‘Kırılgan sanat’

Melisa Vardal – İtalyan sanatçı Nicola Bolla’nın Swarovski kristaliyle kapladığı “Van Gogh Sandalyesi”nin ziyaretçi dikkatsizliğiyle kırılması, sanat yapıtlarının korunması sorununu yine gündeme taşıdı. Müzelerin güvenlik tedbirleri ve sanatla temasın hudutlarına dair yaşanan tartışma yalnızca fizikî değil kavramsal bir kırılmaya da işaret etti: “Bir sanat yapıtına ne kadar yaklaşmalı, onunla ne kadar temas kurmalıyız?” Emsal bir olayı daha evvel şahsen yaşayan sanatçı Ardan Özmenoğlu, bu durumun yalnızca ziyaretçi yanlışından ibaret olmadığını vurgularken; sanat eleştirmeni Ayşegül Sönmez, yapıtın izleyiciyi deneyimlemeye teşvik edişini esprili bir halde takdir ediyor. Müzeolog E. Gülşah Akın ise sanat yapıtına dokunma isteğinin keşfetme dürtüsüyle bağlı olduğunu lakin hudutlarının uygun anlatılması gerektiğini söylüyor.

‘Sorumluluk yalnızca bireylerde değil’

■ Ardan Özmenoğlu / Sanatçı

Eserimin stant sırasında kırılması, duygusal açıdan epeyce sarsıcı bir tecrübeydi. O ânı hatırladığımda, evvel bir şaşkınlık akabinde da bir boşluk hissi geliyor aklıma. Yapıtın kırılma süreci âdeta yavaş çekim üzereydi; bir ziyaretçinin istemeden yaptığı bir hareketin sonucunda her şey saniyeler içinde değişti. O âna kadar o yapıtın taşıdığı manalar, emeğim, teknik süreçler gözümün önünden geçti. Fizikî bir kırılmaydı lakin tıpkı vakitte içsel bir kırılma üzere de hissettirdi. Bu tıp olaylarda birçok faktör tesirli olabilir. Elbette ziyaretçi şuuru çok kıymetli; sanat yapıtlarının ne kadar hassas olabileceğinin farkında olmak, yerle nasıl bir alaka kurulması gerektiğini bilmek gerekiyor. Lakin bunun tek başına kâfi olduğunu düşünmüyorum. Küratöryel tercihler, bilhassa yapıtların yerleştirilme biçimi, izleyiciyle kurduğu aralık ve yönlendirmeler büyük bir rol oynuyor. Tıpkı halde güvenlik tedbirleri de yapıtın korunmasını sağlamak ismine belirleyici. Bence bu üzere durumlarda en sağlıklı yaklaşım, bu üç alanın birlikte kıymetlendirilmesi; yani ziyaretçi eğitimi, küratöryel planlama ve güvenlik tedbirlerinin bir bütünlük içinde ele alınması. Aksi takdirde sorumluluk yalnızca bireylere yüklenmiş olur ve bu da yapan bir tahlil sunmaz.

‘Çoğunlukla kültürel miras yapıtları ziyan görüyor’

■ E. Gülşah Akın / Müzeolog

Türkiye’de dikkatsizlikten ya da farklı nedenlerden ziyan gören eserler çoğunlukla kültürel miras yapıtları oluyor. Ayasofya’nın kapısının ısırılması mesela hâlâ akıllarda. Çağdaş görsel sanatlar özelinde, daha evvel misyon yaptığım bir kurumda, dokusu nedeniyle daima dokunulan bir taş eser tekraren düşüp çizildiği için sergiden kaldırılmak zorunda kalmıştı. Tekrar tıpkı kurumda, gerçek boyutlarda yapılmış bir polis aracının maket gibisi hâline ziyaretçiler daima dokunmak istiyordu. Bir cins sırasında bir ziyaretçi aracı itmeye çalıştı; sorduğumda “Kendimi tutamadım, yapmak istedim” yanıtını verdi. Bu durum yalnızca bilinçsizlik değil, bence dürtü denetimiyle de ilgili. Her yapıtın sergilenmesi, kendi içinde kimi zorluklar barındırıyor. İnsanlarda keşfetme isteği nedeniyle bir şeye dokunma isteği oluşabiliyor. Bir şeyi anlamak için dokunmak makul olabilir ancak her vakit istediğimiz üzere davranamıyoruz. Bu yüzden sergilendiği yere uygun davranmak değerli. Yapıtın yerleştirilme sürecinde bu bağlantı kesinlikle düşünülmeli. Ayrıyeten ‘ready-made’ yani hazır objelerden oluşan işler izleyici için baş karıştırıcı olabiliyor. Sanatkarın bir nesneyi sanat yapıtı hâline getirmesi, onun gündelik fonksiyonundan ayrıldığını gösterse de izleyici bunu fark edemeyebiliyor. Geçen hafta yaşanan sandalye olayında ise bence ziyaretçinin yanlış anladığı bir şey yoktu. Malzeme ve bağlam açıktı fakat şahsî bir dürtüyle hareket etti. Hasebiyle kurumlar ikazları artırabilir ancak daima insanların müşahede altında tutulması sürdürülebilir değil ve istenen sanat tecrübesini de maniler diye düşünüyorum.

‘Eser izleyiciyi oturmaya sevk etmiş’

■ Ayşegül Sönmez / Sanat Eleştirmeni

Müzelerin tam da iklim aktivistleri nedeniyle güvenlik tedbirlerini arttırdığı şu günlerde doğrusu bu haber bana rahatlatıcı ve neredeyse nostaljik geldi. Hani çöpe atılan sanat yapıtı kadar ya da eser sanılan unutulan gözlük kadar nostaljik. Çağdaş sanata o kadar aşina olmadığımız günlerden kalma bir haber üzere. Ya da onunla dalga geçmek isteyen bir hiciv sinema tadında. Ben bu yapıtın izleyiciyi oturmaya sevk edişini de takdir ettim. İzleyici bakmakla yetinmemiş bir de oturayım demiş. Sanatkarı olsam memnun olurdum doğrusu. Lakin kırılmış modülleri birbirine kintsugi yordamı toplar mıydım bilemedim? Siz ne dersiniz?