Türbülans kâbusu! Uçaklarda şiddetli sarsıntılar neden artıyor, ne yapılabilir?

Türbülans, hava akışının bozulmasıyla uçağın sallanması manasına geliyor. Son yıllarda uçaklar sık sık türbülansa giriyor, bu nedenle yaralanmalar ve vefatlar oluyor. ABD’de evvelki gün de Delta Havayolları’na ilişkin uçağın türbülansa girip acil iniş yapmasıyla 25 yolcu yaralandı. BBC’nin haberinde, “Şiddetli türbülansta bir uçağın üst ve aşağı hareketleri, bedeninize hissettiğiniz yükün 1.5 kat fazlası basınç uygular. Bu sırada emniyet kemeri takmamışsanız, kelam konusu basınç sizi koltuğunuzdan fırlatır” denildi.

BBC’ye konuşan atmosfer uzmanı Prof. Dr. Paul Williams’a nazaran, uydular, radar ve insan tarafından görülemeyen çok sert hava manasına gelen şiddetli açık hava türbülansı (Cat), 1979’dan bu yana yüzde 55 arttı. Bunun nedeni,  “iklim değişikliği”. Uzmanlar, iklim değişikliği atmosferi değiştirdikçe uçak seyahatlerinin daha sarsıntılı olacağını söyledi. Üst atmosferdeki sıcaklık değişimlerinin, değişen rüzgâr tertiplerinin şiddetli türbülansları artırması bekleniyor.

Türbülansların 2050’ye kadar dünya genelinde üç katına çıkacağı öngörülüyor. Prof. Williams “Türbülans süresi de 20 – 30 dakikaya çıkabilir. İklim değişikliği, jet akımının güneyindeki havayı kuzeyindeki havadan daha fazla ısıtıyor, böylelikle sıcaklık farkı artıyor” dedi.

Singapur uçağı, geçen yıl şiddetli türbülansta 4.6 saniyede 54 metre irtifa kaybetti.

Yılda ortalama 5 bin adet

■ Dünya genelinde yılda 35 milyondan fazla uçuş gerçekleştirilirken yaklaşık 5 bin adet şiddetli türbülans oluyor.

■ Türbülans sonucu mevt olayları nadiren gerçekleşiyor. 1981’den bu yana dört vefat olduğu belirtiliyor. Lakin çok yaralanma oluyor. ABD’de 2009’dan bu yana türbülansa giren uçaklarda 207 kişi ağır yaralanmış.

■ 2023’te uçaklarda ağır yolcu yaralanmalarının yüzde 40’ının nedeni türbülans.

■ Singapur Havayolları’na ilişkin bir uçak geçen yıl Hint Okyanusu üzerinde şiddetli türbülansa girdi. Bir saniyeden kısa müddette 50 metre irtifa kaybeden uçağın içinde her şey altüst olurken bir yolcu öldü, 144 kişi yaralandı.

Delta uçağı acil iniş yaptı

ABD’de çarşamba günü Hollanda’ya gitmek üzere Salt Lake City’den kalkan Delta Havayolları’na ilişkin uçağın şiddetli türbülans nedeniyle Minneapolis-St. Paul Milletlerarası Havalimanı’na acil iniş yaptığı ve 25 yolcunun yaralandığı bildirildi. 275 yolcu ve 13 mürettebatın bulunduğu Airbus A330-900 tipi uçakta yaralanan ve emniyet kemeri takmadıkları belirtilen 25 yolcu hastaneye götürüldü. Emniyet kemeri takmayanların koltuklarından fırlayıp, uçağın tavanına birkaç defa çarptıkları lisana getirildi.

Teknoloji sorunu çözer mi?

■ Uçak dizayncıları, yeni tekniklerin türbülansların tesirlerini azaltacağını umuyor.

■ Türbülanslar mevtten çok çoklukla yaralanmaya sebep olsa da pilotların bu hava akımından kaçınmaya çalışması, uçuşların müddetiyle birlikte maliyetleri artırıyor. Bu cins kaçış hareketleri, yakıt tüketimini ve emisyonları yükseltiyor.

■ Türbülansa deva arayan Avusturyalı “Turbulence Solutions” şirketi, uçak kanatlarına eklenebilen küçük kanatçıklar geliştirdi. Bu uçağın dengelenmesine yardımcı oluyor.

■ İsveç’teki KTH Kraliyet Teknoloji Enstitüsü’nden araştırmacı Ricardo Vinuesa, “Türbülans, yapay zekâ için harika bir uygulama alanı olabilir” dedi.

■ Barselona Üstün Bilgi Süreç Merkezi, simüle edilmiş bir uçak kanadındaki “sentetik hava jetlerini” denetim eden bir yapay zekâ sistemini test etti.

■ NASA, türbülans girdaplarının oluşturduğu ultra düşük frekansları algılayabilen özel tasarlanmış bir mikrofonu test etti.

■ Bir öteki yaklaşım, bir uçağın etrafındaki havanın 3B haritasını oluşturmak için Işık Algılama ve Aralık Ölçümü (Lidar) teknolojisinin kullanılmasını içeriyor.

■ Uzmanlara nazaran, yapay zekâ ve ve yeni sensörlerin bir ortaya gelmesi, 21’inci yüzyılın ikinci yarısında havacılığı dönüştürebilir.

■ Lakin temel teklif, yolcuların uçak seyahati boyunca emniyet kemeri takmaları halinde. Emniyet kemeri takan yolcular, şiddetli türbülansta bile savrulmayacakları için ziyan görme riskleri az.

Pilotlar, meteorolojik denetim yapıyor

■ Pilotlar kalkıştan evvel hava durumu brifinglerini denetim ediyor, jet akımı grafiklerini inceliyor, uçuş planlama yazılımlarına başvuruyor. Hakikaten teknoloji sayesinde 20 yıl evvel türbülansların yüzde 60’ı evvelce iddia edilirken, bugün yüzde 75’i iddia edilebiliyor. Gelişmiş hesaplamalar, yapay zekâ ve uydular sayesinde hava durumu varsayımları gelişiyor lakin Dünya yüzeyinin üzerindeki rüzgâr ölçümlerinde genel bir eksiklik var.

■ Milletlerarası Hava Nakliyeciliği Birliği’nin (IATA) Turbulence Aware uygulaması da gerçek vakitli türbülans bilgilerini paylaşıyor.

■ Lakin açık hava türbülansları öngörülemiyor. Zira bazen apansız ortaya çıkıyor. Konvektif ve orografik türbülanslar ise çoklukla daha kaçınılabilir cinsler.