Müziklerin anlattığı gerçek öyküler
Melisa Vardal – Müzik sadece melodilerden ibaret değildir; birden fazla vakit bir toplumun belleğini, acılarını, sevinçlerini ve çelişkilerini taşır. Yavuz Hakan Tok’un kaleme aldığı “Şarkı Hikâyeleri” de bu belleği sayfalara aktaran kıymetli bir çalışma olarak okurla buluşuyor. 1960’lardan ‘90’lara uzanan Türk tanınan müziğinin 80 müziğini mercek altına alan kitap, kulaktan kulağa yayılan söylentilerden çok araştırmaya dayalı gerçek kıssaları gün yüzüne çıkarıyor. Tok, kitabın önsözünde “Bu bir ‘en yeterli şarkılar’ seçkisi değil, sadece anlatılabilir kıssalar seçkisi” diyerek şarkıları, listelerin ötesinde birer tanıklık dokümanı olarak ele aldığını hatırlatıyor.
Alpay’ın seslendirdiği “Fabrika Kızı”, Tok’un tabiriyle Türkiye’deki tanınan müzikler ortasında toplumsal meseleleri lisana getiren birinci örneklerden biri. Cibali Tütün Fabrikası önünde sabah vardiyasına yetişmeye çalışan bayan personellerden doğan bu müzik, ‘68 gençliğinin özgürlük arayışlarıyla birleşiyor. Cem Karaca’nın “Namus Belası”, müellife nazaran toplumsal çelişkilerin en sert yansımalarından. Tıpkı yıllarda Melike Demirağ’ın sesinden yükselen “Arkadaş”, Yılmaz Güney’in birebir isimli sinemasından çıkıp kolektif bir dayanışma marşına dönüşüyor. Dayanışmayı, umudu ve direnci anlatan sözleri, ‘70’lerin politik atmosferinde bir neslin belleğini de şekillendiriyor.
1980’lere gelindiğinde Sezen Aksu’nun “Ünzile” müziği, Aysel Gürel’in kelamlarıyla Anadolu’da küçük yaşta evlendirilen kız çocuklarının kıssasını ülkenin gündemine taşıyor. Tok, MFÖ’nün 1990’ların başında seslendirdiği “Ali Desidero” için ise “O yıllarda toplumun değişen yapısı Turgut Özal siyasetlerinin getirdiği zenginliğin görgüsüzlüğü kent kültürü ile gecekondu kültürü ortasına sıkışmış neslin çelişkileri ve entelektüel olmaya özenmiş lakin olamamışların baş karışıklığı, yazan, çizen, fikir üreten herkesin gündemindeydi. Bilhassa mizah mecmuaları, tüm bu problemleri karikatürize ederken âdeta devrin fotoğrafını çekiyordu” tabirlerini kullanarak şarkının bağlamını açıklıyor.
Darbeyi eleştirmek için yazıldı
1981 yılında yayımlanan “Sultan-ı Yegâh”, Attilâ İlhan’ın dizeleriyle Parıltı Yoldaş’ın sesi buluştuğunda Türkiye’de pop müziğin farklı bir kapısını araladı. Tok’un sözleriyle bu kesim “şairi, şiiri, ozanı, âşığı bol; sazlı kelamlı, makamı, ritmi güçlü; bir ucu Doğu’ya bir ucu Batı’ya el vermiş topraklarda müziğin nasıl yapılması gerektiğine dair tüm fikirlerin toplamı üzereydi.” Ona nazaran “Sultan-ı Yegâh”, pop müziğin yalnızca hafif müzikler söyleyen bir cins olmadığını; şiirle, edebiyatla ve toplumsal ruh hâliyle güçlü bağlar kurabileceğini kanıtladı. Müziğin öyküsü de bir oldukça çarpıcı. 1980 darbesinin karanlığında kaydedilen kesim, İlhan’ın 12 Mart’a yazdığı şiirin darbe zıddı manasını Yoldaş çiftinin o an fark etmeden seslendirmesiyle hayat buldu. Attilâ İlhan yıllar sonra “’Sultan-ı Yegâh’ı darbeyi eleştirmek için yazmıştım… Allah’tan hiç kimse anlamadı” diye anlatacaktı. Buna karşın eser, TRT kontrolünden geçip ekran ve radyolarda tekraren çalındı ve kısa müddette milyonlarca insanın sahiplendiği, periyodun ruhunu yansıtan bir müziğe dönüştü.
