Liderlik koltuğu bayanlara uzak
Aysel Bozan Yılmaz – Bayanlar, bilimden siyasete, iş dünyasından sanata hayatın her alanındalar. Fakat ne kadar yetenekli ve başarılı olsalar da toplumsal cinsiyet normları ya da önyargılar nedeniyle liderlik konumlarında gereğince varlık gösteremiyorlar. Pek çok kurumda mesleğine birlikte başlayan bayanlar, yıllar içerisinde hem terfide hem de gelirde erkek meslektaşlarının gerisinde kalıyorlar. Her 8 Mart Dünya Bayanlar Günü vesilesiyle bayan erkek eşitliğinin ehemmiyetine dair haberler, paylaşımlar gündem oluyor fakat sonrasında yeniden unutuluyor. Üstelik bu durum, tüm dünyada bu türlü.
Dünya Ekonomik Forumu’nun Haziran 2024’te yayınladığı Global Cinsiyet Farkı Raporu’nda, tam eşitliğe ulaşmanın 134 yıl süreceğine dikkat çekiliyor. Hiçbir ülkenin şimdi tam cinsiyet eşitliğine ulaşmadığını ortaya koyan raporda, Türkiye’nin 146 ülke ortasında 127. sırada olduğu görülüyor. İzlanda ise eşitlikte 15 yıldır birinci sırada yer alıyor. Onu Finlandiya, Norveç, İsveç ve Almanya takip ediyor.
Dört bayan müdür
Türkiye’de eğitim kurumları incelendiğinde bayanların alt takımlarda oranı artmasına karşın idare takımında varlık gösteremediği görülüyor. Örneğin Cumhuriyet’in kuruluşundan bugüne misyona gelen 67 Ulusal Eğitim Bakanı’ndan yalnızca 1’i, Nimet Baş (Çubukçu), bayandı. Artık ise 4 bakan yardımcısı arasında da Celile Eren Ökten’in olduğu görülüyor. MEB’e bağlı müdürlük ve başkanlıkların yer aldığı 23 ünitenin yalnızca 3’ünde kadın bulunuyor. Avrupa Birliği ve Dış Bağlar Genel Müdürü Tuba Korkmaz, İç Kontrol Ünitesi Lideri Dr. Sibel Şatana, Özel Kalem Müdürü Bircan Kolcu, yönetici koltuğunda oturuyor. Vilayet ulusal eğitim müdürlükleri incelendiğinde de 81 vilayette, Çanakkale Vilayet Ulusal Eğitim Müdürü Mine Hayta, Mersin Vilayet Ulusal Eğitim Müdürü Fazilet Durmuş, Kırklareli Vilayet Ulusal Eğitim Müdürü Hilal Liliyar Özefsun, Niğde Vilayet Ulusal Eğitim Müdürü Elif Özbek olmak üzere, 4 bayan bulunuyor. Oran yüzde 5 bile değil. Meğer ki öğretmen sayıları incelendiğinde 1 milyon 168 bin 896 öğretmenin, 452 bin 814’ünün erkek, 716 bin 82’sinin bayan olduğu görülüyor. Yani yüzde 61’ni bayanlar oluşturuyor.
Rektörlerde oran yüzde 8
Yükseköğretim Kurulu’nda (YÖK) da durum farklı değil. Kuruluşundan bugüne YÖK’e 8 lider atandı; içlerinde hiç bayan yok. YÖK’ün lider dahil, 19 üyesi var; yalnızca 3’ü bayan. 15 bireyden oluşan Yükseköğretim Denetleme Kurulu Üyesi ortasında ise hiç bayan bulunmuyor. Konseyin teşkilat şeması incelendiğinde, genel sekreter, daire başkanlığı, müşavirlik ismi altında 18 ünite bulunuyor; yalnızca 4 bayanın misyon yaptığı görülüyor. 203 üniversite var; 16’sının rektörü bayan. Oran yüzde 7,8. Geçen yıl 18 bayan rektör vardı. YÖK’e bağlı 4 meslek yüksekokulunun da 2’sinde müdürlerin bayan olduğu görülüyor.
YÖK’ün paylaştığı son datalara nazaran Türkiye’deki üniversitelerde toplam 184 bin 21 öğretim elemanı vazife yapıyor; 97 bin 532’si erkek, 86 bin 489’u bayan. Buna nazaran bayan akademisyenlerin oranı yüzde 47. Toplam araştırma görevlisinin yüzde 55’i, öğretim vazifelisi takımının ise yüzde 52’si bayanlardan oluşuyor. Profesörlerin yüzde 35’ini, doçentlerin yüzde 43’ünü, doktor öğretim üyelerinin de yüzde 48’ini tekrar bayanlar teşkil ediyor. Unvan arttıkça kadınların temsil oranının düştüğü görülüyor.
Dünyada en düzgünleri yönetiyorlar
Times Higher Education (THE) Dünya Üniversiteler Sıralaması 2025 tahliline nazaran, en düzgün 200 kurumun 55’i bayanlar tarafından yönetiliyor. Geçen yıl bu sayı 50’ydi. ABD’de, dünya çapında en prestijliler ortasında yer alan 8 üniversitenin oluşturduğu Ivy League’deki (Sarmaşık Ligi) üniversitelerden Columbia, Dartmouth, Yale ve Brown olmak üzere dördünde rektörler bayan. THE’nin data toplamaya başladığı 2015 yılına nazaran bayan rektörlerin oranında yüzde 82’lik bir artış bulunuyor.
‘Unvanlar yerinde sayıyor’
Türkiye’de bayanların akademik hayattaki rolünü pahalandıran Altınbaş Üniversitesi Psikoloji Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Dilek Şirvanlı İhtimam, “Kadınların akademide daha görünür hale geldiğini görüyoruz ki bu hepimiz için sevindirici bir gelişme. Fakat istatistiklere baktığımızda bayanların akademiye güçlü bir başlangıç yapmalarına karşın maalesef yükseldikçe sayılarının azaldığını görüyoruz” dedi. Şirvanlı, “Türkiye’de üniversite sıralarındaki kız öğrencilerin oranı yüzde 51,7’ye yükseldi. Bayan akademisyen oranı ise yüzde 46,4 ile Avrupa ve OECD ortalamasını geride bıraktı” sözlerini kullandı.
