Türkiye’yi bekleyen 4 risk! Uzmanlar ABD’nin İran’a saldırısını Milliyet.com.tr’ye yorumladı

MİLLİYET.COM.TR / ÖZEL – ABD’nin görünmezlik teknolojisine sahip B-2 Spirit bombardıman uçaklarıyla İran’a gerçekleştirdiği akın, yalnızca taktiksel değil, birebir vakitte stratejik ve politik bir ileti olarak bedellendiriliyor. Uzmanlara nazaran bu operasyon, ‘Hiçbir amacın inançlı olmadığı’ istikametinde caydırıcı bir bildiri içerirken, birebir vakitte Amerika’nın global gücünü tekrar hatırlatması manasına geliyor. Nükleer silah taşıma kapasitesine sahip bu uçakların kullanılması, taarruzun yalnızca askeri değil, jeopolitik sonuçlar doğurabileceğinin de işareti olarak görülüyor.

Bölgede bulunan ABD üslerinin İran’ın amacı haline gelme ihtimali, Körfez ülkelerinde yeni bir askeri yığınak beklentisini doğururken, uzmanlar bu gelişmelerin bölgesel çatışmayı global bir savaşa evriltme riski taşıdığına dikkat çekiyor. Türkiye açısından ise güvenlikten iktisada, güç tedarikinden mülteci hareketliliğine kadar dört ana başlıkta risklerin arttığı vurgulanıyor. Ankara’nın diplomatik istikrar siyasetinin daha da ehemmiyet kazandığı bir periyoda girilirken, Türkiye-ABD ilgilerinin bu süreçte kırılgan bir yere oturabileceği de tabir ediliyor.

ABD’nin B-2 bombardıman uçaklarını kullanarak verdiği taktiksel ileti, Körfez ülkelerinde muhtemel yeni bir askeri yığınak, operasyonun bölgesel çatışmayı global bir savaşa dönüştürme riski ve tüm bunların Türkiye üzerindeki tesirleri birlikte değerlendirildiğinde, bu gelişme Orta Doğu’daki askeri istikrarları ve Türkiye’nin güvenlik siyasetini nasıl tesirler?

Son gelişmeleri Ankara Toplumsal Bilimler Üniversitesi KKTC/Lefkoşa Hukuk Fakültesi Milletlerarası Hukuk Ana Bilim Kısmı Öğretim üyesi Doç. Dr. Emete Gözügüzelli ve DİPAM Lideri Dr. Tolga Sakman, Milliyet.com.tr’ye kıymetlendirdi.

HİÇBİR AMAÇ İNANÇTA DEĞİL

* ABD, B‑2 bombardıman uçaklarını seçerek nasıl bir taktiksel ileti verdi?

Doç. Dr. Emete Gözügüzelli: Stratejik bombardıman uçakları Amerika’nın en ileri seviye görünmez uçaklarıdır. Birinci konu; ABD bu uçaklar üzerinde ne bildiriler verdiği noktasına baktığımızda, ‘Biz buradayız’ iletisini veriyor. Dünyanın rastgele bir noktasına bu uçaklarla hiç yakalanmadan gitme özelliğiniz var ve Amerika bu caydırıcılık gücünü alanda bombardıman uçaklarıyla yansıtıyor.

İkinci konu; burada verilen en kıymetli iletilerden biri, ‘Hiçbir amaç inançlı değil’ bildirisi. Yani siz yer altı sığınakları, hava savunma sistemleri, radarlar, nerede ne kadar korunduğunuzu sav etseniz de Amerika ‘Ben gaye seçtiğim noktayı vurabilirim’ bildirisi veriyor.

Üçüncüsü de stratejik kararlılık bildirisi… Amerika bu tıp uçakları yalnızca yüksek değere sahip operasyonlarda kullanmasından ötürü bu uçakları devreye koyması külliyen taktiksel değil, politik bir sinyal olarak okumamız gerekmektedir. Tıpkı vakitte nükleer silah taşıyabiliyor. Bu kullanım tehdidi değil ancak potansiyel vuruş kabiliyetinde İran’a gösterme açısından fevkalade bir atak olduğu kanaatindeyim.

ABD’NİN GÜÇ GÖSTERİSİ

Dr. Tolga Sakman: Çok uzak bir merkezden yalnızca Amerika’nın elinde olan bu B-2 uuçakları ile yeniden yalnızca Amerika’nın elinde olan GMU-57 tipi bombaların kullanılması direkt ABD’nin gücünü göstermek için kıymetliydi. Trump esasen bu saldırıyı Amerikan ordusu ismine bir güç gösterisine dönüştürmeye kararlı. Bunu birinci andaki paylaşımlarından itibaren görüyoruz. B-2 uçaklarının ne kadar taktiksel olduğunu, zati nadiren kullanıldığı daha evvelki ataklarından biliyoruz. Böylelikle bu kadar uzun menzilli taarruzlar yapabileceğini göstererek global manada da tekrar gücün her yere uzanması mümkünlüğünü göstermiş oldu.

