İtibar mi, yük mü?

Yerel kupalar, yani bizdeki Türkiye Kupası, kulüplerin durumuna, amacına, futbolcu profiline nazaran avantaj yahut dezavantaj olabiliyor. Lakin bu kupalar hepimize imkansızı başarmayı hayal ettirir. Futbol esasen biraz da bu değil mi? Hayal kurma fırsatı…
Hafta içi oynanan Fenerbahçe-Galatasaray derbisi, yani Türkiye Kupası çeyrek finali maçı, bana şu soruyu sordurdu: Günümüzde kulüpler ve taraftarlar, Türkiye Kupası, İngiltere’de FA Cup, İspanya’da Kral Kupası üzere mahallî kupalara nasıl bakıyor? Uzun yıllardır oynanan bu kupa maçları ekiplere bir itibar mi sağlıyor, yoksa daima değişen formatıyla, artan maç sayıları yüzünden ekstra bir yük olduğu mu düşünülüyor?
Bu kupaların tarihçesi, birtakım ülkelerde çok eskiye dayanıyor; örneğin 1871’de başlayan FA Cup, dünyanın en eski futbol turnuvası olup, futbolun gelişiminde büyük rol oynamış. Premier Lig’den amatör liglere kadar toplamda 700’den fazla kadronun katıldığı, izleyiciler için de sürprizler barındıran ilgi cazip bir turnuva…
Sürpriz derken, temelli bir şaşırtmadan bahsediyorum. Örneğin; 2013 yılında ligden düşmesine karşın Wigan Athletic, finalde Manchester City’i 1-0 yenip kupayı kazanmıştı. Yeniden 2008’de emsal bir sürprizi Portsmouth yapıp bu sayede UEFA Kupası’na katılmaya hak kazanmıştı.
Kupa motivasyonu
Yerel kupalar içinde en geniş iştiraki sağlayan ülke Fransa, Coupe de France turnuvası. Amatör liglerdeki kadroların da katılma hakkı olan turnuvada, her yıl 7000’den fazla kadro gayret ediyor. Evet, yanlış duymadınız. Fransa’da yaşıyor ve semtinizdeki amatör bir kulüpte top oynuyorsanız, ülkenin itibarlı kupalarından birine katılma hakkınız oluyor.
Bu kupalara bir itibar yahut yük demeden evvel tahminen de futbolun ne olduğunu sorgulamamız gerekiyor. Çünkü rekabeti öldüren bu futbol iktisadı, adım adım bize futbolu neden sevdiğimizi unutturuyor. Mahallî kupalar bir yük üzere görülse de futbolun ruhunu ve rekabetin tabiatını koruyan ögeler.
Taraftarlar için de lokal kupalar fakat ikili kupa yahut üçleme yapıldığında mana kazanıyor. Gerçi o üçlemeye bahis olacak Avrupa kupalarına hasretiz fakat… Aksi takdirde ekseriyetle, “En azından dönemi kupasız kapatmadık” üzere bir motivasyon kaynağına dönüşüyor. Hele bir de ligde birinci beşin içine giremedilerse, Avrupa’ya giden trenin biletini almış olmak teselli oluyor.
Peri masalı beklentisi
Bu turnuvalar futbolun piramit sistemi içinde aşağı sıralarda yer alan çocukların, büyük çocuklarla rekabet etme hayalini yaşamasına, tahminen de torunlarına anlatacak bir öykünün kahramanı olmalarına imkan sağlıyor. Hayat herkes için sıkıntı ve günlük telaşlarımızı kısa müddetliğine de olsa unutmak için hepimiz zayıf bir grubun yazacağı peri masalını severiz. Bize mümkünün kıyısında olduğumuz hissettirir. Bu kupalar hepimize imkansızı başarmayı hayal ettirir. Futbol zati biraz da bu değil mi? Hayal kurma fırsatı…

Küçük kulüplerin gelir kapısı

Küçük ölçekli kulüpler için ek gelir kaynağı olan lokal kupaların, büyük kulüpler için bazen maliyetli bir yük haline de gelebilmesi. Ligin yararının daha yüksek olması, oyuncuların maç başı maliyetleri açısından değerlendirildiğinde Türkiye Kupası’nı kazanmanın bile tatminkar bir iktisat yaratmaması büyük kulüplerin en çok şikayetçi olduğu bahislerden biri. Vaktinde Aziz Yıldırım bu hususta rest çekmiş, tahlil talep etmişti. Bir ölçü uygunlaştırma de yapıldı. Lakin bu haliyle bile lig şampiyonu, Türkiye Kupası kazananından iki kat daha fazla para alıyor. Büyüklerin beğenmediği bu sayılar, küçük kulüpler için can suyu. Yani aslında yıldız ekipler biraz da alt sıra yahut liglerdeki grupların refahı için bu maçları oynuyor. Böylelikle küçük kulüpler ekonomik olarak biraz güçlenip, hele bir de bir sürpriz yapıp Avrupa bileti alırsa, gelecek yıllarını kurtarabiliyor. Tabi, ortaya kulübü batıracak yöneticiler çıkmazsa…

Sürpriz sonuçlar

1962’de başlayan Türkiye Kupası da İngiltere’deki tertipler kadar olmasa da, yıllar içinde kimi sürprizler çıkardı. 1980’de Galatasaray’ı eleyerek kupayı alan Altay, 2002’de finalde Beşiktaş’ı 4-0 üzere farklı bir skorla eleyen o periyot Hikmet Karaman’ın çalıştırdığı Kocaelispor, 2018’de Fenerbahçe’yi eleyip Türkiye Kupası’nı alan Akhisarspor… Öteki yandan kupayı kazanmamış olsa da Lüleburgaz’ın hem Fenerbahçe hem Beşiktaş’ı yenmiş olması Türk futbol tarihinin en büyük sürprizlerinden biriydi.

