Küçük ekranlarda büyük tehlikeler! Mert’in vefatı toplumsal medyaya yaş hududu tartışmalarını alevlendirdi

İzmir’in Bornova ilçesinde, 10 yaşındaki Mert Yetiştiren, TikTok’ta izlediği kolonya yakma akımını denemeye çalışırken yaralandı ve 10 günlük ömür uğraşının akabinde hayatını kaybetti. Yetiştiren’in mevti, toplumsal medyanın tehlikelerini bir kere daha gündeme taşıdı.

Çocuklar, toplumsal medyada gördükleri “meydan okumaları” (challenge) yahut akımları taklit etmeye çalışırken vefatla sonuçlanabilecek durumlarla karşı karşıya kalabiliyor. Uzmanlar toplumsal medyanın yarattığı tehlikeyi Milliyet’e anlattı.

‘ARKADAŞLARI YOK’

– Çocuk ve Genç Psikiyatristi Prof. Dr. Veysi Çeri: “Araştırmalar, çocukların gerçek insan bağlantılarından uzaklaştığını ve mahalleler, sokaklar, hatta okulların bile birer toplumsallaşma alanı olmaktan çıktığını ortaya koyuyor. Birçok çocuğun tek bir arkadaşı yok ve anne babalarıyla gereğince kaliteli vakit geçiremiyor. Bu boşluk, çocukların sanal dünyaya yönelmesine neden oluyor. Şiddet içeriklerine maruz kalan çocukların, şiddeti olağanlaştırdığı gözlemleniyor. Toplumsal medyada gördükleri akımları taklit etmeye çalışıyorlar.

Psikiyatrik açıdan toplumsal medya bağımlılığı ile uyuşturucu bağımlılığı ortasında bir fark yok. Her ikisi de dopamin sistemini etkileyerek tıpkı sonuçları doğuruyor. Araştırmalar, bağımlılık riskinin erken yaşlarda çok daha yüksek olduğunu gösteriyor. 21 yaşından evvel bağımlılık yapan unsur yahut davranışlara maruz kalan bireylerde bu risk beş kat artarken, 13 yaşında bu oran 25-30 katına çıkıyor. 

‘SOSYAL MARİFETLERİ ZAYIFLIYOR’

– Çocuk ve Ergen Psikiyatristi Uzm. Dr. Gözde Narin Coşkun: Çocuklar, toplumsal medyada yaşlarına uygun olmayan içeriklerle karşılaşarak dünyayı ve gerçeği yanlış bir formda algılayabilir ve yorumlayabilir. Gördüklerinden etkilenerek yanlış davranış modelleri geliştiren çocuklar, sosyal hünerlerinde gerileme yaşayabilir. Bu da ilerleyen yaşlarda bağ kurma zahmetlerine yol açabilir. Ayrıca internet kullanımı, çocukları şiddet, cinsel içerik, nefret telaffuzları üzere ziyanlı ögelere maruz bırakabilir ve siber zorbalık üzere travmatik tecrübelere açık hale getirebilir. Bu durum anksiyete ve depresyon üzere meselelere yol açabilir.

PEKİ TAHLİL NE? ‘DENETİM ŞART’

– Prof. Dr. Çeri, çözüm önerisi olarak da şunları söyledi: “Çocukların dijital bağımlılıktan korunmasının temel yolu, onlara bağlanabilecekleri sağlıklı ortamlar ve aktiviteler sunmaktır. Araştırmalar, yalnızca akşam yemeklerini ailecek yemenin bile bağımlılık riskini azalttığını gösteriyor. Çocuklarla kaliteli vakit geçirmek, onlara spor yahut sanatsal faaliyetler sunmak, sağlıklı bir zihinsel ve duygusal gelişim için elzem. İçeriklerin önemli biçimde denetlenmesi gerekiyor.”

– Dr. Coşkun da “Çocukların toplumsal medya kullanımını sınırlamak ve denetlemek, büyük değer taşımaktadır” dedi.

6-13 YAŞ ORTASINDA EKRAN MÜDDETİ 6.4 SAAT

– Sıhhat Bakan Yardımcısı Doç. Dr. Şuayip Birinci, Türkiye’de 6-13 yaş ortası çocuklarda ekran müddetinin günde ortalama 6.4 saat olduğunu söyledi. Birinci, “En fazla ekran müddetine sahip ülke yüzde 58.21’le Güney Afrika iken, en az ekran izleme mühletine sahip ülke yüzde 21.7 ile Japonya’dır. Türkiye’de ise yüzde 43.92 olarak tespit edilmiştir. Dünya ortalamasında insanların 6 saat 37 dakikayı ekran karşısında geçirdikleri görülmektedir” dedi. Birinci, günde 3 saatten fazla ekran mühletinin ergenler ve genç yetişkinlerde daha yüksek depresyon ve anksiyete muhtemelliğine yol açtığını belirtti.

‘KABUL GÖRME ARZUSU’

– Sosyolog Prof. Dr. Barış Erdoğan da “Bu çocuklar toplum ve akran kümeleri tarafından kabul görmek, kendini bedelli ve manalı hissetme uğraşı içindeler. Toplumsal medya onlara beğeni, paylaşım ve takipçi sayısı üzere ölçütlere nazaran değerlendirildikleri bir alan açıyor. Bu nedenle kendilerini akranlarına ve topluma ispatlamak için toplumsal medyada trend olan içerikleri takip ediyorlar, birçok vakit riskli meydan okuma akımlarını da bu çerçevede benimsiyorlar, uyguluyorlar. Çünkü çocuklar bu trendlerin dışında kalırsa akran kümeleri tarafından dışlanacağı korkusunu yaşıyorlar” dedi.

