Her yıl gereksiz 5 milyon MR çekiliyor

Evrin Güvendik, Hande Atılgan / Sağlık Bakanlığı Türkiye Sağlık Veri Araştırmaları ve Yapay Zeka Uygulamaları Enstitüsü (TÜYZE) Lideri Prof. Dr. Muammer Karakaş’ın, TBMM Yapay Zeka Araştırma Komisyonu’nda yaptığı sunum, Türkiye’de tıbbi görüntüleme alanındaki israfın büyüklüğünü gözler önüne serdi. Prof. Karakaş sunumunda, Türkiye’nin, OECD ülkeleri ortasında kişi başına en fazla Manyetik rezonans görüntüleme (MR) ve Bilgisayarlı Tomografi (BT) çeken ülkelerin başında geldiğini söyledi. Yürüttükleri bir projeyle tabiplerin gerçek istem almasını sağlayacaklarını belirten Karakaş, “Sağlık Bakanlığı adına geçmiş dönemde yaptığımız araştırmalarda şu ortaya çıktı; Türkiye’de istemlerin yüzde 48’i yanlış, yüzde 10’u da gereksiz. Biz yılda 50 milyon MR ve BT çekiyoruz, bunun 5 milyonu gereksiz. Bunları engelleyeceğiz. Böylelikle yılda 1,7 milyar lira tasarruf sağlayacağız” dedi.

Sağlık Bakanlığı Sağlık Bilgi Sistemleri Genel Müdürü Özgür Sezer de, Teleradyoloji Sisteminde, 20 milyonun üzerinde MR, tomografi imajı açan doktorların, tetkik istemekten vazgeçmeye başladığına işaret ederek, bunun SGK bütçesine katkısının 4 milyar 400 milyon lira olduğunu belirtti.

Çekimde Avrupa’da birinciyiz

Görüntüleme hizmetlerinde aygıt ve bunlarla gerçekleştirilen tetkik sayısına ait Bakanlığık 2023 yılı sıhhat istatistiklerine nazaran Türkiye genelinde hastanelerde bulunan MR aygıtı sayısı sayısı 2002’de 58’ken, sayı 2022’de 973’e, 2023’te de 1001’e yükseldi. 2002’de 323 olan BT aygıtı sayısı ise 2022’de 1331’e, 2023 prestijiyle da 1359’a çıktı.

2023 prestijiyle MR aygıtlarının 405’i Bakanlık, 118’i üniversite ve 478’i özel kurumlarda bulunuyor. BT aygıtlarının ise 664’ü Bakanlık, 150’si üniversite ve 545’i özel kurumlarda hizmet veriyor. Bakanlık bilgilerine nazaran, 2023’te Bakanlık, üniversite ve özel kurumlarda toplam 18 milyon 916 bin 503 MR ile 26 milyon 764 bin 331 BT süreci yapıldı.

Sağlık açısından riskleri

BT özel röntgen ışını kullanılan, MR ise radyo dalgaları ve manyetik alandan yararlanılan görüntüleme sistemi. BT inceleme, radyolojideki görüntüleme teknikleri içerisinde bedene en çok radyasyon veren sistem olarak gösteriliyor. Teknolojideki gelişmelere paralel olarak çocuklarda da artık sık kullanılan BT yolunun radyasyon içermesi, birtakım riskler içeriyor. Bilhassa çocuklarda BT sisteminde, “Çekim endikasyonunu belirlemek, inceleme alanını sınırlamak, çok fazlı incelemelerden kaçınmak, denetim BT tetkiklerinden mümkün olduğunca kaçınmak, tetkik öncesi nefes tutma idmanı yapılması, organ koruyucuları kullanmak, uygun çekim parametrelerini belirlemek” üzere doz azaltma stratejilerinin uygulanması tavsiye ediliyor. Kalp piline sahip olan bireyler, Nöro Stimülatörler, , Anevrizma klipsleri, kimi yapay kalp kapaklarına sahip olanlar; insülin pompası üzere ilaç fizyon seti kullananlar, iç kulak protezine sahip olanlar, metalik implantı olanlar, protezi olanlar da MR çekimi yapılmaması gereken şahıslar olarak sıralanıyor.

Cihaz sayısında gerideyiz

Türkiye 1 milyon şahsa düşen MR aygıt sayısında 11,7 ile OECD ve AB kümesi ülke ortalamalarının gerisinde. BT aygıt oranı da 15,9 ile tekrar iki kümenin da altında bulunuyor. Fakat MR aygıtı başına yapılan 18 bin 898 görüntüleme süreci ile Türkiye OECD ve Avrupa ülkeleri ortasında dorukta. BT aygıtı başına 19 bin 694 süreç ile ise Macaristan’ın akabinde ikinci sırada bulunuyor.

‘Böğrüm ağrıyor’u yapay zekâ çözecek

Sağlık Bakanlığı Sağlık Bilgi Sistemleri Genel Müdürü Özgür Sezer, komisyonda yapay zekâ projelerini anlattı. Yapay zekâyla ilgili hala 11 proje yürüttüklerini belirten Sezer, bu projelerden bir kısmının pilot kademesinde olduğunu bir kısmının klinik validasyonunun yapıldığını söyledi. Sezer, projelerden kimilerini “Mamografi Yapay Zekâ Projesi, Beyin BT Kanamalı İnme Tespiti Yapay Zekâ Projesi, NeyimVar Projesi; BT Toraks Projesi” halinde sıraladı. Yapay zekâ projelerinde LLM (büyük lisan modelleri) konusunda zorlandıklarını belirten Sezer “Kendi içinde çalışabilen ve bizim lisanımızla çalışabilen bir model geliştirmemiz gerekiyor. Mesela, bir hasta ‘Böğrüm ağrıyor’ dediği vakit bunu anlayabilen bir yapı yapmamız gerekiyor” dedi.