Soğuk Savaş’ın en tuhaf cephesi: Hayvanat bahçeleri! ‘Pandaları KGB öldürdü’
Derleyen: Oğuzcan Atış / Milliyet.com.tr – İkinci Dünya Savaşı’nın Avrupa cephesinde savaş sona erdiğinde Almanya ikiye bölünmüş, Batı Almanya Amerikan yönetimine girerken Doğu Almanya ise Sovyetler Birliği’nin denetiminde kalmıştı. Soğuk Savaş’ın başlamasıyla birlikte bu bölünme daha da ileri giderek her iki tarafında farklı ideolojilerle yönetilen ülkelere dönüşmesine neden oldu. Batı Almanya, Federal Almanya Cumhuriyeti ismini alarak Batı dünyasının bir kesimi olurken, Doğu Almanya ise Alman Demokratik Cumhuriyeti ismiyle Doğu Bloku’nun bir kesimi oldu. Bu bölünme sadece Almanya ile hudutlu değildi, başşehir Berlin de Doğu ve Batı olarak ikiye ayrıldı. 1961’de Berlin Duvarı’nın inşa edilmesiyle bu bölünme, Soğuk Savaş’ın en sembolik olaylarından biri hâline geldi.
Doğu ve Batı Almanya
Soğuk Savaş yıllarında Berlin, muhtemel bir savaşın birinci cephelerinden biri olacağı için hem ABD hem de Sovyetler Birliği’nin en kritik gördüğü alanlardan biriydi. Batı Berlin, Batı dünyası tarafından ‘Komünizm denizinin ortasındaki bir ada’ olarak görülüyordu ve bu nedenle ABD ile müttefikleri için değerli bir vitrin misyonu görüyordu. Hasebiyle Doğu Berlin de Batı Berlin’den geri kalmamalıydı. Tüm bu tansiyonun ortasında kentin iki yakası da bir rekabet içindeydi. Bu rekabetin içine hayvanat bahçeleri de dahil oldu.
‘HAYVANAT BAHÇESİ SAVAŞI’
Doğu ve Batı Almanya ortasındaki ‘hayvanat bahçesi savaşı’, her iki tarafın da Alman kültürel mirasına sahip çıkma uğraşıyla başladı. Alman kültüründe hayvanlar ve tabiat kıymetli bir yere sahipti. 1844 yılında Berlin’de açılan Zoologischer Garten Berlin (Berlin Zoolojik Bahçesi) bunun en kıymetli sembollerinden biriydi. O devirde dünyanın en fazla biyolojik çeşitliliğine sahip hayvanat bahçesi olan Zoologischer Garten, İkinci Dünya Savaşı sırasında Müttefikler tarafından ağır formda bombalanmış ve yaklaşık 3 bin 700 hayvandan sırf 91’i hayatta kalmıştı. Şehrin bölünmesiyle birlikte Zoologischer Garten, Batı Berlin sonları içinde kaldı. Doğu Almanya ise Berlin’deki tek hayvanat bahçesinin Batı Berlin’de bulunmasına müsaade veremezdi. Alman mirasını sürdürmek isteyen Doğu Almanya, kendi bölgesinde kesinlikle bir hayvanat bahçesine sahip olmalıydı.
Berlin Zoolojik Bahçesi
1955 yılına gelindiğinde Doğu Almanya’nın Batı’ya vereceği yanıt hazırdı. Doğu Berlin’deki Friedrichsfelde Sarayı’nın etrafında yapılan çalışmaların akabinde Tierpark Berlin açıldı. Avrupa’nın en büyük hayvanat bahçesi olan bu tesis, Batı’daki benzerine oranla daha yeni ve çağdaş bir görünüme sahipti. Hayvanların tutulduğu barınaklar da Batı Berlin’deki Zoologischer Garten’den çok daha genişti. Tierpark Berlin, bu hâliyle rakibinden yaklaşık üç kat büyüktü. Doğu Almanya hükümetinin halkına verdiği ileti netti: “Özgür görünmeliydi; herkesin kâfi alanı vardı.”
‘PANDALARI KGB ÖLDÜRDÜ’
Doğu ve Batı Berlin ortasındaki hayvanat bahçesi rekabeti sadece bununla sonlu kalmadı. Zoologischer Garten’in yöneticisi ile Tierpark’ın yöneticisi ortasında adeta bir ‘hayvan toplama yarışı’ başladı. ABD ile Sovyetler Birliği ortasındaki nükleer rekabetin en gergin olduğu yıllarda, Doğu ve Batı Berlin hayvanat bahçeleri de daha fazla tıp sergileyebilmek için yarışıyordu.
Tierpark Berlin
Her iki hayvanat bahçesinde de Berlin’in simgesi olan ayılar bulunuyordu. Koleksiyon yarışı ideolojik bir uğraşa dönüştüğü için kimi vakit farklı devlet kurumları tarafından fonlanıyordu. Doğu Berlin’deki Tierpark’taki ayılar, Doğu Almanya istihbaratı STASI’nin bütçesiyle alınmıştı. Rekabet, farklı ülkelerden gelen armağanlarla de besleniyordu. Vietnamlı Komünist önder Ho Chi Minh, Tierpark Berlin’de sergilenmesi için Doğu Almanya’ya iki yaşında bir fil hediye etmişti.
1962’de ABD Başkanı John F. Kennedy’nin kardeşi ve ABD Başsavcısı Robert F. Kennedy, Batı Berlin’deki Zoologischer Garten’e ABD’nin simgesi olan bir kel kartal bağışladı. Kartal, iki yıl sonra çeşitli hastalıklardan ölmüş olsa da bu durum bir müddet Batı Berlinlilerden gizlendi. Daha genç bir kartal, Kennedy’nin bağışladığı hayvanın yerine konularak halka gösterildi. Çin’den Batı Berlin’e armağan edilen Tjen Tjen isimli panda ise 1984’te öldüğünde, KGB’nin pandayı ‘komünist Doğu yerine Batı Berlin’e gittiği için öldürdüğü’ tarafında söylentiler yayıldı. Halbuki panda, viral bir enfeksiyon nedeniyle ölmüştü.
Takvimler 1989 yılını gösterdiğinde Sovyetler Birliği için yolun sonu görünmeye başlamıştı ve bunun en net göstergelerinden biri de Berlin Duvarı’nın yıkılması oldu. Duvarın yıkılmasından bir yıl sonra, 1990’da Doğu ve Batı Almanya birleşti. 1991’de Sovyetler Birliği resmen dağıldı ve Soğuk Savaş sona erdi. Duvar yıkıldıktan sonra kentte iki hayvanat bahçesinin bulunması ‘fazlalık’ olarak görüldü ve hangisinin kapatılacağı konusunda büyük tartışmalar yaşandı. Fakat bu tartışmalar sonuçsuz kaldı ve her iki hayvanat bahçesinin de açık kalmasına karar verildi. Bugün Berlin’deki iki hayvanat bahçesi, Soğuk Savaş ve bölünme devrinden geriye kalan en canlı izlerden biri olarak varlığını sürdürüyor. Kentte, hayvanat bahçeleri üzere emsal öykülere sahip müzeler, opera binaları, stadyumlar ve daha birçok yapı da hâlâ ayakta.
