Kayıp dikkat çağı

Her geçen gün daha fazla kişi birebir şeyden yakınıyor: Odaklanamıyoruz. Dikkatimiz süratle dağılıyor, zihnimiz daima öbür bir şeye yöneliyor. Kitap okumak, ders çalışmak, iş konsantrasyonu, evvelce uzun mühlet sabırla sürdürülebilirken bugün birkaç dakikanın ötesine geçmek güç hale geldi. Uzmanlara nazaran nörobiyolojik düzenekler, ruhsal süreçler, dijital dünyanın ağır uyaranları ve çağdaş ömrün getirdiği gerilim bir ortaya gelerek dikkatimizi adeta tüketiyor. 

Beş neden 

Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Uzmanı Dr. Öğr. Üyesi Günay Budagova (Biruni Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi), araştırmalarda dikkat müddetinin abartılı da olsa ortalama üç dakikaya düştüğünün ortaya çıktığını belirtiyor. “Bu yalnızca ‘kişisel irade’ sorunu değil, nörobiyolojik, çevresel ve toplumsal faktörlerin ortak etkisi” diyen Budagova, dikkat dağınıklığının nedenlerini şöyle sıralıyor: 

1) Dijital uyaran yoğunluğu: Bildirimler, kısa görüntüler, süratli içerik tüketimi beynin ödül sistemini süratli ve küçük ikazlarla yine şartlandırıyor. 

2) Çoklu vazife alışkanlığı: Telefon, bilgisayar ve sohbet üzere işleri tıpkı anda yapmaya çalışmak, dikkat kaynaklarını daima bölüyor. 

3) Gerilim ve korku seviyesindeki artış: Kronik gerilim altında amigdala çok uyarılırken, dikkat ve hafızadan sorumlu hipokampüs zayıflıyor. Telaş arttığında ise zihin daima tehdit taraması yapıyor, bu da odaklanmayı güçleştiriyor. 

4) Uyku düzensizlikleri: Geç saatlere kadar ekran kullanımı melatonin salgısını baskılıyor. Uyku eksikliği ise dikkat, yürütücü fonksiyonlar ve çalışma belleği üzerinde güçlü olumsuz tesirlere yol açıyor. 

5) Dürtüsellik ve ödül erteleme zahmeti: Çağdaş hayat süratli tatmin odaklı. Bu da sabır ve süreklilik gerektiren işlere odaklanmayı zorlaştırıyor. 

Bildirimleri kapat! 

Dikkat mühletini uzatabilmek için uygulanabilecek sistemlere de değinen Budagova şunları söyledi: 

■ Bildirimleri kapatmak, toplumsal medya kullanımını sınırlamak ve Pomodoro tekniği ile vakit bloklarıyla çalışmak yararlı. 

■ Günde 10-15 dakikalık meditasyon, dikkatle bağlantılı beyin bölgelerinde kalınlaşma sağlayarak odaklanmayı uzatabiliyor. 

■ Monotasking, yani tıpkı anda tek bir iş yapmaya odaklanmak derin çalışmayı geliştirir. 

■ 7-8 saatlik kaliteli uyku, dikkat ve hafızayı destekleyen en güçlü faktörlerden biridir. 

■ Yürüyüş yahut koşu üzere antrenmanlar, dikkat ve öğrenmeyi destekleyen BDNF düzeylerini artırır. 

■ Kısa molalar beynin varsayılan mod ağını devreye sokarak odaklanmayı tazeler. 

■ Çok kafein dikkat dalgalanmalarını artırır, istikrarlı beslenme ve omega-3 desteği ise dikkat süreçlerini olumlu tesirler. 

Fizyolojik ya da psikolojik olabilir 

Klinik Psikolog Gamze Gülsoy Ragıpoğlu (Moodist Psikiyatri ve Nöroloji Hastanesi): Hiperaktivite bozukluğu (DEHB), depresyon, öğrenme bozuklukları, tasa bozukluğu, travma sonrası gerilim ve alkol-madde kullanım bozukluğunun dikkat müddetinde kısalmayla alakası olduğu görülmektedir. Hem çocuklarda hem yetişkinlerde çok gerilime maruz kalma, sıhhatsiz beslenme ve uyku problemleri, sistemsiz hayat, çok ekran kullanımı üzere nedenlerde odaklanma maharetini etkilemektedir. Ayrıyeten birtakım vitamin, mineral eksiklikleri ve nörolojik hastalıkların dikkat süreçlerini etkilediği görülmektedir. 

