‘İşlemeyen fikirlerimiz değil, biziz’
Efnan Atmaca – Kanadalı oyun müellifi Morris Panych’in “Bulaşıkçılar”ı ‘sınıfsız toplum’ eleştirisini merkeze alıp işçi sınıfın çıkmazlarını, insanın var oluş kodlarını, demokrasinin herkes için ‘adil’ bir tahlil olup olmadığını mizahın gücünden yararlanarak anlatan ezber bozan, madalyonun üzerinde düşünmediğimiz yüzlerini de gösteren bir oyun. Hâl bu türlü olunca oyunun yönetmeni usta isim Işıl Kasapoğlu da bir ‘devrim’ yapıp özgününde erkek olan kahramanları bayanlara çeviriyor. Özge Özpirinçci, Ahsen Eroğlu, Şebnem Sönmez ile Ekin Eryılmaz lüks bir restoranın en alt katında, kimsenin uğramadığı bir yerde, kendi ‘kaderlerini’ çizmek ellerinde pek olmayan bulaşıkçı bayanları canlandırıyor. Oyunu Işıl Kasapoğlu’yla konuştuk.
■ Metnin orijinalindeki erkek oyuncu takımını bayanlara dönüştürdünüz. Neydi bunun sebebi? Memnun musunuz sonuçtan?
Tekstin konusu bu türlü bir uyarlama için hiç sorun çıkarmadı. Zeynep’in (Avcı) de eline yüreğine sıhhat çok yerinde bir adaptasyon yaptı. Provalar sürecinde karakterlerin bayan olması kıssayı çok daha ileri götürdü diyebilirim. Pek çok durum çok daha incelikli bir hâl aldı. Uygun ki bu türlü yapmışız.
■ Özge Özirinçci ile Ahsen Erdoğan daha çok ortada ekran varken seyrettiğimiz oyuncular. Onlarla çalışmak nasıldı?
Sonda söyleyeceğimi birinci evvel söyleyeyim. Onları çok sevdim. Sahnede dört oyuncum vardı ve her biri birinci günden son güne kadar yaptıkları işin hakkını vermek için çok çalıştılar. Çoğumuz Özge ve Ahsen’i ekranlardan biliyoruz. Sanırım orada çok seviliyorlar. Eminim tiyatroda da çok sevilecekler. Özge de Ahsen de sahneyi, tiyatroda seyirciyle sıcak temas hâlinde olmayı çok sevdi. Bundan sonra onları çok daha fazla, pek çok oyunda sahnede göreceğimizi düşünüyorum. Şebnem’i biliyorsunuz yılların oyuncusu, Ekin hâlâ okuyor ve ilerde onu da çokça göreceğiz. Özge ve Ahsen’in yaptıkları çok pahalı, yeterli ki bu oyunda oynadılar. Umarım öteki meslektaşlarının da iştahlarını kabartırlar. Elbette ki yeterli metinlerde, yeterli işlerde… Tüm aktörler için sahne ve seyirci olmazsa olmazdır. Aktörün seyahatinin hoşluğu son nefesine kadar daima ulaşması ve daima devam etmesindedir. Tekrar bu seyahatin hoşluğu öykülerimizin içinde keşfedebileceklerimizin (hem yüreğimizle hem vücudumuzla hem de zihnimizle tek başımıza ve daima beraber) asla sonunun olmamasındadır.
■ Derler ya dünyayı yakarsa garibanlar yakar diye. Sizce ne vakit değişecek, oyunda da altını çizilen kabullenilmiş tertip?
Kabullenilmiş düzenler onu kabullenmeyenler tarafından değiştirilir. Gönül ister ki birebir sistemi kendileri için tekrar kurmasınlar. Zira o vakit tertip yalnızca el değiştirmiş olur. Neyi değiştirmek istediğimizi, neden ve kim için değiştirdiğimizi bilirsek sonuç farklı olabilir. Benim tiyatrodan öğrendiğim bu. Zira oyunlar böylelikle değişir.
‘Hayat ha teğe yığılıp duran tozları temizleme meselesidir’
■ Oyunda yalnızca kap kacak temizlenmiyor, varoluşsal bir paklık de kelam konusu. Bilhassa demokrasi kavramına karşı sert tenkitler var. Eşit ya da eşitlenebilecek kurallara sahip olmayanlar için demokrasi işlemiyor mu sizce?
