Akdeniz’de yok oluşun ayak sesleri! Muğla’yı salladı, birinci değildi: ‘Tabanı yükseliyor’
Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – Her sene 5’ten büyük zelzelelerin alarmı, sarsıntıyı hissedenlerin içine bir dehşet düşürüyor. Kimi vakit yıkıcı olmayan zelzelelerde bile can kaybı ve hasar gözlemleniyor. Ancak bu zelzeleler yıkıcı olmasa da, zayıf yapı stokuna sahip noktalarda büyük yıkımlarla sonuçlanacak zelzelelerin ayak sesi olabilir. Tıpkı 3 Haziran gecesi, 02.17’de Muğla üst merkezli 5.7’lik ve gündüz 14.26’daki 5.1 büyüklüğündeki sarsıntıda olduğu üzere. İzmir, Aydın, Denizli üzere pek çok vilayette hissedilen sarsıntı, aslında geleceğe bir ‘alarm.’ Çünkü Ege ve Türkiye her sene muhakkak oranda kayıyor, büyük zelzeleler gelecek ‘sonu’ adım adım yaklaştırıyordu. 3 Haziran 2025 gecesi 02.17’de yaşanan 5.7’lik sarsıntı, hem uzak hem de yakın gelecek için ipuçları taşıyordu. Üstelik geçmişi tıpkı 6 Şubat üzere olan bir ilin etrafı için! Gazi Üniversitesi Mühendislik Fakültesi İnşaat Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi, Afet İdaresi Uzmanı Doç. Dr. Bülent Özmen, Kocaeli Üniversitesi Kent ve Bölge Planlama Kısmı Öğretim Üyesi ve Yerbilimci Doç. Dr. Bülent Doğan ve Kocaeli Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Jeofizik Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Şerif Barış Muğla’yı tüm ayrıntılarıyla Milliyet.com.tr’ye anlattı.
3 Haziran günü Muğla’da hissedilen birinci zelzelenin üst merkezi (5.7)
BATIŞIN SIRRI 3 SANTİMDE! YOK OLUŞU HAZIRLIYOR
Türkiye’nin kara hudutları içinde 8’den büyük zelzele gerçekleşmemiş olsa da, yakın etrafındaki faylar 8’den büyük sarsıntılar oluşturabilirdi. Hatta Türkiye, bir kara kesimi olarak her sene makul oranda değişiyor ve batıyordu! Büyük depremlerse bu sürecin görünen yüzüydü. Zira levhalar birbirinin altına giriyor ve gelecekte Akdeniz’in yok olabileceği, kara modülünün yerinde devasa bir su kütlesi olabileceğini işaret ediyordu. Doç. Dr. Bülent Özmen bunu şu halde açıkladı:
“Ege bölgesi ve etrafındaki tektonik rejim, Afrika ve Arap tektonik levhalarının Anadolu levhasına yanlışsız hareketi ve Afrika levhasının Anadolu levhasının altına dalması sonucunda şekillenmiş yahut şekillenmektedir. Bölgede Afrika ile Anadolu levhalarının birbirine yaklaşımı ve Afrika levhasının kuzeydeki Anadolu levhası altına dalması sonucunda Helenik Yayı ve Kıbrıs Yayı biçiminde isimlendirilen dalma-batma zonları (yitim zonları) meydana gelmiştir. Helenik-Kıbrıs Yayı, Türkiye’nin güney kıyısı yakınlarında, Girit adasının güneyinden geçerek kuzeydoğu tarafında Rodos adasının güneyinden Fethiye Körfezi’ne gerçek uzanır. Bölge sık aralıklarla büyük ve orta şiddette zelzeleler üretmektedir. Afrika levhası yılda yaklaşık 2-3 cm kuzeye hakikat hareket etmekte ve Anadolu levhasının altına dalmaktadır. Bu hareket sonucunda yaklaşık 65 milyon yıl sonra Akdeniz yok olacak ve iki kıta birleşecektir.”
