Rusya’dan lityum darbesi! Ukrayna ittifakı sarsıldı: Trump’ın maden planı çöker mi?
Derleyen: Oğuzcan Atış / Milliyet.com.tr – Dünya, 13 Haziran’dan bu yana Orta Doğu’daki gelişmelere odaklanmışken, Ukrayna-Rusya savaşında da dikkat çeken yeni atılımlar yaşanıyor. Trump idaresinin tekrar misyona gelmesiyle birlikte Ukrayna’ya yapılan yardımlarda yaşanan kesintiler, iki ülke ortasında imzalanan az toprak elementleri muahedesi sonrası kısmen telafi edilmişti. Bu mutabakatla ABD, Ukrayna’nın yeraltı zenginliklerini çıkarma ve sürece konusunda öncelikli ülke pozisyonuna gelmiş, bilhassa lityum rezervlerinden yararlanmayı hedeflemişti. Lakin geçen günlerde Rus ordusunun, geniş lityum yataklarının bulunduğu bir bölgeyi ele geçirmesi, Trump’ın bu alandaki stratejik planlarını önemli halde sekteye uğratabilir.
Rus güçleri, Ukrayna’nın doğusundaki Donetsk bölgesinde bedelli bir lityum yatağının denetimini ele geçirdi. Donetsk batısında bulunan Shevchenko Köyü’nün yakınlarındaki maden alanı, yaklaşık 100 dönümlük bir alanı kapsıyor. Maden rezervleri, elektrik pilleri üzere ileri teknolojilerin üretiminde olmazsa olmaz bir mineral olan lityum bakımından hayli varlıklı olduğu için uzmanlar tarafından Ukrayna’nın en pahalı yataklarından görülüyordu.
‘ANLAŞMA İÇİN SORUN HALİNE GELEBİLİR’
Rus ordusunun Shevchenko yakınlarında bulunan lityum yatağını ele geçirmiş olması, ABD ve Ukrayna ortasında yapılan maden muahedesi için de büyük bir risk. Rus güçlerinin Ukrayna’da ilerlemesi, Kiev’in Washington’a sunabileceği kaynakları azaltıyor. Bu durum, ABD’nin Ukrayna’ya yönelik yardımlarını azaltmasına ve bir çeşit döngü oluşmasına neden olabilir.
Shevchenko yatağını işletmek için lisans sahibi olan ABD merkezli Critical Metals Corp’un yöneticisi Mykhailo Zhernov, Rus ilerleyişinin madenler için bir sorun olduğunu belirterek, “Rus birlikleri daha da ileri giderse, daha fazla mineral yatağını denetim edecekler. Bu durum yapılan muahede için bir sorun“ dedi. ABD ile yapılan maden mutabakatını imzalayanlar ortasında olan Ukrayna Ekonomi Bakanı Yulia Svyrydenko ise mutabakatın imzalanmasının akabinde, Rusya’nın birinci kere bu kadar büyük bir maden alanını ele geçirmiş olması konusunda yorum yapmayı reddetti.
30 Nisan 2025’te imzalanan muahede, Ukrayna’nın az toprak elementleri, lityum, uranyum ve doğal gaz üzere stratejik kaynaklarının ortaklaşa geliştirilmesini ve bu projelerde ABD’yi öncelikli hale getiriyordu. Mutabakat kapsamında “ABD-Ukrayna Yine Yapılandırma Yatırım Fonu” kurulmuş; her iki ülkenin eşit idaresi altında olacak fon üzerinden, Ukrayna’nın doğal kaynaklarının çıkarılması ve işlenmesi için yatırımlar yapılması kararlaştırılmıştı. ABD, az toprak elementleri konusunda global tedarik zincirlerine hakim olan Çin’e olan bağımlılığı azaltmanın bir yolu olarak Ukrayna’da bulunan rezervlere büyük ehemmiyet veriyordu.
Anlaşma üzerindeki müzakereler sırasında Ukraynalı yetkililer, Ukrayna’nın Rus güçlerini geri püskürtmesine ve pahalı rezervlerin denetimini elinde tutmasına yardımcı olmanın ABD’nin ekonomik çıkarına olduğunu savunarak, daha fazla Amerikan askeri dayanağı talep etmişti. Ancak Washington, mineral mutabakatının askeri yardımlardan başka olduğunu savunarak, yardımı artırmayı geri çevirdi.
RUSYA DA BÜYÜK İLGİ DUYUYOR ÇÜNKÜ…
Rusya’nın Ukrayna topraklarının yaklaşık beşte birini işgal etmesi, halihazırda çok sayıda titanyum, manganez ve öteki kritik mineral yatağını denetim ettiği manasına geliyor. Moskova güçleri ayrıyeten Ukrayna’nın en büyük kömür madenlerinden kimilerini yok etti yahut ele geçirdi. Rus güçlerinin yaz taarruzu sırasında daha fazla ileri gitmesi, Ukrayna’nın elindeki titanyum ve uranyum üzere öbür hammadde yataklarına yaklaşacağı manasına geliyor.
Rusya denetimindeki titanyum, zirkonyum (sarıyla işaretlenmiş), grafit (morla işaretlenmiş), az toprak elementleri (yeşille işaretlenmiş) ve lityum yatakları (lilayla işaretlenmiş)
Ukrayna hâlâ iki büyük lityum rezervine daha sahip ve bu rezervler cephe sınırından uzak noktalarda bulunuyor. Fakat Shevchenko yakınlarında bulunan lityum yatağının yüksek kaliteye sahip olması, bu bölgenin kaybedilmiş olmasını daha büyük bir kayıp haline getiriyor. Ele geçirilen bölgedeki lityum yatakları, Rusya’nın da ilgisini çekiyor. Rusya’nın Donetsk bölgesinde misyon yapan üst seviye yetkililerinden Vladimir Yezhikov, Rusya’nın devlet dayanaklı nükleer güç şirketi Rosatom’un madencilik kısmının Shevchenko yatağına büyük ilgi gösterdiğini söyledi. Geçen yıl Rus birliklerinin birebir bölgeye yaptığı akınlarda, bölgedeki maden alanlarına dikkat çeken Yezhikov, “Buradaki maden yatağının gelecekte iktisadın çok değerli bir ögesi olacağını ve büyük bir potansiyele sahip olduğunu varsayım ediyoruz. Burada muhakkak bir maden kurulacak“ demişti.
Lityum, bilhassa elektrikli araç bataryaları, taşınabilir elektronik aygıtlar ve güç depolama sistemlerinde kullanılıyor. Seramik, cam üretimi ve havacılık bölümlerinde ön plana çıkan lityum, ısıya güçlü bileşenler üretmek için kritik bir role sahip. Tekrar güç depolama teknolojileri açısından da kıymetli bir güç kaynağı. Rusya’nın lityumla çeşitli çalışmalar yaptığı bilinirken, bunun son örneklerinden biri de 18 Haziran’da kamuoyuna duyurulmuştu. Moskova Havacılık Enstitüsü (MAI), Skolkovo merkezli INTER firmasıyla ortaklaşa geliştirdiği yeni kuşak lityum-iyon bataryalarını 18 Haziran 2025’te tanıtmış ve yeni lityum bataryaların, küçük İHA sistemlerinin uçuş müddetini yüzde 75 artırdığını açıklamıştı.
