Komşudaki sarsıntının ucu Anadolu’da! Ege alarm verdi: ‘Heyelanı hesaba katmak gerek’
Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – Komşu Yunanistan, tıpkı ülkemiz üzere birkaç günde bir, küçük ve orta büyüklükte sarsıntıların hissedildiği noktalardan biri. Bu sarsıntılar fayların aktivitesini kaybetmediğini ve geçmişte olduğu üzere yıkıcı sarsıntılarla gündeme geleceğini hatırlatsa da ne yazık ki yapı stoku zayıf noktalarda endişeyi beraberinde getiriyor. 7 Haziran 2025 günü de bu yılın geride kalan 5 ayında olduğu üzere sarsıntı haberleri gündemi meşgul etti. Geçen şubat ayı, Santorini zelzeleleri ve bunun bir ‘deprem fırtınasına’ dönüşmesiyle başlamıştı. Mayıs ayı içinde ve haziranın başında ise Rodos ve Girit’teki 5’ten büyük zelzeleler ülkemizden de hissedildi. Fakat dün yaşanan zelzelenin bunlardan bir farkı vardı. 23 Nisan günü İstanbul’un yüzleştiği 6.2’lik sarsıntısı üreten Kuzey Anadolu Fayı’nın (KAF), devamı ve son noktası 7 Haziran’daki 5.4’ü işaret ediyordu. Yani KAF, ülkemizi ve komşu Yunanistan’ı huzursuz edecek kadar etkindi. Peki lakin Athos’taki zelzelenin manası neydi? Neredeyse tekrar yazılan tsunami kuralları Athos’taki sarsıntı için ne diyordu? ODTÜ İnşaat Mühendisliği Kısmı Kıyı ve Deniz Mühendisliği Kolu Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner ve Gazi Üniversitesi Mühendislik Fakültesi İnşaat Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi, Afet İdaresi Uzmanı Doç. Dr. Bülent Özmen tüm detaylarıyla Milliyet.com.tr’ye anlattı.
ATHOS’UN ZELZELE GEÇMİŞİNDE NE VAR?
Yunanistan tıpkı Türkiye üzere sıklıkla büyük şiddette sarsıntılara mesken sahipliği yapar. Ortalama olarak her 2-3 günde bir orta yahut küçük şiddette sarsıntı hissedilir. Bu zelzelelerin birçok sığ olmasına karşın, kimileri can ve mal kaybına sebep olması nedeniyle ‘yıkıcı’ olarak nitelendirilebiliyor. Bu zelzeleler ortasında öne çıkanlar 1881 Sakız, 1953 Kefalonya, 1999 Atina sarsıntıları olsa da 7 Haziran’da 5.4 ile yüzleşen Athos’un zelzele konusunda yeri başka. Çünkü Halkidikya ya da Üç Parmak diye isimlendirilen ve Yunanistan’nın kuzeyinde bulunan yarımadanın 3’üncü parmağında zelzele aktivitesi 7’den büyük sarsıntılarla kendini sık sık gösteriyor. Öyle ki 8 Kasım 1905 ve bunun 45 kilometre kuzeyinde, 3’üncü parmağın başlangıç noktasında 26 Eylül 1932’de meydana gelen zelzeleler bunun en büyük örnekleri. 7.5 ve 7 büyüklüğündeki bu zelzeleleri 6 ve üzeri büyüklüklerde artçılar izlemişti. Takvimler 24 Mayıs 2014’ü gösterdiğinde ise Yunanistan ve Türkiye ortasında Ege Denizi’nin kuzeyinde bir sarsıntı meydana geldi. Büyüklüğü 6,9 olan bu sarsıntının şiddeti 8 olarak bildirilmişti. Türkiye’nin İmroz Adası’nda, Edirne ve Çanakkale kentlerinde ve Yunanistan’ın Lemnos Adası’nda önemli hasar kaydedilen bu zelzele 7 Haziran 2025 günü yaşanan sarsıntının yakın kuzeyindeydi. Peki lakin bundan sonra Athos’u ve etrafını ne bekliyor? Doç. Dr. Bülent Özmen şöyle anlattı:
“Gökçeada ve yakın civarı vakit zaman bu ve buna benzeri büyüklükteki zelzelelerle sarsılıyor. Gerçekten 24 Mayıs 2014’te 6.9 büyüklüğünde sarsıntı olmuştu. Buradaki zelzelelerin ana nedeni de Kuzey Anadolu Fay Zonu’dur. Yani bu, İstanbul’u da tehdit eden Saroz Körfezi’nden Ege Denizi içine dalan ve buradan Yunanistan’a hakikat uzanan Kuzey Anadolu Fayı üzerinde bu sarsıntı aktivitelerini izliyoruz. Gökçeada ve yakın civarı dalma batma zonunun uzağında olmasına karşın sarsıntı tehlikesi ve aktivitesi yüksek olan bir bölge. 7 civarında 7’yi biraz geçecek büyüklükte sarsıntıları üretme potansiyeline de sahip burası. Lakin 2014 yılında bu faylardan bir tanesi 6.9 büyüklüğündeki bir sarsıntıyla kırılmış durumda. Kırılmayı bekleyen bölümlerinde de buna emsal büyüklükteki sarsıntıları bekleyebiliriz. Bu bölgede 7 civarında zelzeleleri, gerek fay sınırlarına baktığımız vakit gerekse de burada geçmiş yıllarda meydana gelen zelzele büyüklüklerine baktığımız vakit söyleyebiliriz.”
