Toprağın hafızasının kayıtları
Seray Şahinler – Türkiye’nin esaslı kamu kurumlarından Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü, kuruluşunun 178’inci yılını kendi tarihinden sanatsal bir seçkiyle kutluyor. “Toprağın Hafızası Konuşuyor: 178 Yıllık Bellekten Bir Medeniyet” standı Büyük Çamlıca Camii Stant Salonu’nda ziyarete açıldı. Stant Osmanlı’dan Cumhuriyet’e uzanan süreçte düzenlenmiş tapu kayıtları, vakfiyeler ve başka mülkiyet evraklar eşliğinde, sanat ve tarih üzerine okumalar sunuyor.
Hasan Mert Kaya’nın küratörlüğünde hazırlanan stantta yer bulan tapular, haritalar, mühürler sadece birer resmi kayıt değil birebir vakitte bir güzellik medeniyetinin yaşayan şahitleri olarak sergileniyor. Stanttaki dokümanlar resmi bir doküman olsa da tarihin kaydını tutuyor, yazıldığı devrin estetiğini yansıtıyor.
İlk örnekler Mısır’dan
‘Toprağın hafızası’ en güçlü sembol yapılarından Ayasofya’ya bakarak güçlü bir girizgâhla ziyaretçileri selamlıyor. Fethin güçlü sembollerinden olan Ayasofya’ya dair 65 metrelik Ayasofya Vakfiyesi standın sunmaya çalıştığı tarih-hafıza bağlantısının birinci adımı. 1463’te kısmen ceylan derisi üzerine Arapça sınır sanatıyla yazılan vakfiye medrese, imâret, han, hamam ve kütüphane üzere kurumların kuruluşunu teminat altına almak üzere zeytinlik, bağ, arsa ve dükkân gelirlerini kayda almış.
Geç Roma periyodunda papirüslerde yer bulan Mısır arazi ve konut satış senetlerini de hatırlatarak seyahatine devam eden standın ana ekseninde Osmanlı’nın devlet yapısındaki hassasiyetin ve gücün göstergesi kabul edebileceğimiz tahrir defterleri var. Mufassal, icmâl ve evkâf olmak üzere üç ana kategoriye ayrılan bu defterlerde mahallî vergi oranlarından demografik yapıya kadar çok geniş yelpazede bilgiler yer alıyor. Osmanlı fethettiği her kıtada, her bölgede ve en ücra köşede dahi bu defterlerin takipçisi.
Şeyh Mahmud Efendi’ye ilişkin Mülkname-i Hümayun (1624), Osmanlı’nın Yanya vilayetinin Yunanistan’a komşu kısmının haritası (1875), Sarı Ahmed Paşa Vakfiyesi (1485), Musul’a ilişkin zabıt kayıt defterleri üzere evraklar devletin sosyo-ekonomik yapısını ve işleyişini anlamak açısından değerli.
Osmanlı tıpkı vakitte bir ‘vakıflar’ devleti. Tarihi boyunca sayısız vakfa sahip olmuş imparatorluktaki “Vakf-ı Cedid Defterleri”, sultanlar, şehzadeler, valide sultanlar, sadrazam ve vezirler; paşalar ve ilmiye sınıfına mensup üst seviye devlet vazifelileri tarafından kurulmuş vakıflara ilişkin evrakları de yansıtıyor. “Toprağın Hafızası Konuşuyor” standında her modül, kâğıt kullanımıyla estetik bir gösterge, padişahlara sunulması bakımından kullandığı lisan ile edebi bir hal, Osmanlı ve Cumhuriyet’in toprak-insan alakasına yaklaşımı bakımından tarihi perspektifte sosyolojik yorum.
Sergi 30 Haziran’a kadar Büyük Çamlıca Camii Stant Salonu’nda görülebilir.
‘Mülkiyetim milletimin’
Sergi yüklü Osmanlı devrine odaklansa da Cumhuriyet’teki mülkiyet yaklaşımını da yansıtıyor. Özel mülkiyetin korunmasıyla kamu faydası ortasında istikrarın kurulduğunu gösteren “Atatürk ve Mülkiyet” kısmında Atatürk’ün sahip olduğu çiftlikleri ve öteki taşınmazları bağışladığına dikkat çekiliyor. Bu kısımda Atatürk’e ilişkin 1928 tarihli tapu senedi tahrir tarihi, 1923’te Ali Fethi Bey’in Atatürk’e sattığı Çankaya’daki bahçeli meskenin satışına ait evrak-ı müsbite, Mustafa Kemal Paşa ismine Samsun’da bugün Gazi Müzesi olarak kullanılan binanın tapusu öne çıkıyor.
Sergi, www.topraginhafizasi.com adresinden çevrimiçi olarak da ziyaret edilebilir.
