Ruhumuzun izi kokular
Seray Şahinler – Koku, hafızamızın en enteresan güçlerinden biri. Duyularımız ortasında en tuhaf, en flu fakat derinlere indiğinde en hatırlatıcı ve uyarıcı olanı. Mitolojiden farklı inanışlara kadar hem mistik hem estetik bir uyarıcı. Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi kokunun hafıza ve tabiat ile olan bağlarını keşfetmek isteyenler için tek günlük bir şenliğe imza attı. Nihat Özdal’ın küratörlüğünde düzenlenen Koku Şenliği, 2 Nisan’da Eski Halfeti’de gerçekleşti. Şenlik, Halfeti’de hudutlu sayıda yetişen Mezopotamya Sümbülü ile tabiat yürüyüşüyle başladı. Programda müellif ve şair Yasuhiro Yotsumoto, Japon kültüründeki koku kültürü üzerine bir söyleşi yaptı. Şenlik kapsamında tarihi Tisa Konağı’nda bir de stant açıldı. “Kokuyu Taşımak” isimli stant, kokuyu estetik ve duyusal tecrübenin ötesinde ekolojik, politik ve arşivsel bir yaklaşımla inceliyor. Şenlik tek günlük olsa da stant 13 Nisan’a kadar devam edecek. Stantta Ayşen Urfalıoğlu, Beyza Durhan, Aras Seddigh, Ömer İpekçi ve Tilbe Çakır’ın işleri var.
‘En ilksel duyumuz’
2000’den beri kokuyla ilgilenen sanatçı Ayşen Urfalıoğlu, Mezopotamya’nın yaratılış mitinden ilhamla, derin, su üzere esans taşıyan manasındaki “Tiamatu” isimli yapıtıyla standa katılıyor. Kokunun beşerle büyüdüğüne dikkat çeken sanatçı, keçe gereç bloklarla hafızayı izliyor. Urfalıoğlu, “Bebekken farklı, büyürken farklı kokuyoruz. Vefatın de bir kokusu var. Frontal lobumuzda en ilksel duyu organımız koku ve milyonlarca kokuyu, algılarımızı ve hafızamızda tutmamızı sağlıyor. İnanılmaz bir düzeneği var. Ancak bir önerme olmadan o kokuyu hatırlamıyoruz. Koku bugün, bize dayatılan çağdaş dünyada geri plana atılmış. Halbuki evvelden eşinizi kokusundan tanırdınız, yiyebileceğiniz şeyleri kokusundan seçerdiniz. Bugün, kokunun tekrar gerçek yerini alacağını zira kokunun ruhla ilgili olduğunu düşünüyorum. Parmak izimiz nasıl vücudumuzun iziyse, koku da ruhumuzun izi. Her birimizin kendimize ilişkin çok özel kokusu var. Bu çok kıymetli bir şey. Odada sahiden siz varsınız” diyor.
Ekolojik koku
Beyza Durhan, pamuk kumaş, un ve balmumuyla ürettiği değişken boyutlardaki “Evim Hoş Evim” isimli yerleştirmesiyle kokunun ekolojik tertibindeki döngüsünü sorguluyor. Sanatkarın çıkış noktası bombus arıları. Bombus arılarının toprağın altındaki yuvaları, domates üretimi için konvansiyonel olarak tekrar yine üretiliyor. Plastik kovanlarda, toprak taklit edilerek, pamuk altında yuva yaptırılıyor. 90 günün sonunda ise ömürleri tamamlanıyor ve arılar yavrularıyla birlikte atıl duruma düşüyor. Durhan, “Bu canlılar domates tarlalarında bizim daha fazla domates yememiz için konvansiyonel olarak tekrar üretiliyorlar. Olağanda toprak altında yaşayan arılar, plastik kovanlarda, yapay pamuklar altında yuva yapmaya bir çeşit zorlanıyorlar. Bu yuvaları biraz daha büyütüp neredeyse insan ceninin gireceği boyuta getirip dağıttım. Kokusuyla da sizi buraya davet eden bir yerleştirme” biçiminde konuşuyor.
Aras Seddigh ile Ömer İpekçi, yazıların ortasına yerleştirdiği kokularla izleyiciyi de kokunun bir kesimi yapıyor ve “Koku da yazı da, statik, boş ve kalıntıya dair ve ikisi de bir ‘ölüm’ hâlinden yeni bir varlık biçimi sunuyor” diyor. Tilbe Çakır ise “Floranın Uyanışı” ismini verdiği fotoğrafta, kokunun tabiatla birlikte uyanışına dikkat çekiyor. Çakır’a nazaran kokularımız kendimize has olsa da öbür bir esansla karıştığında tıpkı etkiyi bırakmıyor. Bu istikametiyle de koku, sizinle birleştiğinde ortaya çıkan bir güç.
‘Temsili az ancak doğrudan’
Nihat Özdal: Koku, duyular ortasında en az temsil edilebilen ancak en direkt olandır. Bu nedenle koku hem epistemolojik hem ontolojik açıdan bir boşlukta konumlanır. Halfeti fiziki olarak yer değiştirmiş bir coğrafyadır; sular altında kalan yapılar kadar, duyusal katmanlar da yerinden edilmiştir. Bu bağlamda stant, kokuyu yalnızca taşınan bir obje olarak değil, tıpkı vakitte yerinden edilmişliğin ve kaydın bir formu olarak ele alır.