Gereksiz bir risk

Kupa maçında daha önemli sakatlıklar yaşanmasının sebeplerinden biri, alt liglerdeki ekiplerin statlarının yeterli yere sahip olmayışı. Hal bu türlü olunca da bilhassa yıldız oyuncular, bu kupaları gereksiz bir risk ögesi olarak görebiliyor. Tecrübeli futbolcular için, hele bir de kadrosu Avrupa’da yoluna devam ediyorsa, mahallî turnuvaların bir yük olduğu düşünülürken, genç oyuncular için birinci 11’de mühlet alıp kendini gösterebilmek için bir baht doğuyor. 
Zaten birçok teknik adam da final etaplarına gelene kadar rotasyonlu takım tercih edip, değerli oyuncularını riske etmiyor. Tahminen de bu turnuvalar özelinde, takımlara makul kriterler getirilebilir, alt yapıdan oyuncu oynatma zaruriliği, yerli oyuncu sayısı üzere. Hiç değilse bu sayede iktisadın alt ettiği rekabet doğal ortamına dönebilir.

Hedefe nazaran bakış açısı

Teknik adamların bu turnuvalara bakışı da tecrübelerine ve maksatlarına nazaran farklılık gösteriyor. Mesela Valencia, Liverpool ve Chelsea üzere kulüplerde hem lokal hem de Avrupa kupaları kazanan İspanyol teknik yönetici Rafael Benitez, mesleği boyunca lokal kupaların ehemmiyetini vurgulayanlardan. Keza Mustafa Denizli de o denli.
Ancak Carlo Ancelotti, Pep Guardiola üzere teknik adamlar bugün bu kupalardan, artan maç trafiğinden ve hasebiyle oyuncuların üzerinde yarattığı mental ve fizikî baskıdan ötürü şikayetçi. Yani teknik yöneticiler ve futbolcular, bu kupaların bedelini ve getirdiği yükleri o dönem ki amaçları doğrultusunda kıymetlendiriyor desek yanlış olmaz.
Bu dönemi berbat geçiren Trabzonspor için Türkiye Kupası bir gaye olabilecekken, birinci gayesi şampiyonluk olan Galatasaray, kalan kupa maçlarında önemli bir sakatlık yaşayıp, şampiyonluktan olursa, “Neyleyim Türkiye Kupası’nı” diyecektir.

Futbolcu için vitrin

Tartışmasız küçük ölçekli ekipler ve Anadolu kulüpleri için bu tip lokal kupalar büyük fırsat. Maddi çıkarı bir yana, ellerindeki yerli oyuncuları pazara çıkarmak, daha büyük kulüplerin dikkatini çekmesini ve transferin kapısını açmayı sağlamak ismine kıymetli tertipler. Lakin başarılı olan Anadolu kulübü sayısı maalesef çok az. 
Büyüklerin astronomik bedeldeki takımları, yedek isimlerle bile alana çıksa baskın geliyor. O halde büyüklerin gözünden bu kupalara bakalım ve samimi olalım. Dört büyüklerden birinin taraftarı, dönemi Türkiye Kupası’yla kapatırsa memnun olur mu? Sokağa çıkıp bu kupayı kutlar mı? Bugünün kaidelerinde ben memnun olacağına inanmıyorum. Neredeyse Avrupa defterinin bile önüne konan bir lig şampiyonluğu gayesi var ki, ona ulaşamayanı hiç bir şey keyifli etmiyor. Kulüpler, taraftarların bu hissiyatını bildiği için, birden fazla vakit ligdeki puan kayıplarını, Türkiye Kupası’nda oynanan maçlar yüzünden sıkışan trafiğe bağlıyor. Haksız da sayılmazlar. Artan maç trafiği konusu çok önemli. 
Özellikle Avrupa kupalarına katılan kulüpler için fikstür zati ağırken, lokal kupalar ekstra yorgunluk ve sakatlık riskleri getiriyor. Vaktinde Tokat maçında sakatlanan Bruma ve Elazığ maçında dizi dönen Aydın Yılmaz dönemi kapatırken, yolu Türkiye’den de geçen Falcao, Monaco’dayken kupa maçında diz sakatlığı yaşayıp 7 ay alanlardan uzak kalmıştı. Tekrar EFL Kupası’nda diz bağı yırtılan De Bruyne, Fransa Kupası’nda Caen maçında sakatlanan Neymar ve tahminen de bu yüzden Şampiyonlar Ligi’ne veda eden PSG…