Prof. Dr. Şerif Barış da içinde bulunduğumuz süreci bir elin parmaklarına benzeterek anlattı. Tahminen de her şey bir ‘aslına dönüştü!’ Prof. Dr. Şerif Barış, “Anadolu levhası Avrasya, Afrika ve Arap levhası ortasında sıkışırken Helen Yayı Anadolu levhasının altına dalıyor. Anadolu levhası aşağı çekiliyor. Münasebetiyle Anadolu batıda kuzey güney bir açılma biçimine giriyor. Tıpkı serçe parmaktan aşağı yanlışsız çekilmesi üzere. Bu durum milyonlarca yıldır devam ediyor ve duran bir şey de değil. Anadolu levhası evvelden tam Tetis Okyanusu’ydu. 250 ila 300 milyon yıl evvel bu okyanusun tabanı sıkışarak üst yükseldi. Hasebiyle şu an okyanus tabanı yükseliyor yani Anadolu’nun tamamı” diye anlattı.
3 Haziran günü Muğla’da hissedilen ikinci sarsıntının üst merkezi (5.1)
MUĞLA’NIN 6 ŞUBAT’I 68 YIL ÖNCEYDİ: 7 SAAT ORTAYLA 2 DEPREM
68 yıl evvel nisan ayında Muğla ve etrafını bitmek bilmeyen bir sarsıntı silsilesi bekliyordu. Büyük zelzelesi takiben artçılar ve yalnızca 7 saat sonra gelecek ikinci büyük deprem! Yaşananların üst merkezi olan Muğla’da ise 6.8 ve 7.1’in bıraktığı hasar her saat yaşanan gelişmelerle büyüyordu. Üstelik yaşananlar tıpkı 6 Şubat Kahramanmaraş sarsıntıları üzereydi. Maraş 9, Muğla 7 saat ortayla 2 büyük sarsıntıyla yüzleşmişti. 1957’nin 24 ve 25 Nisan günleri Muğla’nın zelzele tarihine kara harflerle yazılmıştı. 3 Haziran 2025 günü de 12 saat ortayla 5.7 ve 5.1’lik zelzeleler Muğla’yı vurdu. Doç. Dr. Bülent Özmen Ege’nin güzide kentinin zelzele geçmişini şöyle anlattı: “Bu bölgede aletsel devirde meydana gelen en büyük zelzele 24 Nisan 1957 ve 25 Nisan 1957 tarihlerinde Fethiye (Muğla) açıklarındaki sarsıntılardır. 24 Nisan’da meydana gelen sarsıntının büyüklüğü 6.8, 25 Nisan’dakinin ise 7.1 olarak kayıtlara geçti. Bu bölge 6 Şubat 2023’te meydana gelen Kahramanmaraş merkezli zelzelelere misal halde 68 yıl evvel birbirini 7 saat ortayla izleyen 2 büyük zelzeleyle sarsılmıştı. Bu sarsıntılar nedeniyle Marmaris’te de önemli hasar meydana geldi. Tarihî ve aletsel devirde Muğla ili ve kıyılarını etkileyen On İki Ada ve Girit Adası civarında çok sayıda sarsıntı meydana geldi. Tarihi devirdeki sarsıntıların en değerlileri MÖ 226 ve MS 1481 yılında meydana gelmiştir.”
Doç. Dr. Bülent Doğan da Muğla’nın sarsıntı geçmişinden ve bıraktığı hasardan, “Tarihsel periyotta MÖ 227, MÖ 198 ve MS 142-144 tarihlerinde Muğla ve civarında büyük zelzelelerin yaşandığı bilinmektedir. 1631 Milas ile 1851 ve 1896 Muğla sarsıntıları belirtilebilir. Son yüzyılda ise Muğla ve etrafında; 1923-1933 yılları ortasında yaşanan sarsıntılardır. Bu periyotta birinci olarak 1926 yılında az hasarlı bir zelzele olayı yaşanmıştır. Daha sonra ise 23 Nisan 1933’den 4 Mayıs 1933 tarihine kadar Muğla-Merkez ile Datça ve Bodrum ilçelerinde hasar kayıtları oluşmuştur. 24 ve 25 Nisan 1957 tarihinde Muğla’nın Fethiye ilçesini hasar dağılımı olarak en çok etkileyen sarsıntı de ise; 3200’e yakın konutun yıkıldığı yahut harap olduğu, 67 kişinin de vefat ettiği bilinmektedir” diye bahsetti.
1957’de Muğla merkezli sarsıntılara ait Milliyet gazetesine ilişkin kupürler
MUĞLA VE ETRAFINI GELECEKTE NE BEKLİYOR?