YIĞINAK ARTIŞI KAÇINILMAZ

* Bu akın sonrası Körfez ülkelerinde yeni bir askeri yığınak ihtimali var mı?

Doç. Dr. Gözügüzelli: Kesinlikle evet. Muhtemelen şimdiden başlamıştır. Neden? İran merkezli misilleme riski, yani Körfez ülkeleri (Suudi Arabistan, BAE, Kuveyt vb.) geçmişte İran’dan hem vekil hem de kümeler aracılığıyla taarruzlar görülmüştü. Amerika’nın Bahreyn’de, Katar’da, BAE’de, Kuveyt’te büyük üsleri olduğunu biliyoruz. Burada hava savunma sistemlerinin, patriot bataryaları, THAAD, F-35’ler üzere varlıklar ile güçlendirilmesi son periyotlarda artırılmıştı. Bu olaylar sonrasında daha da yükseltildiği kanaatindeyim.

Bir başka konuya baktığımızda İsrail’in güvenliğini sağlamak ismine gerek Körfez ülkeleri İsrail tansiyonu tırmansa bile bölgesel çatışmaya çekilme riski yüksek olduğundan Amerika buna karşı tedbir alma yoluna kesinlikle gitmiştir ve şu anda gitmekte olduğunun kanaatindeyim. Sonuç olarak yığınak artışı kaçınılmazdır. Bunun hem caydırıcı hem de savunma tarafı olan iki ucu vardır. Bundan sonraki süreçte kendisini esasen ayrıntılı gösterecektir.

BÖLGEDEKİ ABD ÜSLERİ GAYE ALINIRSA…

Dr. Sakman: Şu anda Amerika’nın en çok beklediği reaksiyon Körfez’deki Amerikan üslerinin İran tarafından vurulma mümkünlüğü. Esasen Amerika bu saldırıyı yapmadan evvel İsrail bilhassa savaş uçakları ile İran’ın güneyindeki amaçları vurduğu söylenmişti. Bu gayeler büyük ihtimalle İran’ın Amerikan üslerini vurabilecek olan kısa menzilli füzelerinin rampaları ya da depoları olma mümkünlüğü var. Bölgede ABD üslerinin gaye alınması mümkünlüğü alışılmış üslere konut sahipliği yapan ülkeleri de huzursuz ediyor. Buraların vurulması ihtimali bu devletlerin de ister istemez bir biçimde savaşa girmesine neden olabilir.

* Bu operasyon, bölgesel savaş riskini global bir çatışmaya dönüştürme potansiyeline sahip mi?

Doç. Dr. Gözügüzelli: Kesinlikle. Bu noktada bölgesel savaş riskini, global niteliğe dönüştürme riski potansiyel olarak var. Lakin şu an için düşük ihtimaldir. Zira bölgesel savaş ihtimali yüksek bir periyottan bahsediyoruz. İran-İsrail-Amerila-vekil kümelerden bahsetme durumundayız şu an. Global savaş; yani -Amerika, Rusya, Çin’in direkt çatışması- şu an diplomatik kanallar açık. Bu bir istikrar ögesi olarak kendisini gösteriyor. Ancak bu tıp operasyonlar denetimsiz misillemelere neden olabilir. Zincirleme kriz çıkarabilir.

Riskleri artan faktörlere baktığımızda; İran’ın direkt karşılık vermesi, Hizbullah’ın direkt İsrail’e karşı harekete geçmesi, Çin ve Rusya’nın diplomatik değil askeri baskı yapmaya başlaması ya da Amerikan üsleri ile petrol altyapısına bir atak; bu tıp senaryolar oluşması halinde savaşın bölgesel olmaktan çıkıp global olarak yayılması kelam konusu olabilir. Lakin şu an gözlemlediğimiz kırmızı çizgilerin hala devrede olduğuna dairdir.

SAVAŞI GLOBALLEŞMEYE GÖTÜREBİLECEK ETKEN

Dr. Sakman: Bu akınlar başlamadan evvel Rusya ve Çin’in bilgisinin olup olmadığı en çok tartışılan husus. Zira bu iki devlet Amerika’nın bu savaşa dahil olmamasını istediğini söylemişlerdi. Her iki devletin de İran’ın ardında net formda durmadığı ve bir savaş halinde İran’ı koruyacağına dair bir telaffuzda bulunmadığı ortada. Lakin tekrar de bölgesel istikrarları değiştirecek olan bir savaşta öteki aktörlerin pozisyon belirlemeye çalışma ihtimali var. İran misilleme yapar ve bu savaş hali uzama ihtimali gösterirse yalnızca global siyaset değil global iktisadın de etkileneceğini unutmamak lazım. Bu da savaşı globalleşmeye gerçek götürebilir. Buna rağmen Trump’ın kabinesi bu hücumun Üçüncü Dünya Savaşı’nı erteleyen bir adım olarak lanse ediyor.

