İstanbul’da zelzele fırtınası sonrası yeni rapor: Bir iddia değil, gerçek mühendislik hesabı

İTÜ Maden Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Mustafa Kumral uyumunda, Prof. Dr. Cenk Yaltırak, Prof. Dr. Seda Yolsal Çevikbilen, Doç. Dr. Tuna Eken, Prof. Dr. Hülya Kurt, Doç. Dr. Beyza Taşkın ve Dr. Murat Şahin’in yer aldığı Afet İdaresi Uygulama ve Araştırma Merkezi (MATAM) Kümesi tarafından “23 Nisan 2025 Orta Marmara Sırtı Sarsıntısı (Mw 6,2: 12.49 – 26 km Silivri Güneyi)” başlıklı ön rapor hazırlandı.

Rapora nazaran, 23 Nisan 2025’te saat 12.49’da Marmara Denizi’nin orta kısmında yer alan Orta Marmara Sırtı’nda yerin 13 kilometre derinliğinde meydana gelen zelzele yaklaşık 13 saniye sürdü. Sarsıntı, 26 Eylül 2019’da yaşanan 5,8 büyüklüğündeki Silivri zelzelesinin yaklaşık 5 kilometre güneyinde gerçekleşirken, 25 Nisan prestijiyle bölgede 291’in üzerinde artçı sarsıntı kaydedildi.

Rapora nazaran artçı sarsıntılar, yaklaşık 40 kilometre uzunluğunda ve 12 kilometre genişliğinde bir alanda, ana fayın kuzeyinde ağırlaştı. Bu sarsıntılar bilhassa Kumburgaz Havzası ve kuzey bloktaki ikincil fay çizgilerinde kümelendi. Kimi artçılar 30 kilometre derinliğe kadar ulaştı. Sarsıntının meydana geldiği bölgenin, en son Mayıs 1766’da sarsıntı üreten Doğu Sırt Kuzey Segmenti (Kumburgaz Fayı) ile Silivri Sırt Güney Hudut Fayı ortasında yer aldığı söz edilirken, 2019’daki Silivri sarsıntıları sonrasında bölgede gözlenen tansiyon değişimi ile 2025’teki zelzelenin lokasyonu ortasında ahenk bulunduğu vurgulandı.

Yapılan hesaplamalarda, 1766’dan bu yana biriken sismik tansiyonun yaklaşık yüzde 12’sinin bu sarsıntıyla boşaldığı değerlendirildi. Rapora nazaran, ana şokun yaklaşık 20×12 kilometrelik bir alanda 30 santimetrelik yer değiştirmeyle meydana geldiği belirlendi. Ulusal ve milletlerarası müşahede kuruluşları, sarsıntının sağ yanal doğrultulu faylanma karakteri taşıdığını bildirdi.

Akademisyenlerin hazırladığı ön raporda, zelzelenin ivme kıymetine ait bulgulara da yer verildi. Sarsıntının hissedildiği Marmara Bölgesi’ndeki tüm vilayet ve ilçelerin yer aldığı tabloda, en yüksek ivme bedeli İstanbul’un Küçükçekmece ilçesinde ölçüldü. Küçükçekmece’yi, Eyüp, Marmara Ereğlisi ve Avcılar takip etti.

Deprem merkezinden 200 kilometre yarıçaplı alanda ölçülen en yüksek yer ivmesi, merkez üssüne yaklaşık 50 kilometre uzaklıktaki İstanbul Küçükçekmece’de kuzey-güney tarafında 0,2 g olarak kaydedildi. Öteki yüksek ivme bedelleri ise Sazlıbosna Barajı’nda 0,16 g, Marmara Ereğlisi kıyısında 0,1 g ve Arnavutköy’de 0,1 g ölçüldü.

Raporda, ivme kıymetlerinin sırf uzaklıkla değil, taban özellikleri, topoğrafya ve jeolojik yapı ile de temaslı olduğu, mevcut azalım ilgileriyle ölçülen kıymetler ortasındaki ahengin yüzde 65’in altında kaldığı, bu nedenle yeni jenerasyon dinamik azalım modellerine muhtaçlık duyulduğu değerlendirmeleri yer aldı.

Kumburgaz Fayı’na ait tahlillerde, 1766’dan bu yana bölgede biriken 3,7 metrelik atımın sırf 0,3 metresinin bu zelzeleyle boşaldığına vurgu yapıldı.

Ön raporda, ana şok ve artçıların dağılımının fay düzleminde dar bir alanla sonlu kaldığı, buna karşılık gerilmenin Orta Marmara Çukuru istikametinde ağırlaştığı tespitine yer verildi.

