Orman yangınlarına götüren süreç! Çamdan oburu yaşamaz: ‘Uçak gelip sarfiyat, şerit açın’

Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr –1917’de yeşil vatanı koruyacak adımların birincisi Sakarya-Hendek’teki Çamdağ Mustafa Şeref Bey Ormanı’nda atılmıştı. Ormanların ne kadar değerli olduğu bu yıllarda artık düzgünce anlaşılmış olacaktı ki 25 Ocak 1918’de uygulamaya giren planlar, Türkiye ve Avusturya’dan mühendisleri bir ortaya getirdi. Ormanlar korunmalı, canlılık sürmeliydi. Binlerce tipe yuva olan yeşil vatan, tıpkı vakitte geleceğe açılan bir kapıydı. O denli ki savaş durumlarında stratejik üstünlük bile sağlayan orman varlığı, I. Dünya Savaş’ında değerli rol oynamıştı. İnsanların sığınabileceği yerler olan ormanlar, bilhassa savaş vakitlerinde askerî gereksinimlerin giderilmesi açısından da son derece kıymetliydi. O günlerden bugüne, yangın ve insan kaynaklı hasardan korunması için pek çok kanun çıkarıldı. Orman Kanunları netti: Orman, orman olarak kalacak, yeri öbür hiçbir şeyle dolmayacaktı! Lakin ne yazık ki her geçen yaz, orman yangınlarının alevini körüklüyordu güya. Her yıl bir evvelkinden daha fazla orman yangını mı oluyordu hakikaten? Pekala ancak gerçek buysa sebebi neydi? En kolay yanan ağaçlardan biri olan çam yerine diğer ağaç dikilemez miydi? En değerli sorulardan biri de yangına müdahale için havadan ve karadan yapılan müdahale nitekim kâfi ve tesirli miydi? Emekli Orman Yüksek Mühendisi Ufuk Pekmertol ve Emekli Nazilli Orman İşletme Müdürü Necdet Demirsu, yangınla çabayı her istikametiyle Milliyet.com.tr’ye anlattı.

YANGINLARIN ARTMASININ SEBEBİ! ‘KARA’ REKORUN KAYNAĞI İNSAN

Orman yangınlarının doğal ve beşeri sebepleri ortasında pek husus sayılabilir. Ancak doğal sebepleri oluşturan tek unsur, yangınların yüzde 11’inin kaynağı olan yıldırımlar. Ülkemizde günlerdir gayret edilen orman yangınları içinse kaynak belirli. Yangınlar insan kaynaklı ve en ufak bir kıvılcım rüzgâr ve sıcakların tesiriyle yangına dönüşüyor. Üstelik Ufuk Pekmertol’a nazaran 1 derecelik sıcaklık farkı bile bazen çok önemli sonuçlar doğurabilir. Pekmertol bilhassa, “Orman köylerini tanımlarız. Bu sonlar içerisinde oturan köydeki belli yaşlar ortasındaki her vatandaş, yangın mükellefliğini kabul etmiştir. Yangına gitmek zorundadır. Bu beşerler orayı en âlâ bilenler olduğu için, onların işçiliğiyle benim de katıldığım büyük yangınlar 2-3 gün sürmüştür. Bu sayede yangınlar daha uzun sürmezdi. Avrupa’da ve dünya çapında çok çok âlâ bir yerdeydik” sözleriyle orman köylülerinin varlığının ne kadar kıymetli olduğunu vurguladı. Köyde kente göç geride ormanı ve yangını bilmeyen toplumlar bırakmıştı. Çiçekler artık kendi toprağında değildi ve ciğerlerimizi yakan sonuçlar kaçınılmazdı.

Ancak yangınların bir sebebi de global ısınma ve kritik 2 derecelik farkta gizli. Necdet Demirsu nem oranının değişmesinin yangın riskini ne derece etkilediğini şu sözlerle anlattı:

“Yangınların direkt sebebi olmamakla bir arada global iklim değişikliği orman yangınlarını, kırsal alan yangınlarını, yerleşim yerlerindeki tehlikeleri artırıcı bir öge olarak önümüze çıkıyor. Bugünlerde yaşadığımız aslında bu. Zira çok bir kuraklık var. Bilhassa mevsimsel olarak bu yıl o denli. Kışın kâfi yağış alınmadı. Baharda kâfi yağış alınmadı ve yaz hem kurak hem rüzgârlı geçiyor. Bunların hepsi orman yangınları, kırsal alan yangınları, yerleşim yangınları için olumsuz faktörlerdir. Global ısınma 2 derece arttıktan sonra orman yangını sayılarında rekorlar kırmaya başladık. Mesela 2024 yılında 3 bin 797 yangın çıkmıştı. Hâlbuki son 10 yılda 2 bin 475 ortalaması var. Bir anda 3 bin 797 olması kıymetli bir ayrıntı. Bu sene de rekora gidecek üzere. Orman yangınlarında büyük artış var. Global ısınmadaki 2 derece iklimlerdeki yağış rejimi üzerindeki tesirleri değiştirdi. Rüzgârlı havaların kurutma tesiri var. Sıcaklık tek başına kâfi değil. Dingin bir havada 36 derece çok bir şey söz etmez. Lakin rutubet yüzde 30’un altına düştüğü vakit ağaçların, otların, çalıların kısacası yanıcı hususun tutuşma sıcaklığı düşer. Rutubetli bir havada yüzde 50 ila 60 nem olan bir havada 350-400 derecede tutuşacak bir malzeme, yüzde 30’un altına düştüğü vakit 250 derecede tutuşur.”