Doç. Dr. Bülent Özmen’e göre Muğla’nın etrafı faylarla çevrili. Yani büyük bir sarsıntı aslında hiç de şaşırtan olmaz. Öyle ki Doç. Dr. Özmen Muğla’nın deprem geleceğine ait, şunları söyledi:
“Muğla vilayet sonları içinde karada sarsıntı üretme potansiyeli olan Yatağan Fayı, Muğla Fayı, Milas Fayı, Gökova Fay Zonu, Datça Fayı, Selimiye Fayı, Bozburun Fayı, Taşlıca Fayı, Kale Fayı, Esen Fayı üzere etkin ve sarsıntı üretme potansiyeli olan faylar vardır. Bunun yanında hem Ege Denizi içinde hem de Aydın, Denizli, Isparta, Burdur üzere vilayetlerde büyük zelzele üretme potansiyeli olan faylarda meydana gelebilecek mümkün sarsıntılardan de kıymetli derecede etkilenecektir. Muğla ili resmi olarak 1945, 1947, 1963, 1972, 1996 ve 2019 yıllarında yayınlanmış olan bütün resmi sarsıntı bölgeleri ve zelzele tehlike haritalarında her vakit zelzele tehlikesi yüksek olarak gösterilmiştir. Münasebetiyle bu bölgenin zelzele tehlikesinin yüksek olduğu geçmiş yıllarda yayınlanmış bilimsel çalışmalarla ve resmi zelzele haritalarıyla da ortaya konmuştur. Hasebiyle bugün meydana gelen ve büyüklüğü 5.8 olarak açıklanan sarsıntı, sarsıntı bilimciler için sürpriz olmamıştır. Tersine bu bölgede bu büyüklükte hatta büyüklüğü 7’yi geçebilecek zelzelelerin de olabileceği birçok bilimsel çalışma ile ortaya konmuştur.”
1957 Muğla Depremi
Muğla’ya yakın faylarda oluşacak bir zelzele sonucu yaşanabileceklere ait açıklamalar, tsunami tehlikesini de gözler önüne seriyordu. Yani 4 denize kıyısı olan Türkiye için tsunami yadsınamaz bir tehlikeydi! Peki uzmanlar ne diyor?
Doç. Dr. Bülent Özmen: Muğla’nın ve öbür bütün kentlerin sarsıntıdan etkilenmesi için illa zelzele merkezi, üst merkez yahut canlı fayın üzerinde bulunmasına gerek yok. Muğla ili Ege Denizi içinde bulunan Santorini, Anafiye Adaları, Girit Adası civarı üzere uzakta olan bölgelerde bile meydana gelen sarsıntılardan etkilenecektir. Tarihî devirde bu bölgelerde oluşan sarsıntılardan etkilenmiştir. Ayrıyeten 6.5’ten büyük zelzelelerin oluşturabileceği tsunami dalgaları da tekrar Muğla sonlarına kadar ulaşacak ve hasarın artmasına neden olacaktır.
Doç. Dr. Bülent Doğan: Depremin uzaktan da tesirli olabileceği Kuzey Ege ile Güney Ege kıyılarımız ve kara alanımız içindeki yerleşim bölgelerimiz için geçerli olduğu üzere, Akdeniz’de de, Kıbrıs’tan Güney Akdeniz’e kıyısı olan tüm vilayetlerimiz için de geçerlidir. Bu manada hem Ege bölgesi, hem de Akdeniz bölgesi içindeki faal fayların tipleri ve dağılımlarının tam geometrisinin ‘SİSTEM, ZON ve SEGMENT’ olarak bilinmesi gerekir.
Prof. Dr. Şerif Barış: Girit sarsıntısı olursa muhtemelen çok büyük bir tsunami olacak. Burası için tsunaminin büyük bir risk oluşturduğunu söylemek gerekir. Yer olarak Muğla epey kayalık olduğu için, kıyı hariç, büyük sarsıntılar yapısal hasar daha az olur. Bu türlü bir avantajı var. O bölgeler bilhassa tsunamiye karşı kesinlikle kıyı kentleri tedbir almalı. Tsunami tedbirleri ve eğitimleri yapılmalı. Girit çok uzak lakin büyük bir sarsıntı olursa onun yaratacağı tsunami Ege’yi de tesirler. O yüzden tsunami kaçış yolları öğrenilmeli. 3-4 kat üst ya da zirveye çıkılmalı. Belediyelerin de tabelelarla kaçış yollarını belirtmesi gerek.
