‘Suskunluk bazen kabahat ortaklığıdır’

Ümran Avcı – Fatih Gezer, dördüncü kitabı “Firuzan”da bayanların heba edilmiş dünyasına götürüyor okurunu. Roman; “Gülmeyi unutanlardan kahkaha ummak boşunadır” cümlesiyle başlıyor. Ana kahraman varlığı unutulsun diye hayatı parmak ucunda yaşayan Firuzan… O Firuzan ki gencecik yaşında kendi ipini çekerek veda ediyor hayata. Acısına sebep tüm erkekleri, hayattan alacaklı günlerini tekmeler üzere ittiriyor ayağının altındaki tabureyi. Öldükten sonra da huzurla göğe yükselemiyor Firuzan. Arafta kalıyor. Orada kendi soyundan bayanlarla karşılaşıyor. Büyük ninesi Umay’dan kendi annesine kadar dört asırlık bir seyahate çıkarıyor okuru. Hayatının fasıllarını da oradaki ruhlara kelam vererek anlattırıyor Firuzan. Tıpkı kendisi üzere ‘yerini bilerek’ yaşayan bayanlara ses açıyor. 

■ Firuzan’dan geriye hakikat gidersek; kendisine annelik yapan Maria, doğururken son nefesini veren öz annesi Rojda, büyük ninesi Umay… Hepsinin hayatı eza ve cefayla geçiyor. Tacize, cinsel istismara, ötekileştirmeye maruz kalıyorlar. Çağ değişse de bayanların hissesine düşenler değişmiyor.

Romanlarımın genelinde vefatı bir son değil, bir başlangıç halinde işlemeyi seviyorum. Firuzan da bundan nasiplendi; kendi canını alarak değil, kıssasını vererek başlıyor anlatmaya. Zira o biliyor ki, yalnızca kendi hayatı değil, annesinin, ninesinin ve onların da öncesinin suskunluklarıyla örülü bir yazgısı taşıyor sırtında. Jenerasyonlar değişse de bayana reva görülen yazgı değişmiyor. Firuzan’ın kıssası, “ben artık taşımıyorum, anlatıyorum” diyen bir bayanın isyanı. Romandaki öteki karakterlere verdiği kelam de bu; onların suskunluğunu sözlere dökme kelamı. Zira sesini duymadığımız bayanların kıssaları, yeni Firuzanlar yaratıyor. O yüzden bu roman yalnızca bir hayat hikayesi değil, bir zincirin kırılış hikayesi. Jenerasyonlar boyunca birebir yazgısı taşımak, bahtın değişmeyeceği manasına gelmiyor. Firuzan da bunu söylüyor: Değişim, bazen bir mevtle fakat daima bir anlatıyla başlar.

■ Romandaki bayanlar yalnızca öldükten sonra değil, yaşarken de arafta… Lakin burada Maria’yı konuşmak istiyorum. Yaşarken kendi olarak kalamadığı için öldükten sonra göğe yükselemiyor. Kendi üzere kalamıyor; zira Maria ismini taşırken toplumun her bölümü tarafından itilip kakılıyor, Meryem ismini alınca herkes tarafından sayılıp kucak açılıyor. 

Maria’nın kıssası, “isim değişince mukadderat değişir mi?” sorusuyla çıktığım seyahatin son durağı. “Bizden değil” diyerek dışarıda bırakılan, ismiyle, inancıyla, geçmişiyle yargılanan bir bayan o. Ondaki değişim de özgürlüğünün değil, bir toplumun kendi normlarını dikte ettirmesinin sonucudur. Bir kişinin dışlanmasından çok, sistemin dayattığı ‘tek doğru’ya uymayan herkesin silinmesinin sonucudur. Ötekileştirmenin en yıkıcı istikameti de sanırım; insanları yalnızca oldukları için değil, olmak istedikleri için de cezalandırması. Ayrıyeten Maria’nın göğe yükselememesi, sadece ferdi bir trajedi değil; bayan olmanın kozmik bahtına dair bir alegori. Bayansanız -hangi inanca mensup olduğunuzdan, hangi lisanı konuştuğunuzdan, hangi sınıftan ya da coğrafyadan geldiğinizden bağımsız olarak- tıpkı baskı sistemleriyle sınanırsınız. Maria’nın arafta kalışı, tüm bu ayrım çizgilerinin ötesinde birleşen ortak bir yazgıyı işaret eder: Görünmemek, duyulmamak, kendin üzere var olamamak.

Satır Ortası Türküler

■ Umay Nine, Rojda, Hacı Meryem Anne, Firuzan, Nigâr… Öykünün tamamında erkek eliyle açılan yaralara tekrar bayanlar merhem oluyor, annelerin güçlü duruşu güzelleştiriyor dünyalarını…

Anneliği romantize etmeden lakin onun dönüştürücü gücünü de inkâr etmeden ele almaya çalıştım. Karakterlerin hepsi, birbirinden farklı devirlerde ve şartlarda yaşamış olsalar da birebir yükü omuzluyorlar: Erkek hükümran nizamın tahribatıyla açılan yaraları sarmak. Yaraları sarıyorlar lakin yaraları görünmez kılan değil, onların farkına vararak düzgünleştirmeye çalışan bir yerden.

■ Romandaki sorunlardan biri de bilip de susmanın vebali… ‘Karı koca ortasına girilmez’ ve ‘kol kırılır yen içinde kalır’ dayatmasına itiraz yükseliyor öyküde.

Bu kelamlar, bir nasihat değil, bir susturma usulü. Bana kalırsa şiddetin en dehşetli hâli, görmezden gelinerek meşrulaştırılandır. O yüzden Firuzan’ın öyküsü, biraz da “biliyorum lakin susmuyorum” deme gayretidir. Kol kırılınca yen içinde kalmasın, o kol artık kırılmasın gayretidir. Sessizlik, kimi vakit bir öbür suskunluğun sebebi ve bazen kabahat iştirakidir. Firuzan’da, bu suça ortak olmak istemeyenlerin sesini işitiriz.

■ Firuzan’a özel bestelediğiniz müzikleriniz da eşlik ediyor romana… 

O müzik, her ne kadar bir meyyitin akabinde yazılsa da bir yas değil, “Buradaydılar” demek için bir hatırlatma. Müzikleri, romanın sesle devam eden yüzü üzere düşünerek ele aldık. İkisi roman karakterleri için yazılmış yedi şarkılık bir albüm var kitabın içinde: Satır Ortası Türküler. İstedik ki; romanın kapağı kapansa dahi yoldan geçerken duyduğunuz bir notadan Firuzan’ın sesi duyulsun.