ORMANLARIN ORMAN KALMASI İÇİN ÇAM! ‘YANSA DA YAŞAR’

Orman yangınları ağaçları, bitkileri ve binlerce hayvanı yok ediyordu. Alevlerin yükseldiği her noktada ‘ciğerlerimiz’ yanıyordu. Özellikle dikkat çeken ayrıntılar ortasında ise yangınla gündeme gelen pek çok noktadaki ağaçların ‘çam’ çeşitleri olmasıydı. Çam daha süratli yanıyorsa neden yerine diğer ağaç dikilmiyordu? Tam da bu noktada ormanların orman kalmasını sağlamak görevi ortaya çıkıyordu. Çünkü Ufuk Pekmertol’a nazaran, “Tarım ve ormancılık birbirinden farklı alanlar. Meyve ağaçlarıyla donatılan noktalar, artık birer tarım yeri standardına sahip olur ve bu da bölgenin yerleşime ve imara açılması demek. Bu nedenle orman, orman örtüsüne uygun ağaçlar ve bölgenin doğal cinslerine dikkat ederek korunmalı ve canlandırılmalı.” Peki çam tipleri neden bu kadar süratli yazıyor ve onların yerini tutacak, alevlere daha sağlam ağaçlar neden dikilmiyor? Bu sorunun karşılığını da yansa bile kökleri ve tohumları sağlıklı kalan çamların tekrar hayata tutunacak kadar güçlü olmasında aramak gerek. Çam kökleri kayaları bile delen asidik salgılarıyla en kuvvetli kaya coğrafyalarını yeşerten ormanları oluşturuyor.

Necdet Demirsu, çamların kendilerini korumak için salgıladıkları reçinenin yangın esnasında yanıcı etkisiyşe ağaçların yanmasını hızlandırdığını anlattı. Demirsu’ya nazaran bu reçine, ağacı içten içe çürüten böceklere karşı bir savunma sistemi sunarken, yanmayı hızlandıran bir tesir de gösteriyor. Lakin böcekler de yangın kadar tehlikeli. Necdet Demirsu meyve ağaçları, zeytinlikler ve ormanların birbirinden farkını da şöyle anlattı:

“Ormancılık meyve ağaçlarına bakmak değildir. Orman alanı farklıdır. Orman bir ekosistem kurar. Burada yaban hayatı gelişir, toprak erozyonu önlenir, tarımın da sigortasıdır, selleri mahzurlar. Yani çok taraflı yararları vardır. En büyük yararı karbon yutağıdır. Nedir karbon yutağı? Kentlerimizin içinden geçen otomobiller karbondioksit, karbonmonoksit salıyor. Karbondioksiti fotosentezle dönüştüren ne? Ormanlar. Meyve ağacı bunu yapmaz. Meyve acının o denli bir özelliği yok. Meyve acısı erozyonu da engellemez. Zira ormanların kurulduğı yerler, eğimli topraklardır. Orman ağaçları toprağı ıslah eder. Kökleriyle meblağ. Yani toprakların yıkanmasını, açılmasını maniler. Meyve ağacı yaptığınız vakit içme suyu bulabilir misiniz orada? Bulamazsınız. Sağlıklı sular ormanlardan geliyor. Aslında dünyayı temizleyen süzgeçler, temizleyen yerlerdir orman ağaçları. Bunlar çok kolay telaffuzlar. Kimisi zeytinlik yapılsın diyor, kimisi meyvelik yapılsın diyor. Bunlar asla olmayacak şeyler. Zira ekosistemi kuramazsınız.”

‘UÇAKLAR GELİR SARFİYAT, ŞERİT AÇMAK ÇOK ÖNEMLİ’

Pek çok orman personeli, günlerdir Türkiye’nin pek çok noktasında çıkan yangınları söndürmek için gece gündüz demeden canları kıymetine çalışıyor. Havadan ve karadan müdahalelerle alevlerin söndürülmesi ve yeşil vatanın korunması sağlanıyor. Ancak pek çok noktadaki yangınlarla gündeme gelen uçak ve helikopterlerin varlığı ve tesiri tam olarak anlaşılmadı. Uçak ve helikopterler, havadan yangının üzerine su atsalar da, asıl iş yer ekiplerindeydi. Necdet Demirsu’ya nazaran, hava araçlarının sağladığı değerli 2 imkân var. Bunların birincisi, yangının neredeyse içinde çalışan yer gruplarını alevlerden korumak ve ikincisi ise uzun uzunluklu ağaçların uzun uzunluklu ateşlerinin yüksekliğini yere yaklaştırmak. Ayrıca Orman yangınlarında hayati rol oynayan orman işletmelerinin arazözlerine su dayanağı veren itfaiyeler de yangında kıymetli birer destekçi. Çünkü su dayanağının kesilmemesi yangının büyümemesi için en kıymetli etkenlerden. Peki fakat hava araçları yangında ne derece tesirliydi ve en değerli rol onlarda değilse alevler nasıl söndürülüyordu?