Marcus Aurelius’un heykeli 65 yıl sonra Cumhurbaşkanlığı Millet Kütüphanesi’nde
Burdur’daki Boubon Antik Kenti’nde 1960’lı yıllarda yapılan kaçak hafriyatlar sonucu yurt dışına kaçırılan ve 65 yıl sonra Türkiye’ye iaade edilen Roma İmparatoru Marcus Aurelius’un bronz heykeli, Cumhurbaşkanlığı Millet Kütüphanesi’nde ziyarete açıldı.
MS 2’nci ve 3’üncü yüzyıllara tarihlenen Marcus Aurelius heykeli, Burdur’un Gölhisar ilçesindeki Boubon Antik Kenti’nde 1960’lı yıllarda yapılan kaçak hafriyatlar sonucu yurt dışına çıkarıldı. Eser, yıllar içinde el değiştirerek ABD’nin Ohio eyaletindeki Cleveland Sanat Müzesi koleksiyonuna girdi. Roma İmparatoru Marcus Aurelius’u bir filozof olarak tasvir etmesi nedeniyle antik sanat tarihinde özel bir yere sahip eser, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın yürüttüğü bilimsel çalışmalar sonucu 65 yıl sonra Türkiye’ye iade edildi. Türkiye’ye getirilen heykel Cumhurbaşkanlığı Külliyesi’ndeki Millet Kütüphanesi’nde ziyarete açıldı. Cumhurbaşkanlığı Özel Kalem Müdürü Hasan Doğan, sosyal medya hesabından yaptığı paylaşımda, “İmparator Marcus Aurelius’in dünyaca ünlü bronz heykeli 65 yıl evvel Burdur’dan çalınmıştı. Kültür ve Turizm Bakanlığımızın çalışmaları sonucu ilişkin olduğu topraklara döndürülen 13 bin 291’inci eser olan Marcus Aurelius, bir müddetliğine Beştepe Millet Kütüphanesi’nde ziyaretçilerini bekliyor olacak” sözlerini kullandı.
1967’DE KAÇIRILDI, ABD’DE EL KONDU
Kültür ve Turizm Bakanlığı ile New York Manhattan Bölge Savcılığı ve Amerikan İç Güvenlik Soruşturmaları Ünitesi, 2021 yılında ortak bir çalışma başlattı. Bu çalışma sonucunda Boubon kökenli Lucius Verus, Septimius Severus ve Caracalla üzere Roma imparatorlarına ilişkin heykel ve heykel başları Türkiye’ye iade edildi. Marcus Aurelius heykelinin Boubon Antik Kenti’ndeki Sebasteion yapısına ilişkin olduğu, yıllar içinde toplanan bilimsel bilgiler, akademik araştırmalar, arşiv evrakları ve görgü şahitlerinin sözleriyle ortaya kondu. Manhattan Bölge Savcılığı ve Amerikan İç Güvenlik Soruşturmaları Ünitesi (HSI), bilhassa şahitlerin 1967’deki kaçak hafriyata dair verdiği bilgiler, kural üzerindeki negatif izlerle heykelin ayak ölçülerinin birebir uyuşması ve misal bir sandalet örneğinin Kybra Antik Kenti kazılarında bulunması ile Türkiye’nin iade talebini haklı buldu ve Cleveland Sanat Müzesi’ndeki heykele el konulmasına karar verdi.
MÜZE İTİRAZ EDEREK, DAVA AÇTI
Cleveland Sanat Müzesi, Ekim 2023’te New York Yüksek Mahkemesi’nin el koyma kararına itiraz ederek, heykelin Boubon’la ilişkilendirilmesine karşı dava açtı. Lakin Almanya’daki Curt Engelhorn Arkeometri Merkezi laboratuvarlarında yapılan tahliller, heykelin uzun yıllar Boubon toprağında gömülü kaldığını kesin olarak ortaya koydu. 2024 yılı mayıs ayında, Bakanlık uzmanlarının nezaretinde heykelin silikon ayak kalıbı alındı ve Boubon Antik Kenti’ndeki kurallarla birebir uyumlu olduğu belgelendi.
TOPRAK TAHLİLİ YAPILDI: ABD MÜZESİ İADEYİ KABUL ETTİ
Heykelin iade sürecinde ayrıyeten Cleveland Sanat Müzesi, yapıtın kökenine ait bilimsel kuşkularını gidermek emeliyle toprak tahlili talep etti. Heykelin altındaki kural içinde yer alan küçük bir delik ile heykelin ayağındaki kurşun çıkıntının ilgisi araştırıldı. Bu emelle, heykelin Boubon Antik Kenti kökenli olduğunu ispatlayacak referans niteliğinde bir toprak örneğine gereksinim duyuldu. Referans olarak 1967 yılında jandarma operasyonuyla ele geçirilen ve hala Burdur Müzesi’nde korunan Valerianus heykeli seçildi. Bu heykelin içindeki toprak ile Marcus Aurelius heykelinden alınan örnekler karşılaştırılarak her iki yapıtın birebir ortamda korunmuş olup olmadığı araştırıldı. Yapılan laboratuvar testleri, her iki heykelin de birebir toprak bileşimine sahip olduğunu ve Boubon Antik Kenti’nden çıkarıldığını bilimsel olarak kanıtladı. Bunun üzerine Cleveland Sanat Müzesi, davadan vazgeçti ve iade kararını kabul ettiğini bildirdi.
Marcus Aurelius heykeli Türk Hava Yolları’na ilişkin uçakla Türkiye’ye getirildi. Heykelin iadesi, Kültür ve Turizm Bakanlığının tarihi eser kaçakçılığıyla gayrette en değerli dönüm noktalarından biri olarak da tarihe geçti.
‘TARİHİ BİR BAŞARI’
Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy, toplumsal medya hesabından yaptığı açıklamada, bu değerli dönüşü ‘tarihi bir başarı’ olarak niteledi. Ersoy paylaşımında, “Uzun soluklu bir çabaydı. Biz haklıydık, kararlıydık, sabırlıydık ve kazandık. Tırnaklarımızla kazıyarak gereken kanıtları topladık. Ve ‘Filozof İmparator’ Marcus Aurelius’u, ilişkin olduğu topraklara geri getirdik. Boubon Antik Kenti’nden 1960’larda kaçırılan Marcus Aurelius heykeli, 65 yıl sonra Türkiye’ye döndü. ABD’de sergilenen bu eşsiz eser; bilimsel tahliller, arşiv dokümanları ve şahit sözleriyle ülkemize iade edildi. Diplomasi, hukuk ve bilimin ortak gücüyle, New York Manhattan Bölge Savcılığı ve ABD İç Güvenlik Soruşturmaları Ünitesiyle yürüttüğümüz bu süreç, yalnızca bir iade değil; tarihi bir muvaffakiyettir. Marcus Aurelius’un ülkemize dönüşü, yıllardır süren hak arayışımızın somut bir sonucudur. İster yurt içinde ister yurt dışında olsun, kaçırılan tüm kültürel mirasımıza sonuna kadar sahip çıkmaya kararlılıkla devam edeceğiz” dedi.