7’YE YAKIN BİR ZELZELEDE TÜRKİYE NASIL ETKİLENİR?
30 Ekim 2020’de Sisam zelzelesinde, sarsıntının üst merkezine hayli uzak olan İzmir, zelzeleden 117 can ve hayli fazla mal kaybıyla çıkmıştı. Yunanistan’da ise 1 duvar yıkılmış ve 2 kişi hayatını yitirmişti. Yani Ege’deki depremler üzerinde kurulu kentin adresine bakmıyordu. Uzakta bile olsanız, sağlam olmayan bir yapıda sizi yakaladığında acı tablolar ortaya çıkabiliyordu. Dün yaşanan zelzele de geçmiş yıllarda daha büyük ölçekli yaşanmış ve Türkiye’yi de etkilemişti. Elbette sarsıntı, tekerrür eden bir tabiat olayıydı ve bir gün tekrar vurabilirdi. Bu nedenle Yunanistan’ın kara ya da deniz hududunda yaşanacak bir zelzelenin Türkiye’yi ne derece etkileyebileceği de değerliydi. Doç. Dr. Bülent Özmen Ege’nin depremselliğini ve bunun Türkiye’ye mümkün tesirlerini açıkladı.
“Ege’yi Çanakkale’den Manisa, Muğla’ya kadar indiğimiz vakit o bölgedeki bütün vilayetlerin zelzele tehlikesi epeyce yüksek. Buradaki vilayetler Çanakkale, Balıkesir, Manisa, İzmir, Aydın, Muğla’ya kadar inen Ege Denizi’ne kıyısı olan vilayetlerimiz, hem kendi vilayet hudutları içinde karada olan fayların kırılmasıyla sarsıntı tehlikesi yaşayabilir hem de Ege Denizi’ndeki irili ufaklı çok sayıda fayın tehdidi altında kalabilir. Geçmişten günümüze yayınlanmış bütün zelzele tehlike haritalarında bu vilayetlerin tamamı daima 1. derece zelzele tehlikesi altında. Yani sarsıntı tehlikesi hayli yüksek olan bölge olarak gösteriliyor. Hem bilim dünyasının hem de devletin, ilgili kurumların yayınlamış olduğu sarsıntı tehlike haritalarında da bu bölge daima yüksek olarak gösterilmiş. Lakin Türkiye’nin birçok yerinde olduğu üzere maalesef yapılarımız ona uygun bir formda yapılmamış. Hem kara hududunda hem Ege Denizi içinde olacak sarsıntılardan de maalesef bu bölge önemli formda etkilenebilir.” – Doç. Dr. Bülent Özmen
Peki 2025’te çok kere sarsıntıyla gündeme gelen Ege, eskisine nazaran daha mı çok sallanıyor? Doç. Dr. Özmen bu soruyu da şöyle yanıtladı:
“Bütün bunlar bölgede tektonik tansiyonun arttığını gösteren sarsıntılar lakin artışa bağlı olarak bölgede daha büyük bir zelzelenin ne vakit geleceğini söylemek de mümkün değil. İşte Santorini Adası’nda yaşandı, Girit civarında oluyor, artık kuzeye hakikat Gökçeada civarında oldu. Bunları birbiriyle ilişkilendirmek o kadar da kolay değil ancak ihtimal dahilinde olduğunu da söyleyebiliriz. Yani hem Türkiye açısından hem dünya açısından baktığımız vakit orta büyüklükte ve daha küçük sarsıntıların çok sık aralıklarla meydana geldiği bir bölge. 1900’den günümüze kadar baktığımız vakit Girit’ten Çanakkale’ye kadar uzandığımızda 7’den büyük sarsıntının çok sık aralıklarla meydana geldiğini görüyoruz. Hasebiyle bu bakış açısıyla, tabiatın bu tektonik hareketlerin kayma suratına da bakıldığında, aktivitenin bu biçimde devam edeceğini de söyleyebiliriz ilerleyen yıllar içinde.”
DAĞ VAR VOLKAN YOK! TSUNAMİ’DE EGE’NİN KURALLARI NE?
