Dünyanın gündemi VAR! ‘Masum değiliz hiçbirimiz’

İnsanoğlu birlikte yaşamaya başladığından bu yana adalet arayışında. Platon adaleti, “Devlet” isimli yapıtında ülkü bir devlet yapısı üzerinde şekillendirirken, birebir yapıtta Sokrates’in meşhur gemi metaforundan bahsedilir. Adil olmayan idare, açık denizde güçlü ancak sarhoş bir kaptan tarafından yönetim edilir. Bir de kaptanın kendilerine geminin rotası konusunda daha fazla güç vermesini isteyen, kaptanı manipüle eden güvenilmez danışmanlar vardır. Geminin limana nasıl ulaşacağını bilen ise bir tek kişi, bugünkü tabiriyle navigasyon uzmanıdır. 

Sokrates’e nazaran denetimi ele alması gereken kişi de odur. Bu örnekle Sokrates ve öğrencileri ortak bir adalet tarifinde buluşur: “Adalet, herkesin kendi üzerine düşeni yapması ve birebir vakitte kendi hissesine sahip olmasıdır.”

Kafanız karışmış olabilir, Hatta şöyle bir gazetenin ön sayfasına bakıp, Millliyet’in spor ekinde miyim diye denetim etmiş de olabilirsiniz. Merak etmeyin gerçek yerdesiniz. Ülkenin futbol atmosferinde şu sıralar en çok gereksinimimiz olan şey adalet, o yüzden bugün biraz bundan bahsedelim istedim. 

Futbol oyununun bilinen keşfi, 1863 yılına, İngiltere’ye dayanıyor. İngilizler oyunun içinde uyuşmazlıkları çözmek için evvel kadro kaptanlarını kullanıyor. Ta ki 1878 yılına kadar… Oyun bulunduktan on beş yıl sonra, rekabette adaleti sağlamak için hakemler oyuna dahil ediliyor. Akabinde yıllar içinde kurallar değişip eklenirken, günümüze geldiğimizde teknolojinin ihtilaliyle VAR sistemi hayatımıza giriyor. Fikir babası Platini olan, geliştiriciliğini Infantino’nun yaptığı VAR uygulamasının da emeli, aslında 1878 yılından çok farklı değil. Maçın seyrini değiştiren bir durumda, rastgele bir bariz yanılgının yapılıp yapılmadığını yahut önemli bir ihlalin gözden kaçıp kaçmadığını denetim etmek, bu sayede rekabete adalet getirmek. 

Bu dönem başından beri, başta şampiyonlukta yarışan iki büyük kulübün hocasından, yöneticisine olmak üzere herkes bu oyunun artık içinde adalet barındırmadığından yakınıyor. Yabancı VAR ve saha içi hakemi, hangi maça hangi hakemin atanacağı yahut asla atanamayacağı üzere, kendi buldukları, kendilerine âlâ geleceğine inandıkları tahlillerin olması için diretiyor. Tıpkı Sokrates’in gemisindeki rotayı elinde tutmak isteyen danışmanlar üzere… İstedikleri şayet olmazsa da her mikrofona futbolda adaletin olmadığından bahsediyorlar.

İspanya’da…

Evet, VAR oyuna tam manasıyla bir adalet getirmedi. Hatta beraberinde öteki itimat problemleri da ortaya çıktı. Yalnızca bizde değil, Avrupa’da da… Real Madrid, Espanyol’a 1-0 kaybedince, hem de tek golü Mbappe’ye yaptığı faul sonrası kırmızı kart görmesi beklenen ancak sarı kartla cezalandırılan Romero atınca, dört sayfalık bir mektup yayınladı. VAR ve hakemlerin performansının skandal olduğunu, itimadını yitirmiş bir hakemlik sisteminin artık doruk noktasına ulaştığını söyleyip, hakemlerin rüşvet aldığını sav etti. Hani bizim müptelası olduğumuz şu yabancı hakemlerin.
 
