniden akademisyenlikle çevirmenliği bir ortada yürütmeye devam etmem için de büyük bir motivasyon kaynağı.
*Sizi daha çok Murakami’nin mütercimi olarak tanıyoruz. Japoncadan çeviri yapmak çok güç olsa gerek. Bilhassa kültürel ayrıntılar değerli yer tutuyor. İki kültürü nerede buluşturuyorsunuz?
Japon lisanı özelinde, bilhassa Japon niyet biçimine has muğlak ve örtük sözleri çevirmek güç olabiliyor. Çevirilerimin denetimini İngilizceden yapan editör arkadaşlarımla İngilizce metinlerde bu üzere yerlerde, asıl metinde olmayan açıklayıcı cümlelerin eklendiğini gördüğümüz örneklerle karşılaşıyoruz. Yeniden Japon kültürü, toplumu ve tarihine göndermelerinin bizimkinden çok farklı olduğu yerler çıkabiliyor, sekiz milyon ilahlı Şintoizm de farklı bir yaklaşım biçimi gerektiriyor, Batı bu ilahlara ruh diyor mesela. Japonya’ya mahsus bu türlü yerlerde dipnotta bilgi vermeyi yeğliyorum. Öte yandan, okurun Japon kültürü bilgi birikimi ve tecrübesine nazaran müellifle, metinle kurduğu bağ da farklı derecelerde şekilleniyor.
*Yapay zekâyla çeviri tartışmaları için ne düşünüyorsunuz?
Yapay zekânın, insanlığın edebiyat ve sanat özelinde binlerce yıllık birikimle oluşturduğu estetik hâlleri ve beşere has hisleri aktarabileceğine inanmıyorum. Lakin telaşım, günümüz insanlarının giderek yapaylaştığı, duyarsızlaştığı bir devirde, yapay zekâya yaptırılan işlerin gerçeğinden ayrılamayacak kadar tatsız bir beğeni ortamına, bir gerilemeye hakikat gidiliyor oluşu.
‘Pazarlama stratejileri ilgiyi de artırıyor’
Başta olmak Japon edebiyatı olmak üzere Uzakdoğu edebiyatının Türkiye’de sevilmesini ve çok okunmasını neye bağlıyorsunuz?
“Uzak fakat yakın ülke” Japonya ülkemizde her vakit ilgi görmüştür. 1960’larda edebiyat, 1980’lerde “Shogun” ve Akira Kurosawa’nın sinemalarıyla salt bir dost kurulmakla kalmamış, kültürel açıdan da merakımız beslenmiştir. Son yıllarda Kore ve Çin edebiyatı çevirileri de çok okunuyor. Bilhassa Japon ve Çin edebiyatının esaslı bir geçmişi var, bir okur olarak hem bahis hem de yazım şekli açısından bu zenginlik ilgimi çekiyor. Bununla birlikte, yeniden son yıllarda “bir pazarlama stratejisi de kelam konusu galiba” diye düşünmeden edemiyorum. Zira İngilizce ve Türkçede yayımlanan Uzakdoğu romanlarına baktığımda -bunları ben de severek takip ediyor ve okuyorum- kedi, kütüphane ve küçük dükkânların bulunduğu, sıcak insani temaları vurgulayan yapıtların öncelikli yer aldığını görüyorum.
