Ya kamyonlardaki üzere bağlansaydı? Konteyner gerçeği: 123 milyon lirayı dökmeye razılar
Derleyen: Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – 2023 prestijiyle dünya sularında toplamda 5 bin 884 konteyner gemisi, yükünü taşımak için dev dalgalarla boğuşuyor. Bu gemilerin devasa konteynerler içinde taşıdığı yükler, kimi vakit dalgaların azizliğine uğrayabiliyor. Böyle bir durumda konteyner gemiden düşüyor ve içindeki kargolar derin sularda tahminen de bir daha hiç bulunmamak üzere dağılıyor. Ancak konteyner ve içindeki yük bir öteki gemi tarafından bulunursa ‘ganimet’ sayılıyor ve bulan bireye ilişkin oluyor. Üstelik içindeki yükün maddi kıymeti de bu noktada hiçbir şey söz edilmiyor. Yani çok değerli kargolarla dolu olsa bile gemiden düşen konteyner, artık kaybedilmiş ‘para’ demek. Üstelik her yıl kaybolan bin 679 konteyner olduğu varsayıldığında bu, yaklaşık 3,5 milyon dolarlık yani 123 milyon 730 bin 561 liralık mal kaybı demek oluyor. Peki gemiler nasıl oluyor da milyon dolarlık ziyanı görmezden geliyor?
DÜŞMEMELERİ İÇİN TEDBİR ALINIYOR
Dünya Nakliye Konseyi’nin bilgilerine nazaran, 2008 ila 2013 yılları ortasında yılda ortalama 546 konteyner kayboldu. Bu datalar, fırtına üzere tabiat olayları hesaba katılmadan hesaplanmış. Yani bu sayı aslında çok daha fazla. Öyle ki 1 yılda kaybolan konteyner sayısı bin 679’u buluyor. Fırtına beraberinde dalgayı, dalga ise tehlikeyi getiriyor. Ticari konteyner gemileri dev su kütlelerinde bir de dalgalarla boğuşuyor. Geminin sallanmasına dayanamayan konteynerlerin akıbeti ise dalgalarla yalnız başına boğuşmak ya da gemiden düşüp batmak. Bu konteynerlerin düşme sebebi hiçbir ehemmiyet alınmaması ya da düşememeleri için bağlanmamaları da değil. Aksine birbirlerine sıkı sıkıya bağlı konteynerler gemi ve mürettebat için dönülmez bir kusurun başlangıcı olabilir. Bu nedenle ip, halat ya da zincir üzere gereçler yerine konteynerlerin kendi üzerinde birbirlerine kenetlenmesini sağlayan ‘twistlock’ sistemi var.
Twistlock, memleketler arası nakliye konteynerlerini bağlamak ve sabitlemek için standartlaştırılmış bir temas sistemidir. 1950’lerde Washington, Spokane’de ulaştırma mühendisi olan Keith Tantlinger tarafından geliştirilen sistem, denizcilikte ihtilal niteliğinde bir adım oldu. Bu keşifle, konteynerlerin istiflenmesi çok daha kolay hale gelmişti. Artık daha verimli bir dünya ticareti ve nakliyeciliği yapılabiliyordu. Konteynerin tüm köşelerinde bulunan deliklerden birbirlerine kenetlenmeleri için bir kilit sistemi geçirilerek uygulanan twistlock, geminin su üstündeki varlığını tehlikeye atmadan konteynerlerin korunmasını sağlar. Fakat yükleme konusunda birçok vakit bağlama sisteminden daha değerli olan bir nokta daha var: Tartı dengesi!
YÜKÜ ‘AĞIR’: GEMİYİ BATIRDI!