İsveç ve Norveç’te…

İsveç, taraftar yansıları yüzünden VAR uygulamasını reddeden tek Avrupa ülkesi. İsveç demokrasisi diye bir gerçek olduğu kesin. Oyladılar, hayır karşılığını alınca, bir ancak diyen otorite çıkmadı ve VAR’ı kaldırdılar. Önümüzdeki ay misal bir oylama Norveç’te de yapılacak. Her ne kadar Norveç Futbol Federasyonu uygulamanın kalmasından yana olsa da, kararı 32 kulübün oyu belirleyecek. Bilhassa taraftarlar VAR’ı uzun müddettir protesto ediyor. Bu protestoların pik noktası, 2023 yılında Rosenborg-Lillestrom maçında alana sis bombası ve balık köftesi atıp, maçı tatil ettirmeleri oldu. Balık köftesi ne alaka demeyin, ben de bilmiyorum. Ülkede ekonomik refah seviyesi olması bu türlü bir şey demek ki…

İngiltere’de…

Premier Lig’de de durum pek farklı değil. Bournemouth deplasmanında Arsenal 10 kişi kalınca, taraftarlar hakeme “hilebaz”, Premier lig idaresine ise “yolsuz” diye bağırdı. 2-0 kaybedilen maçtan sonra Arsenal taraftarları toplumsal medyada, VAR hakeminin çocukluğunda Liverpool’u desteklediği, bir sonraki hafta oynanacak Liverpool maçını düşünerek o kırmızı kartı verdiğini argüman etti.

Çoğu futbol taraftarı, kendilerine haksızlık etmiş her hakemi hafızasına kazır. İsmi, memleketi, çocukken hangi okula gittiği, tüm sabıka kaydı… Taraftarlar her vakit hakemlerden şikayet etmiştir. Evvelden “kör” olmakla suçlanır ve kaba küfürlerle anılırlardı. Lakin günümüzde her ülkede sistematik bir biçimde hakemleri yolsuzlukla suçlamak yeni moda. 

Belki de bu, yaşadığımız dünyanın bir yansımasıdır. Covid salgını bitip komplo teorileri sönümlenince, toplumsal medyanın yeni paranoyaları beslemesi gerekiyordu. Artık moda, hakemler ve memleketler arası bahis çeteleri. Taraftarlar artık futbola tam da Elon Musk yahut Donald Trump’a yakışan bir şüphecilikle bakıyor. Her şey büyük bir komplonun modülü olmak zorunda. Pekala ancak neden? Buna kesin bir yanıt vermek çok sıkıntı. Tahminen şöyle birkaç teori öne sürülebilir: 

Futbolu bilmeyen güçlü kulüp işverenleri, kulüpleri oyuncakları üzere gördüğü için, istedikleri vakit oyunun içindeki adil rekabeti bozabilecek güce sahipler. Hatta bu gücü kullanmak için gerekli tüzel boşlukları bile yaratabilirler. Zira mahallede ayağına top değmemiş bu işverenler, oyunun geleneklerini umursamıyor. Tertipli taraftarı küçümseyip, daha çok maçları bir günlük aktiflik, statları AVM olarak gören, süreksiz ziyaretçilere yöneliyorlar. Futbol artık, 1863 yılından beri bu oyunu ayakta tutan taraftar topluluklarından koparılıyor.

Taraftarlar ise bu gerçekle yüzleşmek yerine artan öfkesini yönlendirecek birini arıyor. Hakemler tam da bu hisler için harika bir araç. Liyakatsiz idarelerin, bilgisiz eğitmenlerin geliştirmeye, atamaya çalıştığı aslında kusur yapmaya elverişli hakemler, hepimizin öfkesini kusması için en gerçek adres.

Hepimizin içinde olduğu Sokrates’in gemisi, rotasını kaybetmiş tam gaz sürükleniyor. Her danışman dümene geçip gemiyi kendi limanına götürmek istiyor. Fakat gemi çoktan su almaya başladı.