Ege zelzeleleri deyince akla gelen en değerli noktalardan biri de tsunami tehlikesi! Zelzeleye müteakip yaşanan tsunamiler vakit zaman sarsıntıdan bile fazla insanın hayatına mal olabiliyor, tıpkı 2011’de Japonya’da olduğu üzere. Üstelik Ege de tsunami konusunda berbat şöhretini konuşturuyor. M.Ö. 1600’de Santorini büyük bir volkanik patlama, sarsıntı ve tsunamiyle yüzleşmişti. Lakin yaşananlar adanın çok daha uzaklarına kadar tesir etmiş ve bugün Türk toprakları olan Batı Anadolu’da bir afete sebep olmuştu. Öyle ki Çeşme’de tsunami nedeniyle hayatını kayneden bir adamın vücuduna ilişkin kemik kalıntıları yıllar sonra gün yüzüne çıkarılmıştı. O kadar geriye gitmeye gerek yok diyenler içinse Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner, 1956’yı işaret ediyor. 1956’da yaşanan zelzele ve tsunami de Türkiye için epey kıymetliydi. Ancak Prof. Dr. Yalçıner’in deprem ve tsunami için dikkat çektiği bir ayrıntı daha var: Volkanik aktivite! Prof. Dr. Yalçıner’e göre Ege’de büyük bir tsunami olması volkan patlamasına bağlı ve zelzele hasebiyle yaşanan tsunamiler lokal ve az bir alanda tesirli. Dün 5.4’lük zelzelenin yaşandığı nokta için tsunaminin kuralları biraz daha farklı. Ayrıyeten çok sayıda volkanın bulunduğu Ege’de Athos sıradan bir dağ idi. Sığ sularda tsunaminin yaşanması daha mümkün olsa da bu bölge için 6.7 olan minimum tsunami yaratacak sarsıntı büyüklüğü daha fazlaydı. Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner, Ege ve Athos’un tsunami tehlikesini şöyle kıymetlendirdi:
“Depremin merkezi Gökçeada’nın 130 kilometre batısında. Burası KAF’ın bittiği yer, Ege Denizi’nin kuzeyinde derin suların olduğu yerde. İşte burası da en son nokta, en uzak nokta. Yani şu anda 7 Haziran zelzelesini olağan bir zelzele olarak düşünüyorum. Rastgele bir şeyin habercisi olarak görmüyorum. Ege’de tsunami’nin tesirli olması için 7.5 ve üstünde bir sarsıntı olmalı. Örneğin Sumatra’da 9.3, Japonya’da 8.9 büyüklüğünde sarsıntılar var. Akdeniz bölgesinde en büyük sarsıntı 365 yılında yaşanmış. O da Girit’in güneydoğusunda olan bir zelzele ve büyüklüğünün 8.5 olduğu düşünülüyor. Ege Denizi içinde yer alan fayların, sarsıntı oluşturma potansiyeline bakıldığında 7’nin üstünde zelzeleler var. Lakin ekseriyetle 7’nin altında oluyorlar. Onun için 5.4’ün tsunami oluşturmasını beklemiyoruz. Ege’nin tümünü kapsayacak biçimde olacak tsunami de Santorini üzere, Kolumbo üzere volkan patlamasıyla olabilir. Yani Ege’de büyük bir tsunami için volkan patlaması gerekir. Alışılmış o da o da sarsıntıya bağlı değil, volkan patlaması bağlı. En tesirli olan sismik tsunami 1956 yılında yaşandı ve güney Ege’de tesirli oldu. Bölgedeki faylar, 7.5’in üstünde sarsıntı üretecek üzere gözükmüyor.”
Bir tsunamide hasar gören Athos Limanı
1905’depreminden 115 yıl sonra yapılan bir araştırmada ise farklı bulgulara rastlandı. Zelzele, bir su altı heyelanını ve bu da bir tsunamiyi beraberinde getirmiş olabilirdi. Üstelik bu Athos için de bir birinci değil. Yani Athos, hem 7’den büyük bir sarsıntıyla hem de tsunamiyle daha evvel de yüzleşmiş olabilir. Çalışmada yer alan birtakım bulgular ise tıpkı Prof. Dr. Ahmet Cevdet Yalçıner’in Sisam için bahsettiği ‘lokal ve küçük tsunamiye’ benziyor. Yalçıner, kelamlarını şu biçimde noktaladı:
“1905 sarsıntısı için büyüklük-yoğunluk bağlantılarından hareketle, 7’ye muadil bir makrosismik büyüklük varsayım edildi. İncelenen kaynaklar, birinci sefer güney Athos’ta sarsıntı tetiklemeli heyelanlar tarafından 3 metrelik bir süratle ilerleyen lokal lakin güçlü bir tsunaminin üretildiğini ortaya koydu. 11 kişinin öldüğü kaydedildi. Hem heyelan hem de tsunami, denize giren büyük bir heyelan senaryosuyla sayısal olarak simüle edildi. Simülasyondan elde edilen bilgiler, tarihi tsunami açıklamalarıyla tutarlıydı. Az bilinen bir öbür tsunami, büyük 1585 sarsıntısıyla irtibatlı olarak Athos’ta bildirildi. Athos’ta kapsamlı bir tehlike değerlendirmesinin sırf güçlü zelzeleleri değil, birebir vakitte heyelan ve tsunamiler üzere alakalı olayları da hesaba katması gerektiği sonucuna varıldı.”