“KUMBURGAZ SEGMENTİNİN SIRF 20 KİLOMETRELİK KISMINDA GERÇEKLEŞTİ”

MATAM Müdürü Prof. Dr. Cenk Yaltırak, son depremin Marmara Denizi içerisindeki Kumburgaz segmentinin sadece 20 kilometrelik kısmında gerçekleştiğini söyledi.

Kumburgaz segmentinin tamamının 80 kilometre uzunluğunda olduğunu belirten Yaltırak, “Fayın sırf küçük kısmında yaklaşık 30 santimetrelik bir hareket yaşandı. Halbuki birebir bölgede 3,7 metrelik bir tansiyon birikmiş durumda. Bu, büyük sarsıntının habercisi değil lakin ‘Stres boşaldı.’ demek de yanlış. Fayın büyük kısmı hala yerinde duruyor.” dedi.

Yaltırak, tarihi örneklerden yola çıkarak çoklu kırılmaların giderek daha anlaşılır hale geldiğini anlatarak, “1999 İzmit zelzelesi örneğinde olduğu üzere tek bir sarsıntı değil, üç başka fayın birebir anda kırılmasıyla oluşan bir dizi sarsıntı yaşadık. Birinci büyüklük ölçümleri 7,4’tü lakin moment hesapları 7,5’i buldu. Üstelik o gün Düzce kırılmadı, o da bir ay sonra kırıldı. Şayet birebir gün kırılmış olsaydı, bugün yaşadığımız yıkım çok daha büyük olurdu.” diye konuştu.

Bu cins ardışık kırılmaların Şubat 2023 Kahramanmaraş sarsıntılarında de görüldüğünü aktaran Yaltırak, Anadolu’da büyük sarsıntıların tekil değil, zincirleme olduğunu, bunun da sarsıntının büyüklüğünü artırdığını, yani farklı segmentlerin art geriye kırıldığı bir senaryonun “en berbat senaryo” olarak kabul edilmesi gerektiğini kaydetti.

“MÜHENDİS OLARAK MİSYONUMUZ, TOPLUMUN KARŞI KARŞIYA KALABİLECEĞİ EN BÜYÜK RİSKİ TANIMLAMAK”

Prof. Dr. Yaltırak, Marmara için sıkça anılan 7,8 büyüklüğündeki zelzele senaryosunun dehşet yaratmak maksadıyla değil, gerçek mühendislik hesabıyla ortaya konulduğuna dikkati çekti.

7,8 büyüklüğündeki zelzelesi kendilerinin uydurmadığını vurgulayan Yaltırak, “Bu sayı, bilimsel olarak yapılmış doktora çalışmalarıyla, moment hesaplarıyla, fay uzunluklarıyla hesaplandı. Yani bu sayının ardında önemli bir akademik emek, yüzlerce uzmanın çalışması var. Mühendis olarak görevimiz, toplumun karşı karşıya kalabileceği en büyük riski tanımlamaktır.” sözlerini kullandı.

Depreme karşı tedbir almanın kıymetine işaret eden Yaltırak, “Bir kova düşünün, dört gözlü. Bu kovanın içi doluysa, dört kesim da bir anda boşalabilir. Ya hepsi boşalırsa, biz ona nazaran tedbir almazsak ne olur? Bir segment kırılırsa 7,1 olur, oburu de kırılırsa 7,4, üçü kırılırsa 7,6, dördü kırılırsa 7,8. Şayet siz 7,1’e nazaran kentlerinizi tasarlarsanız, 7,8 olursa ölürsünüz ancak 7,8’e nazaran hazırlarsanız, 7,1 olursa bir şey olmaz. Bu kadar kolay. Toplumun bunu anlaması lazım.” biçiminde konuştu.

“İNSANLAR GERÇEKLERİ KONUŞANLARA DEĞİL, KENDİLERİNİ RAHATLATANLARA İNANIYOR”

Toplumun sarsıntılarla ilgili yanlış algılarla hareket ettiğine değinen Yaltırak, kendilerinin yanlışsız bilgiyi sunmaya çalıştığını vurguladı.

Prof. Dr. Yaltırak, sözlerini şöyle tamamladı:

“Ama beşerler duymak istediklerini dinliyor. Bu, bilimden uzaklaşma hali. Beşerler gerçekleri konuşanlara değil, kendilerini rahatlatanlara inanıyor lakin gerçek şu ki tabiatın keyfi yok. Unutuldukça sarsıntı hatırlatıyor kendini. ‘Yarın Marmara’da 6,5 büyüklüğünde bir zelzele olmayacak.’ diyemem. Olursa da bilmiş olmam. Bu bir varsayım değil, bir risk idaresi sorunudur. Bizim vazifemiz, en büyük riski tanımlayıp buna karşı kentsel dönüşüm planlamak, afet senaryosu üretmek.”