Evet haklısınız oyundaki pek çok şey üzere paklık olgusu da metafor sayılabilir. Geçenlerde okuduğum “Balina” isminde bir kitapta bir karakter şöyle bir şey diyordu; “Hayat ha teğe yığılıp duran tozları temizleme problemidir. Vefat dedikleri de tozun yığılmasından diğer bir şey değildir.” Bizim oyunumuzda da Dora: “Eğer bir tane bile kirli tabak kalırsa ne olur, biliyor musun, yeni kız? Hepimiz batarız. Sence üstteki Bay ve Bayan Şık Pantolonlar, en kıymetli giysilerinin içinde, limon sosuna bulanmış salatayı ağızlarına tıkarken tabağın kenarına yapışmış, kuruyup kalmış fesleğen modülünü gördüklerinde tabağı kimin yıkadığını umursar mı sanıyorsun? Bizler onların asla bilmek istemedikleri bireyleriz. Asla. Biz bu binanın görünmeyen temel taşlarıyız. Anladın, değil mi?” diyor ve öbür bir anda devam ediyor: “Bir şeyler talep etmeye başladığımızda neler olur, biliyor musun? Emeğimizin bedelini artık karşılamayacakları vakit. Gidip dışarıdan oburunu getirirler, durumu bizim üzere kaygı etmeyecek birilerini. O vakit da itina azalır. Ve çok geçmeden masalar daha az saygın görünmeye başlar. Bardaklar bulutlanır. Çatal-bıçaklarda lekeler kalır. Ve müşteri portföyü yavaş yavaş değişmeye başlar. Çabucak değil ancak kaçınılmaz biçimde. Şef istifasını verir zira müşteriler daha kolay şeyleri isterler artık. Yiyecek isterler, lezzet değil. Ve her şey birbirini tetikler, yalnızca bir yıl içinde bu yer paket servisi yapmaya başlar. Plastik. Naylon. Birebir bu halde her şey gitgide çöker, çöker sıradanlaşır.” Dora’nın söyledikleri her birimizin mesleğinde her birimizin hayatı için geçerli.
‘İyi beşerler doğdu, doğacak’
Demokrasiye gelince; demokrasiye hepimizin bir gün muhtaçlığı olabilir. Demokrasi beşere ilişkin bir fikir ve tüm araçlarımız üzere onu kullananın elinde şekillenir. İşimize geldiğinde kutlarız gelmediğinde ayaklarımızın altında ezeriz. Tüm hoş fikirler… buna demokrasi de dahil hepimiz için pek hoş işleyebilir. Kâfi ki sevebilelim. İşlemeyen fikirlerimiz değil, biziz. Oyunda tekrar Dora diyor ki: “İhtiras hayatının son dakikasında uyandığın bir hayaldir.” Fakat çok hoş sordunuz, eşitlenebilecek koşullara sahip olmayanlar için demokrasi işlemiyor mu? Eşitlenebilecek kurallar? Hayatta kıyaslayarak bilgi üretiriz. Sahip olduklarımızı diğerlerinin sahip olduklarından ölçerek varlığı ve yokluğu anlamaya çalışırız. Lakin ölçülebilir kıyaslanabilir bir dünyadan çok uzaktayız. O terazinin ayarı bozuldu. Tahminen bu çağın da Ortaçağ üzere kendine nazaran hoşlukları olabilir. Maalesef derebeylikler sisteminde çamurun içinde yaşıyor üzereyiz. Çok nahoş bir dünyadayız. Kendimizle birlikte çürüttüğümüz zehirlediğimiz bir dünyadayız. Yüreği etten, kanla dolu olan kimse dayanamaz bu zamana… Yeniden de Melih Cevdet üzere Yaşar Kemal üzere büyük insanlığa inanıyorum. Yeterli beşerler âlâ atlara binip gittiler ancak âlâ beşerler doğdu, doğacak; bu yüzden hâlâ oyunlar yapıp durmaktayım. Son nefesime kadar da yapacağım. Artık de Don Kişot’la birlikte haykıracağım. O hoş günler geldiğinde mümkün mü, değil mi bir daha konuşuruz.