TİKTOK ABD’DE BU AY KAPATILABİLİR

ABD’de 10 Ocak’ta Yüksek Mahkeme, TikTok’un Çin merkezli ana şirket ile bağlarını koparmaması durumunda kapatılmasını öngören maddeyi görüşecek. Hükümet, platformu bir ulusal güvenlik sorunu olarak görürken

20 Ocak’ta misyona başlayacak olan ABD Başkanı Trump, yasağa sıcak bakmıyor. Mahkeme, Trump’ın istediği üzere yasağı erteleme kararı almazsa uygulama mağazaları ve servis sağlayıcılarının 19 Ocak’a kadar TikTok’a hizmet vermeyi durdurması gerekecek. / AP

RİSK ÇOCUĞUN ÇOK YAKININDA

Çocuk İstismarını ve İhmalini Önleme Derneği Başkanı ve Hacettepe Öğretim Üyesi Prof. Dr. Kasım Karataş, Meclis Çocuğa Yönelik Her Türlü Şiddet, İstismar ve İhmali Araştırma Komisyonu’nda yaptığı sunumda değerli tespitlerde bulundu. Karataş,  şiddet, istismar ve ihmalin en çok görüldüğü alanlar konusunda “Çocuklar en çok konut ve aile ortamında şiddet, istismar ve ihmale uğruyor. Bunun yanı sıra okul ve öbür eğitim ortamlarında, bakım verilen yerlerde, çalışma ortamlarında, sokaklarda, sıhhat kurumlarında, isimli kurumlarda, toplumsal medya ve internet başta olmak üzere sanal ortamlarda şiddete uğruyor. Çocuk bahçeleri, oyun alanları ve bunun üzere kamusal alanlar da çocukların ihmal ve istismar edildikleri yerler arasında” sözlerini kullandı.

Şiddet, ihmal ve istismar faillerine ait de Karataş, şunları paylaştı: “Çocuklara yönelik şiddet ve istismarın failleri erkek, bayan, tanıdık, tanımadık herkes olabilir. En yaygın karşılaşılan failler ne yazık ki aile üyeleri; anne-babalar, büyükanne ve büyükbabalar, amca, dayı, kardeşler.” Öğretmenlerden çocuklara bakım veren profesyonellere, çocuğun kendi akran ve arkadaşlarına kadar pek çok kişinin de şiddet, istismar ve ihmalin baş aktörü olabileceğine dikkat çeken Karataş, ”Aslında risk ya da tehlike o kadar uzakta değil” diye konuştu. / Evrin Güvendik ANKARA

– ‘BAZEN ÇOCUK İÇİN AİLEDEN VAZGEÇEBİLİRİZ’

Karataş “Çocuğu ailede koruyacağız. Okulda, sokakta, kamusal alanda, sanal dünyada koruyacağız. Bazen o çocuk için o aileden vazgeçebiliriz. Yani birtakım olgular kelam konusu olduğunda her durumda çocuğu ailenin içinde tutmak üzere bir takıntımız olmamalı” görüşünü lisana getirdi.

YENİ DÜZENLEMEDE YAŞ HUDUDU GÜNDEMDE

Yaşanan son olaylardan sonra Türk makamları, TikTok’la temasa geçerken, ziyanlı olabilecek görüntülerle ilgili sıkılaştırma kelamı aldı. Bu üzere olayların tekrar yaşanmaması için tahlil ise “yaş sınırı” getirilmesi olarak görülüyor.

Aile ve Toplumsal Hizmetler Bakanlığı’ndan evvelki gün yapılan açıklamada, “Sosyal medyadaki ziyanlı içerik ve akımlar çocuklarımızın canına mal olacak seviyede onları etkiliyor. Bu acı olay bir defa daha toplumsal medya düzenlemesinin ne kadar büyük bir muhtaçlık olduğunu hepimize göstermiştir” denildi. Edinilen bilgiye nazaran, Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı yetkilileri de TikTok platformuyla temasa geçti. TikTok temsilcilerinin, ziyanlı olabilecek görüntü içerikleriyle ilgili algoritmanın sıkılaştırılacağı tarafında bilgi verdiği tabir edildi. Yetkililer, ziyanlı akımlar ortaya çıkınca Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı ile Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı yetkililerinin TikTok’a ihtarda bulunduğunu vurguladı. TikTok’un tedbir aldığı belirtildi.

YAŞ HUDUDU İÇİN YASA HAZIRLIĞI

İzmir’deki üzere olayların yaşanmaması için hükümet kanadının en büyük beklentisi, hazırlıkları süren toplumsal medya yasasının çıkartılması. Yeni düzenlemenin “gençler bilinçlenmeden toplumsal medya hesabı olmasın” mantığıyla hazırlandığı, yaş hududu için 13-16 yaş ortası formüller üzerinde çalışıldığı kaydedildi.

KAPATILACAK MI?

Şu anda TikTok’a erişim mahzuru üzere bir önlemin gündemde olmadığı öğrenilirken, muhtemel bir mahkeme kararıyla önlem alınması ihtimali de bulunuyor. / Mithat Yurdakul – İstanbul