‘Tasavvuf musikisi dinlerötesi bir köprü fonksiyonu gördü’

Kültür Sanat Servisi – Üsküdar Üniversitesi Tasavvuf Araştırmaları Enstitüsü öğretim üyesi Dr. Arzu Eylül Yalçınkaya, 2022-2024 yılları ortasında Harvard Üniversitesi Orta Doğu Çalışmaları Merkezi’nde (CMES) doktora sonrası araştırmacı olarak bulundu. Geç Osmanlı periyodundaki sûfî entelektüeller ve bürokratların çağdaşlaşmadaki rolünü inceleyen Dr. Yalçınkaya, aynı zamanda Osmanlı tasavvuf musikisini Harvard’daki konser, atölye ve seminerlerle Amerikan izleyicisine tanıttı. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e uzanan entelektüel köprüleri araştıran ve yüzyıllık Mevlevî müzik geleneğini Harvard topluluğuyla buluşturan Dr. Yalçınkaya ile akademik projesini, tecrübelerini ve kültürlerarası diyalog vizyonunu konuştuk.

■Harvard’da yürüttüğünüz “Geç Osmanlı Sûfî Bürokratları ve Araştırma Projesi”nin odak noktası nedir?

Bu proje, geç Osmanlı İmparatorluğu ve erken Cumhuriyet periyodu Türkiye’sinde tasavvuf kanısının nasıl bir rol oynadığını inceliyor. Bilhassa çağdaşlaşma sürecinde sûfî düşünürlerin gelenek ile çağdaş fikir ortasında kurdukları süreklilik köprüsüne ağırlaştım. Değerli hocam Prof. Dr. Cemal Kafadar’ın danışmanlığında, Osmanlı’nın son devrindeki ortalarında Ken’ân Rifâî, Ahmet Avni Konuk ve Tâhirü’l-Mevlevî üzere isimlerin de olduğu değerli sûfî bürokratların yapıtlarını ve faaliyetlerini derinlemesine tahlil ediyorum. Bu araştırma sayesinde gördük ki Osmanlı’nın son periyodunda yetişen tasavvufî seçkin, sanıldığı kadar geri planda kalmamış; aksine yeni çağın fikir dünyasına faal biçimde istikamet vermiş. Örneğin Ken’ân Rifâî üzere bir sûfî pir ve eğitimci Osmanlı’nın son yıllarında devlet bürokrasisi içinde misyon almış ve Cumhuriyet’in birinci yıllarına tanıklık etmiş.Ahmed Avni Konuk, hem klasik Türk musikisinin kıymetli bir bestekârı hem de Mevlevî geleneğinin çağdaş yorumcusu olarak öne çıkıyor. Bu şahsiyetlerin hayat kıssaları, tasavvuf fikrinin nesiller ortasında kopukluk olmaksızın aktarıldığını ve değişen siyasi-toplumsal sistemde bile canlı kaldığını gösteriyor.

■Harvard’da akademik çalışmalarınızın yanı sıra müzikal etkinlikler de gerçekleştirdiniz…

Evet, Harvard’daki vaktim yalnızca arşiv ve kütüphane araştırmalarıyla geçmedi; tıpkı vakitte tasavvuf mûsikisini burada icra etme ve tanıtma fırsatım da oldu. Boston ve civarında, 2023-2024 yıllarında birkaç değerli aktiflikte klasik sûfî müziğini icra ettik. Yaptığımız her aktiflik, müziğin ve zikrin gücüyle kalpleri buluşturan, Doğu ile Batı ortasında görünmez bir bağ kuran özel tecrübeler oldu diyebilirim.

■Amerikan izleyicisinin yansıları nasıldı? Tasavvuf müziğinin şifa, tefekkür ve kültürel diyalog potansiyeline dair neler gözlemlediniz?

ABD’deki tecrübelerimde şunu net olarak gördüm: Tasavvuf şiiri ve musikisi, çağdaş beşere direkt temas edebilen üniversal bir lisana sahip. Yalnızca akademik metinlerle değil, sanat yoluyla da sûfi mirası global seviyede insanlara ulaşıyor. Bir akademik forumun akabinde verilen bir Mevlevî müziği konserinde, farklı inançlardan beşerler daima birlikte güya ortak bir duaya dalabildiler. Müzik, dinlerötesi bir köprü fonksiyonu gördü. Münasebetiyle tasavvuf musikisi, hem ferdî seviyede bir manevî şifa ve tefekkür aracı hem de kültürler ve inançlar ortası diyalog için güçlü bir ortak hissede sunuyor.

■Yakın vakitte New England bölgesinde “Turkish Cultural Studies” isminde yeni bir merkez kuruldu. Bu merkezin maksadı nedir?

Turkish Cultural Studies ismiyle yeni kurduğumuz merkez, New England bölgesinde Türk tarih, edebiyat, müziği ve kültürü üzerine araştırma, sunum ve tanıtım faaliyetlerini buluşturacak bir çekim merkezi olmayı amaçlıyor. Bu merkezin en kıymetli amacı, Türkiye’nin varlıklı kültürel mirasını burada akademik ve kültürel çevrelerle buluşturarak bir köprü görevi görmek. Harvard ve civarındaki üniversitelerle iş birliği içinde, Osmanlı-Türk tarihine, edebiyatına ve sanatına dair seminerler, atölyeler, stant ve konserler planlıyoruz.

‘Mevlânâ’nın bildirisi insanın içindeki aşk ve merhamet tohumunu yeşertmeye devam ediyor’

■Tasavvuf geleneğinin bugünün dünyasına sunabileceği ileti nedir?

Tasavvuf geleneği yalnızca tarihî bir araştırma konusu değildir; bugünün dünyasında da insanların kalbine dokunan yaşayan bir mirastır. Ben daima “tasavvuf geleneğinin asırlardır manevî şifa sunduğunu” hatırlatıyorum. Günümüz insanı teknolojinin getirdiği çok sürat ve gerilim içinde manevi manada kendini yalnız ve hedefsiz hissedebiliyor. Sûfî geleneğin kadim hikmeti, beşere kendini ve Rabb’ini tanıma yoluyla iç huzura kavuşma imkânı sunuyor. Mevlânâ Celâleddîn Rûmî’nin yüzyılları aşıp bugün milyonlara ilham veren bildirisi insanın içindeki o aşk ve merhamet tohumunu yeşertmeye devam ediyor. Bu miras yalnızca kitaplarda kalmış bir ideoloji değil, bugün de insan ruhunu iyileştirebilen bir reçete âdeta.

Ben de hem bir akademisyen hem bir sanatçı olarak, tasavvufun ışığını olabildiğince çok beşere ulaştırmaya uğraş ediyorum. Harvard’da yürüttüğüm çalışmalar da şayet bir nebze olsun bu ışığın iki dünya ortasında, Doğu ile Batı, geçmiş ile bugün ortasında bir köprü olmasına katkı sağladıysa, ne keyifli bana. İnancım odur ki gönülden gönüle kurulan bu kültürlerarası köprüler sayesinde, ortak insani kıymetlerde buluştuğumuz daha huzurlu bir geleceğe hakikat birlikte yürüyebiliriz.