Yanlış yükleme ve yükün istikrarsız dağıtımı gemi için hayati bir yanılgının başlangıcı olabilir. Yükün gemiye sabitlenmesinin yanında, yanlış sabitlenmesi parayla telafi edilemeyecek sonuçlar doğuruyor. Yakın bir tarihte, 23 Aralık 2024’te İstanbul-Avcılar’daki Ambarlı Limanı’nda, kargo gemisi ‘Amnah’ın rıhtımda yükleme yaparken beklenmedik bir formda bir tarafa yatmasıyla tasa dolu saatler yaşandı. 101 metre uzunluğunda ve 3999 groston yükündeki gemi, yaşanan panikten saatler evvel rıhtıma yanaştığında emniyete alınmıştı. Lakin yeni konteynerler yüklenirken ‘alabora’ olan gemi için yapılan araştırmada birinci bulgular, uygunsuz yükleme planları yapıldığını ortaya çıkardı. Rastgele bir konteyner bile kaybetmeden limana ulaşan gemi, yükünün birçoklarını indiremeden alabora oldu. Yaşananlar üzerine Deniz Emniyeti Derneği Başkanı Cahit İstikbal, bu cins hadiselerin sağlam istikrar hesaplamalarının ve mürettebat hazırlığının hayati ehemmiyeti olduğunu göstergesi olduğunu açıkladı. Gemiden konteynerler düşebiliyor ve gemi üzerinde konteynerler varken de alabora olabiliyordu. Üstelik toplamda 5 bin 884 konteyner gemisinin dünyanın dört bir yanında olduğu varsayılırsa kaybedilen konteynerlerin ziyanı azımsanamayacak derecede fazla.
Kaybolan konteynerler bir gemi özelinde bakıldığında yükün tamamı da olabiliyor ve göze bir oldukça fazla görünüyor. Aslında her yıl bin 600’den fazla konteynerin kaybolduğu düşünüldüğünde toplam kaç konteyner olduğunu sormak durumun ciddiyetini anlamak için koşul. Bir kargo gemisi yılda yaklaşık 120 milyon konteyner taşıyor. Dünya genelindeki konteyner sayısı hesaplandığında ise kaybolan bin 679 konteynerin oranı hayli düşük. Kaybolan konteynerler, taşınan toplam konteyner sayısının sırf yüzde 0,00001’ini oluşturuyor. Kaybolan konteynerlerin toplam maliyeti ise milyonlarca lirayı buluyor. Ne olursa olsun denizciler için milyon lira kaybetmek, milyar lira kaybetmeye tercih ediliyor. Pekala lakin nasıl?
70 BİN LİRA MI, 3.5 MİLYAR MI?
Denizcilik firmaları için büyük bir kargo gemisini filosuna katmak, 100 milyon dolardan fazlasına mal oluyor. Bu da 3 milyar 535 milyon 534 bin 60 liraya denk geliyor. Bir geminin denizcilik faaliyetlerini etkin halde sürdürmesi ve daima kargo taşıması da istenmeyen kazalarla müsabaka ihtimalini artırıyor. Konteyner gemilerinde taşınan yüklerin denize düşmemesi için gerekli tedbirler alınsa da, vakit zaman kazalar yaşanabiliyor. Gemiden düşen bir konteynerin ortalama maliyeti ise 2 bin dolar yani yaklaşık 70 bin lira olarak hesaplanıyor. Eğer mürettebat ve firmalar, konteynerler gemiden hiç düşmesin, 70 bin lira bile kaybedilmesin ve yük, sıkı sıkı gemiye bağlansın diyecek olursa yanlış teknikler devreye giriyor. O dakikadan sonrası ise 3.5 milyar doların suya dökülmesi demek!
Gemideki yükler, yanlış dağıtılırsa milyarlarca dolarlık deniz aracı alabora olabilir. Bilhassa limanda yük alma ve indirme esnasında sıklıkla yaşanan kazalar, yükü yanlış dağıtma ve yanlış tekniklerle bağlama sonucu yaşanır. Uygunsuz yükleme nedeniyle iskele kenarında alabora olan konteyner gemilerinin sayısı bir epey fazla. Bu da gemilerin büsbütün kaybedilmesine kadar gidebiliyor. Milletlerarası alanda pek çok kurum ve kuruluş gemilerin yüklerini inançlı biçimde taşıması, bağlama teknikleri, yük dağılımı ve indirme-bindirme süreçlerinin güvenliği için araştırmalarını sürdürüyor. Lakin görünen o ki taşınan konteyner sayısı arttıkça kaybedilen konteyner sayısı da artacak.
