Karanlıklardan maviye yelken açtı

Ümran Avcı- Yazar Sevim Kahraman; “En düzgün kurguya şapka çıkartacak bir hayat hikayesidir onunki” dediği Cevat Şakir’in hayat öyküsünü “Karanlık ve Mavi” ile biyografik romana mevzu etti. 1890’da Girit’te başlayıp 1973’te İzmir’de Merhaba Apartmanı’nda sona eren 83 yıllık ömrüne birkaç hayat sığdırdı Cevat Şakir. Aşklar, acılar yaşadı. Baba katili olmanın yükünü sırtlandı. Meğer o, yelkenli kayığını satarken pruvasından öperek veda edecek kadar duygusaldı. İstiklal Mahkemeleri’ni de gördü, sürgünlüğü de. Hayatını fotoğrafla, edebiyatla, ideolojiyle renklendirdi. İnsanları mavi seyahatlere çıkardı. Gürül gürül sesi ve bilgi birikimiyle dinleyenleri büyüledi. Daha evvel Sevgi Soysal ve Troçki’nin de hayatlarını da yazan Sevim Kahraman ile “Karanlık ve Mavi / Bir Halikarnas Balıkçısı” romanı üzerinden Cevat Şakir’i konuştuk. Kocaman bir “Merhaba!” ile…

Cevat Şakir, sürgün edildiği yeri cennete çeviren bir isim. Bu bağlamda Bodrum, florasını Halikarnas Balıkçısı’na borçlu desek yanlış olmaz sanırım. Neredeyse oranın habitatını değiştirdi.

Kesinlikle o denli. Cevat Şakir sürgün edildiği Bodrum’a daha sonra büyük bir tutkuyla bağlandı.  Yurt dışından getirttiği tohumlarla işe koyulan Balıkçı, toz zerrecikleri kadar tohumları elekten geçirir, toplu iğneyle birer birer ekerdi. Tohumların nasıl geliştiğini izlemek büyüleyici bir olaydı. Bu tohumlar 20 yıl sonra dev ağaçlara dönüşecekti, örneğin sarı kırmızı çiçekli bir ‘greviella robusta’ ağacı üzere. Bodrumluların “sakallı palmiye” dedikleri ‘pritkardiya filifera’ palmiyesinin tohumlarını ise Büyükada’da sürgün hayat süren Troçki’nin meskeninin bahçesindeki palmiyelere tırmanıp edinmiştir. O sırada Troçki’nin muhafazalarına yakalanıp soluğu karakolda almıştır. Bitkilere, hayvanlara ve çocuklara bitmez tükenmez bir sevgisi vardı.

İstanbul’dan uzak durmasının nedeni Bodrum’a âşık olması evet ancak bunda cinayet olayının da tesiri var mı sizce?

Cevat Şakir’in İstanbul’dan zarurî olarak birinci başka kalması babasını vurup cezaevine girmesiyle başlar. 15 yıllık ceza, yedi yıl sonunda hastalık nedeniyle son bulur. Annesi hariç, aileden dışlansa da yeniden İstanbul’a döner, lakin bu sefer yazdığı bir yazı nedeniyle Bodrum’a sürgün edilir. Bodrum sürgün yeri olmaktan çıkar, onun için yeni bir hayat hâline gelir. Bodrum’da hayattan beklentilerini bulmuştur artık.

Hapishanede olmadığı vakitlerde da daima polisin göz mahpusunda yaşıyor Halikarnas Balıkçısı. Natürel bu izlenme, vakit zaman trajikomik olaylara da neden oluyor. Bilmeyenler için-bir iki örnek verir misiniz?

Balıkçı’nın polisin göz mahpusunda olmadığı vakit yoktu. Bodrum’a kaymakam olarak atanan eski bir arkadaşı Rasih Bey’e alışverişte önderlik etmek gayesiyle çarşıya çıkarlar. Kaymakam işine geri döndüğünde masanın üzerinde bir rapor yer alıyordu. Balıkçı’nın şişman bir adamla gezdiği ve alışveriş ettiği yazılıdır. Şişman adam kaymakamdır natürel. Komşularından ava meraklı Raşit Amca’nın karatavuk ve çulluk zannedip avladıkları karartıların sivil polis çıkması tüm mahalleliyi eğlendirirdi.

Zaman vakit buhrana girdiğini anlıyoruz, bazen de öfke patlamaları yaşıyor. Bunu çocukluk travmalarına ve babasının vefatına mi bağlamalı?

Balıkçı, tüm olayları büyük bir biçimde yaşardı. Büyük sevinir, büyük üzülür ya da büyük memnun olurdu. Babası ile karakter tarafından zıt oluşları asıl travmasını oluşturmuş olabilir. Daha çocukluğunda annesine söylediği şu kelamlar yaşama bakışını gösterir. “Şimdiki ömür kaçırılmayacak kadar pahalıdır, başımıza gelen makus olaylarda bile şimdiki anın kıymetini bilmek gerekir. Ömrü sevmek tüm canlıları sevmek demektir. Her şeyden evvel yaratıldıkları için sevmek gerekir. Hayvanlar, bitkiler, beşerler tümünü bağrıma basmak istiyorum. İçim sevinç dolu yahu.” Katı bir gerçeklikle ömrünü sürdüren Şakir Paşa, hayal âleminde yaşayan Cevat’la daima bir çatışma hâlindeydi. Bu çatışmanın babasının vefatından sonra da Cevat’ın ömrünü etkilediğini görüyoruz. Durduk yerde öfke patlamaları, sonunda derin bir pişmanlığa yerini bırakırdı. Tıpkı karısı Hatice’nin başına çaydanlığı fırlatıp sonra üzülmesi üzere. Ya da karısının tahta tabanı temizlediğini görünce bir şişe zeytinyağını yere boşaltması üzere.

‘Yaşamına giren her bayanı çok sevdi’

Bir yandan da aşklarını konuşmak lazım… Âlâ bir sevgili olsa da güzel bir eş demek mümkün mü? Bu tarafıyla Nâzım’a benzetiyorum. Sizce en çok kimi sevdi? Hangi eşinde ne buldu? Azra Erhat ile aşka doydu mu?

Doğaya aşkla bağlı birinin bir beşere da tıpkı aşkla bağlı olmasını bekliyoruz tahminen de. Evet Nâzım’la benzerlikler var. Balıkçı hepsini de çok sevdiği karılarını yüzüstü bırakıyor. Kimi vakit kızıyoruz Balıkçı’ya, bu bayan senin için neler çekti diye, lakin Balıkçı o sırada öbür birine sevdalanmış oluyor ve gözü hiçbir şey görmüyor. Bence hayatına giren her bayanı çok sevdi, ömrünün devirlerine nazaran ne ihtiyacı varsa onu aldı bunu da çok doğal bir biçimde yaşadı, beğeniriz ya da beğenmeyiz. Balıkçı yaşama da aşka doyacak biri değildi.

Geceleri neredeyse uyumuyor, sabah güneşin doğuşuyla gözünü açıyor. Tavşan, maymun besliyor. Sizi insan olarak en çok hangi özelliği etkiledi Cevat Şakir’in?

Balıkçı’nın yaşama bağlılığı, tutkuları lakin bir yandan da tutkularından çok kolay vazgeçmesi, tavşan ve maymun beslemesi üzere. ‘Balıkçı’dan öğrenecek çok şeyimiz var en kıymetlisi de ömrün değerini bilmek sanırım. Ömür kısa ve bir daha geriye gelmiyor.