Ekran mühletini azaltın

Çocuk Ergen Psikiyatri Uzmanı Dr. Uğur Karabağ: Ekranda gördüğümüz manzaralar her saniye tekraren değişiyor. Sonrasında ise biz insanlardan sabit kalan ve değişmeyen bir malzemeye odaklanmalarını istiyoruz. Her saniye değişen, dopamin sisteminin daima uyarıldığı akışa alışmış birinin, sabit ve değişmeyen bir içeriğe dikkatini vermesi elbette zorlaşıyor. İşte bu nedenle hem çocukların hem de yetişkinlerin gerçek, elle tutulur, daima değişkenlik göstermeyen ortamlara da gereksinimleri var. Çalınan dikkatimizi geri almak mümkün. Ekran müddetini bir anda büsbütün kesmek yerine, günün makul vakitlerini ekransız geçirmekle başlanabilir. Ayrıyeten günlük yaşantımıza dikkat ve konsantrasyon gerektiren aktiflikleri eklemek büyük yarar sağlar. Spor yapmak, bulmaca çözmek, kitap ve gazete okumak, hatta kolay kes-yapıştır aktiflikleri bile dikkati yine toparlamaya yardımcıdır.

İş dünyası nasıl başa çıkıyor?

Kolay İK COO’su Tunca Üçer: İş dünyası, dikkatimizi bir an bile rahat bırakmayan dijital bir çağlayanın çabucak tabanında yüzmeye çalışıyor. Bu durumdayken toplumsal medya ve gibisi araçların kullanımını denetlemeye çalışan siyasetlerle yahut çalışanları daha sıkı gözetleyerek verimliliği artırmaya çalışmak ise bu akıntıya karşı kürek çekmeye benziyor. Tahminen de artık en pahalı varlığımız olan vakti, 8 saatlik kesintisiz bir verimlilik yanılsamasıyla ölçmekten vazgeçmeliyiz. Asıl odaklanmamız gereken şey vakit, verimlilik ya da odaklanma üzere metrikler değil, ortaya çıkan işin manası ve kıymeti olmalı. 

Esenlik uygulamaları 

Wellbees CEO’su Melis Abacıoğlu: Şirketlerin iş gününü iyiliği de gözeterek kurgulamaları gerekiyor. Microsoft Teams üzere günlük iş araçlarına entegre iyilik tahlilleriyle çalışanların odağını koruyup tıpkı vakitte nefes almaları, esnemeleri, kısa bir meditasyonla toparlanmaları yahut küçük bir check-in yaparak kendilerini yenilemeleri mümkün kılınabilir. Bu iyilik uygulamaları bir lüks değil, tam tersine işi sürdürülebilir kılmanın ta kendisi olarak görülmelidir. 

Eğitimler düzenleniyor 

Allservice Yönetim Kurulu Lideri ve İK Uzmanı Ebru Akyüz: Allservice olarak çalışanlarımızın toplumsal medya ve dijital dünyadan olumsuz etkilenmemesi için öncelikle ‘dijital farkındalık’ eğitimleri düzenliyoruz. Ayrıyeten ofis içinde ‘odaklanma saatleri’ uygulamaları, esnek mola nizamları ve açık irtibat kültürü ile çalışanların işlerine daha konsantre olabilecekleri ortamı oluşturuyoruz. Takımlarımızı, dijital araçları ‘kontrollü ve bilinçli’ kullanmaya teşvik ediyoruz. 

EĞİTİMDE DURUM NE?

Öğrenme mühletleri ve içerik yine yapılandırılmalı

İstanbul Üniversitesi- Cerrahpaşa Hasan Âli Yücel Eğitim Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Muhammet Baştuğ: Odaklanma sıkıntısını bilhassa ilkokul ve ortaokul seviyelerinde daha sık yaşanıyor. Gelecekte öğrenme müddetlerinin ve içeriklerinin tekrar yapılandırılması mecburilik üzere görünüyor. Öğrenciler günümüzde ‘Bir ısırımlık öğrenme’ diye tabir edilen nano öğrenme, mikro öğrenme üzere yaklaşımlara daha yatkın. İçeriği az, mühleti kısa öğrenme süreçleri öğrencilerin daha fazla ilgisini çekiyor. 

Dinlemek yerine kayıt 

Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi’nden Doç. Dr. Yusuf Kızıltaş: Lisans öğrencilerinde akıllı telefonlardan ötürü derslere hatta imtihanlara odaklanma konusunda sıkıntılar artış eğiliminde. Telefonu sessize alıyorlar lakin gözleri daima ekranda. Bildirim gelince, hoca da bir anlık ardını dönünce iletiye odaklanıyorlar. Bazıları dersi dinlemek ve notlar almak yerine telefonu ses kayıt aygıtı olarak kullanıyor. 

‘Video izlemek istiyorlar’

Bir ilkokul öğretmeni ise “Derslerde sabırsızlar. Uzun metinleri okumak istemiyorlar. Çalışmaları eksik bırakıyorlar. Ders yapmak yerine akıllı tahtada ya da tablette görüntü izlemek istiyorlar. Öğrencileri odaklamak için eğlenceli şeyler anlatmaya, oyunlar oynamaya çalışıyoruz lakin onlar da bile sıkılıyorlar” dedi.