Unutulan herkes bir halde geri döner

Ümran Avcı – Hikayelerini uzun yıllardır saygın edebiyat mecmualarında okuduğumuz Yelina Tayfur, birinci kitabıyla okurunu selamladı. Sadece karakterlerin değil, yerlerin da öne çıktığı 20 kısa hikayede hayatın kıyısında duranları, eğreti hayatları, uykusu bölünenleri anlatıyor Tayfur. Yol yorgunları da hayatın yordukları da yer buluyor öykülerde. Ziyaretçilerin, yolcuların, gurbetçilerin, emekçilerin, yabancıların, bayanların, sığınmacıların yaşadıklarına odaklanıyor. Bu dünyada görmezden gelinenlerin kederlerini görünür kılıyor. Dayanışma ve direnişle varoluş gayreti verenleri anlatıyor. Onun karakterleri, geride bırakılmış ya da hiç varılamamış bir yerin etrafında dolanıyor. Tam da bu nedenle “Dünyadan Sonra Bir Yer” sözü hikayeler ortasında da bir köprü oluyor.

■Öyküleriniz biraz görünmezleri görünür kılmak için, problemleri duymazdan gelen kulaklara duyurmak için yazılmış üzere. Edebiyatın üstü örtülen sıkıntıları görünür kılmaktaki gücü üzerine neler söylersiniz?

Belirli bir gayeyle yola çıkmıyorum ancak dönüp baktığımda, sizin de işaret ettiğiniz üzere, görünmezliğin dönüp dolaşıp geldiğim bir problem olduğunu fark ediyorum. Görünmeyen, aslında hiç var olmamış değil; tam bilakis, onu görünmez kılan şey bakışın kendisi. Seçen, eleyen, işaret eden bir gözden kelam ediyorum. Sanırım anlatma gereksinimim da bu çelişkiden doğuyor. Edebiyatın gücü de tahminen burada: Yalnızca görünmeyeni görünür kılmak değil, görünmezliği yaratan sistemi, bakışı, lisanı sorgulamak ve ‘görünmezlerin’ kendi var olma biçimlerini işaret etmek.

■“Kuşak” hikayenizde bir annenin biri gebe iki kızıyla denizde geçen bir günlerine tanıklık ediyoruz. Gebe kızın kocasının hiç bahsi geçmediğine nazaran o süreci birlikte geçirmeye çabaladıklarını anlıyoruz. Güçlü anne modeli ve zorluklara direnme kıssası demek mümkün sanırım.

“Kuşak”ta üç bayan yan yana. Anlatıcı, ergenliğindeki travmayı taşıyor, dediğiniz üzere gebe kardeşin kocasının ismi bile geçmiyor. Annenin kıssasını bilmiyoruz ancak onun bağlayıcı bir güç olduğunu anlıyoruz. İçinde bir erkeğin bulunmadığı bu üç kişilik aile, aslında her biri için bir destek oluşturuyor. Bayanlar bir şeyleri açıkça konuşmalarına gerek olmaksızın birbirini sırtlıyor. Dayanışmanın sırf kol kola yürümek ya da birlikte susmak üzere sade ancak derin biçimleri olabilir. “Kuşak”, kadınların birbirlerinden aldıkları gücün ya da hikayede geçtiği biçimiyle “kayalıkları ezer geçeriz” hissiyatından gelen güç birliğinin üzerine konseyi.

■“Ortak Sohbet Konuları”nda kutsanmış evlilik kurumunu masaya yatırıyorsunuz. Sessizlik, iletişimsizlik.  Tanpınar’ın ‘sukut suikastı’ tarifi üzere. 

Aslında Handan’ın evliliğinde ne idealize edilmiş bir birliktelik var ne de büyük çatışmalar. Handan, o iletişimsizlik içinde kendine has yeni bir söz yolu arıyor. Onca vakit daima azla ve sessizlikle yetinmiş, artık tıpkı sessizlikte içinde tuttuklarını bir biçimde lisana getiriyor. Tahminen de gerçek ‘ortak sohbet’ orada başlıyor; bildiğimiz manada bir diyalogla değil, yalnızlar ortasında kurulmuş bir bağ ile.

‘Çocuklar ölmez’

■“Asil”de savaştan kaçıp Türkiye’ye sığınan Suriyeli bir gencin öyküsüne odaklanıyorsunuz. Kendi ülkesindeki ismiyle Vail’in büyükannesinin, mevtten korkan torununa “Çocuklar ölür mü?” çıkışı, kronik sıkıntımız olarak hepimize gelsin. 

“Çocuklar ölür mü?” hem bir teselli cümlesi hem de çaresizliğin ve öfkenin tabiri. Nene, torununa “korkma” demek istiyor ve kendi korkusunu da bastırmaya çalışıyor. Bir yandan da dönüp bize soruyor: “Çocuklar ölür mü?”

Marshall Berman, kaybettiği oğluna ithaf ettiği “Katı Olan Her Şey Buharlaşıyor” kitabının sunuşunda, Ivan Karamazov’un çocukların vefatını düşündükçe kozmosa geliş biletini iade etmek istediğini; lakin iade etmediğini hatırlatır. “…savaşmayı ve sevmeyi sürdürür; sürdürmeyi sürdürür” diye muharrir.

“Kronik meselemiz” diye çok yanlışsız tabir ettiniz. Her seferinde alışıyor muyuz, unutuyor muyuz, geçiyor muyuz? Her seferinde bu kolay, ağır soruyla karşılaşıyoruz: “Çocuklar ölür mü?” Bu soru bize hayatta kalmanın sorumluluğunu hatırlatır tahminen ve yanıt vermemizi, gerçek yanıtı vermemizi, “Çocuklar ölmez” demeyi sürdürmemizi bekler.