* Bu taarruzların devamı durumunda Türkiye’ye tesirleri ne olur?

Doç. Dr. Gözügüzelli: Türkiye için 4 temel tesir alanı olacağı kanaatindeyim.

1 – Güvenlik ve hudut riski

İran’ın doğu hudutlarında muhtemel askeri hareketlilik yahut istikrarsızlık Suriye ile Irak’ta faaliyet gösteren İran takviyeli kümelerin Amerika maksatlarına saldırması dikkate alındığında, Türkiye açısından güvenlik ve hudut bölgeleri hayli hassas bir duruma geçebilir, riskler artabilir. Elbette Türkiye’nin bu bahiste askeri gücüyle gereken önlemleri aldığını deklare etmesi tesadüf değil. Bütün bunların Türkiye Cumhuriyeti tarafından kıymetlendirilerek en yüksek düzeyde bunun ortadan kaldırılması istikametinde devletin faal olduğunu biliyoruz.

2 – İktisat ve enerji

Petrol fiyatlarının artması Türkiye’ye de doğal olarak akaryakıt, doğal gaz ya da enflasyon baskısını artıracak biçimde savaş ilerlerse lojistik, ihracat rotaları etkilenebilir. Yani burada Basra Körfezi, Doğu Akdeniz, Hazar koridorları üzerinden bunların etkilenmesi gündeme gelebilir.

3 – Mültecilerin oluşturacağı risk

İran ya da etraf ülkelerde iç karışıklık olması durumunda bu hareketliliğin Türkiye’yi etkileyebileceği ve Türkiye üzerinden Avrupa’yı da tesir altına alabileceğini söyleyebiliriz.

4 – Jeopolitik baskı

Özellikle de diplomatik olarak istikrar siyaseti izleyen ve stratejik manada hareket eden Türkiye’ye ilerleyen süreçte bu savaşın çok boyutlu global niteliğe arz etmesi noktasında Türkiye’de gerektiği formuyla, bulunduğu pozisyona nazaran hareket edecek bir strateji izleyecektir.

Dr. Sakman: Tabi burada Türkiye’nin durumu gitgide kritik hale geliyor. İran’ın ABD ile topyekûn bir savaşa girme ihtimali hem toplumsal hem siyasal hem ekonomik olarak Türkiye’yi de tesirler. Bölgede oluşacak olan çatışmalı hal ve güç boşluğu Türkiye’yi de etkileyecek olan bir istikrarsızlık oluşturabilir. Üstelik bölgedeki öteki devletlerin de pozisyonunun ne olacağı belirli değil. Bu durumda Türkiye’nin bölge siyasetinde öncelikli olan barış ve istikrar direkt etkilenecek. Üstelik bu politikayı güçlendirmek için kullandığı iktisat üzere enstrümanların aktifliği sorgulanır hale gelecek. ABD’nin daha evvel buna emsal operasyonlarının devamında neler yaşandığını biliyoruz. Bu koşullarda askeri bir müttefik olarak Türkiye ile Amerika ortasındaki ilginin de kırılgan vakitler yaşama ihtimali var.

HEM ÖNLEYİCİ HEM PROVOKE EDİCİ SALDIRILAR

Doç. Dr. Emete Gözügüzelli sözlerini şöyle sürdürdü; Büyük fotoğraf yalnızca Amerika’nın B-2’yi seçerek sadece bir gayesi vurmadığını, bilhassa bu kararlılık ve üstünlük göstergesi yapmaya çalıştığını görüyoruz. Bu tıp sembolik ataklar kıymetli olabilir. Önleyici olduğu kadar, provoke edici de olabilir. Hasebiyle bu provoke edici yapı devreye girerse ki İran’ın karakter, sosyolojik, içindeki kümeler açısından dikkate aldığınızda, Amerika’nın direkt devreye girmesi, İsrail üzerinden bu çatışmaların devam etmesi, İran’a daha provoke edici, daha tetikleyici, geri adım atmayacağı krizin sonlanması noktasında beklenilen diplomasinin daha zayıf hale gireceği durumlar kelam konusu olabilir.

İsrail’in ortaya koyduğu taarruzların ağırlaşması, devam etmesi ve zorlayıcı diplomasi bağlamında masaya oturtulması için güç yoluyla İran’ın dizginleneceği stratejisi içinde bulunulması herkes için aldatıcı olabilir. İran’ın bu ataklarla geri adım atmayacağı kanaatindeyim. Bilhassa yıllarca ambargolar altında bir direniş sergileyen, nükleer programa kıymet veren, devlet geçmişi olan İran’ın bu tip ataklar karşısında daha kenetlenerek bu hususta karşı taarruzları ağırlaştıracağı bir yeni periyot içerisine girmiş bulunmaktayız.