Heykelin kendi olma teşebbüsü

Seray Şahinler – 1939 yılında Almanya’da dünyaya gelen Franz Erhard Walther, fırıncı bir ailenin çocuğudur. Birinci gençlik yıllarında aile mesleğini yapmayı sürdürür. 1958 yılında keten bir kumaş modülünün önünde, çıplak ayak bağdaş kurmuş oturmaktadır. Vücudunun yakınında kabartma tozu, su ve süt karışımıyla dolu bir metal kâse vardır ve 19 yaşındaki Walther, karışımı ağzından püskürttüğü esnada bir arkadaşı onun gelip süreksiz hareketlerini fotoğraf makinesiyle yakalar. İşte aileyle bağlarını fiilen kopardığı o an, bugüne uzanan “Heykel Olma Teşebbüsü”nün birinci adımı olacaktır.

Franz Erhard Walther çağdaş sanatın Alman ekolünde öncü isimlerinden biri. Daha evvel 1993 yılında AKM ve Ankara Devlet Fotoğraf ve Heykel Müzesi’nde sergilenen işlerinden sonra Türkiye’deki birinci kapsamlı standı bu hafta Arter’de ziyarete açıldı. Franz Erhard Walther Foundation’ın iş birliğiyle Selen Ansen’in küratörlüğünde gerçekleşen “Heykel Olma Teşebbüsü” objenin ve ‘şeylerin’ heykelce arayışına ve heykelsi sözüne dikkat çekiyor.

Serginin geçen çarşamba günü gerçekleşen basın toplantısına Franz Erhard Walther de katıldı ve toplantı bitimine kadar birinci işlerinden sanat serüvenindeki dönüm noktalarına kadar tüm ayrıntıları heyecanla paylaştı. Motivasyonu ve direnci görülmeye bedeldi. Çocukluk yıllarından Nazi devrindeki sanat üretimine, Venedik Bienali’nde sergilenen işinden İstanbul’da tekrar oluşuna kadar hislerini paylaştı.

‘Muhafaza’ ve ‘eylem’

Arter’in üçüncü ve dördüncü katına yayılan stantta kronolojik bir akış olmasa da sanatkarın dikkat çektiği üzere her şey birbiriyle diyalog hâlinde. Sözler, imgeler, kumaşlar, kâğıtlar; Walther pratiğinin karakteristiği olarak ‘muhafaza formu’ ve ‘eylem formuyla’ birbirine bağlanıyor. Yapıtlara hâkim olan heykelsi nitelikler, dinamik bir diyaloğa sahip. Kontur Çizimleri ve Sözcük Fotoğrafları üzere erken periyot kâğıt işleri, materyal olarak havayı kullanan yastık formları, Yapıt Çizimleri ve 1960’larda üretilen El Objeleri; mimari ve insan oranlarını birleştiren Katman Çizimleri, Hareket Yolları ve Duvar Oluşumları üzere daha yakın tarihli eserler bir ortada sunulmuş.

Heykel olma teşebbüsüne kalkışan eserler bedensel aksiyonlar ve hayal gücüyle lisanını arayarak tecrübeye sunuluyor. Stantta kimi işlere ismini veren Sözcük Fotoğrafları de aslında Walther’in hayatındaki imgenin ve lisanın gücünü yansıtıyor. Sözcüklerle temas kurduğu çocukluk yıllarından 1956’daki Kontur Çizimleri’ne 1963-1973 ortasında yaptığı Yapıt Çizimleri’ne kadar uzanan işleri büyüklük, cömertlik, genişlik, açıklık, gelecek, tarih, sanat ve iyimserliğe dair okuma sunuyor. Vücut formları da stantta öne çıkan işler arasında… 1963 tarihli pamuk dolgu ve müslinlerden oluşan “Dört Vücut Formu” 2006’daki “Altı Vücut Formu”na uzanırken hareketi yapıtın bir kesimi olarak görme fikrinin seyahatini takip ediyor.

Etkileşime girin

2017 Venedik Bienali’nde en güzel sanatçı kısmında Altın Aslan mükafatı ile onurlandırılan Walther’in yapıtları Almanya, Hollanda, İsviçre, Belçika üzere birçok ülkede koleksiyonlarda yer alıyor.

Serginin iki katında, Walther’in anılarını ve kanılarını vakit ve yerle ilişkilendirdiği, çizimler ve el yazısı metinlerden oluşan otobiyografik yapıtı “Yıldız Tozu”ndan kapsamlı bir seçki izleyiciyle buluşuyor. Tamamı birinci kere 1969’da New York’ta MoMA’da gösterilen ikonik yapıtı Birinci Yapıt Kümesi ise esnek ve giyilebilir bir materyal olan kumaşın pratiğindeki merkezi rolüne bakıyor. Üçüncü kattaki aktifleştirme alanı, ziyaretçilere makul gün ve saatlerde Birinci Yapıt Grubu’nun 12 farklı stant kopyasını aktifleştirme imkânı sunuyor. Sanatkarın ideolojisini ve pratiğini manaya noktasında kesinlikle bu etkileşime girmeli.