İstanbul’da yavrular artışta! Kaldırımda, kıyıda görülüyor: Evvel yuvaya, sonra kutuya
Betül Yasemin Keskin / Milliyet.com.tr – Mayıs ve haziran ayları tabiattaki kanatlı canlılarımızdan martılar için yumurtlama, yavru bakımı ve yavruların birinci uçuş periyodu olarak bilinir. Bu devirlerde yumurtadan çıkan yavrular, çeşitli nedenlerle şimdi uçmayı öğrenmeden yuvalarından ayrılabilir ya da kazara yuvadan düşebilir. Peki yol kenarında, bir çatının üstünde ya da kamuya açık toplu alanlarda minik bir martı yavrusu görürseniz ne yapmanız gerektiğini biliyor musunuz? TEMA Vakfı Mersin Vilayet Temsilciliği, vatandaşları mümkün bir martı yavrusuyla müsabakaları halinde şuurlu olmaya davet ederken, biz de başta martı yavruları olmak üzere bir yavru kuşla karşılaştığına ne yapacağını bilemeyenler için mevzuyu işin uzmanlarına danıştık.
TÜRKİYE’DE 5 ÇEŞİT MARTI ÇEŞİDİ VAR
Canlıların dünyasına dair yüzeysel bilgiler, bizleri Türkiye’de tek bir cins martı olduğuna dair yanıltabilir lakin Türkiye’de 5 çeşit martı türü bulunuyor. Veteriner doktor Gökçe Coşkun, Türkiye’deki martı cinsleriyle ilgili şunları söyledi:
“Türkiye’de en yaygın görülen martı çeşidi ‘Gümüş martılar (Larus michahellis). Bu martılar bilhassa kıyı bölümlerinde ömürlerini sürdürüyor. Ülkenin iç sularında ve kıyılarında bulunan tıp ise ‘Kara başlı martı (Chroicocephalus ridibundus) olarak biliniyor. Ege ve Akdeniz kıyılarına baktığımızda ise bizleri ‘Ak gagalı martı (Ichthyaetus melanocephalus)’ tipi karşılıyor. ‘Karabaş martılar (Larus fuscus)’ ise göç vaktinde sırf birtakım kıyılarda gözleniyor. Çeşidi hiç fark etmeksizin bütün martı tipleri, meyyit hayvanları ve artık besinleri temizleyerek ekosistemin doğal istikrarını sağlıyor. Tıpkı vakitte kimi cinslerin, balık popülasyonlarını da dengeleyici bir rol oynadığı biliniyor.”
Veteriner doktor Gökçe Coşkun yavru bir kuşla karşılaşıldığında en sık yapılan kusurun beşerle fazla temas ettirilmesi, ışıklı ve gürültülü ortamlarda tutulması olduğunu söyledi. Ayrıyeten bilinçsiz bir formda yavru kuşlara pişmiş yemek, ekmek üzere uygun olmayan besinlerin verildiğini, bir kutu içine su ya da mama konduğunu ve bunların yapılmaması gerektiğini ekledi. Bu cins müdahalelerin yavrunun tüylerinin ıslanmasına, yıpranmasına ve daha fazla gerilim yaşamasına neden olacağını ileten Gökçe Coşkun, “Bu nedenle, uzman görüşü alınmadan hiçbir formda besleme yapılmamalı” açıklamasında bulundu.
YAVRU MARTI GÖRDÜĞÜMÜZDE BİRİNCİ NE YAPMALIYIZ?
Öyleyse bir martı yavrusuyla müsabakamız halinde ne yapmamız gerekiyor? Veteriner tabip Gökçe Coşkun, “Mümkünse yavruyu tekrar yuvasına yerleştirmeye çalışmalısınız. Bu mevzuda itfaiye takımlarından yardım almak yararlı olabilir. Fakat yuvası bulunamazsa, yavruyu pak bir karton kutuya koyup sessiz ve sakin bir ortama almak gerekir. Akabinde en kısa müddette uzman bireylere ulaşmanız kıymetli. Bu noktada birinci başvurulması gereken yerler Tabiat Muhafaza ve Ulusal Parklar Şube Müdürlükleri ya da bu bahiste tecrübeli veteriner doktorlardır. Şayet karşınızdaki bir yavruysa, öncelikle yuvasının yerini tespit etmeye çalışın. Şayet yuvası bulunuyorsa ve erişim mümkünse, yavruyu dikkatlice yerine koyun” dedi. Ebeveyn kuşların yavrularını taşıyamayabileceklerini ileten Coşkun, “Eğer yuvaya konulamıyorsa, özel bakıma muhtaçlığı var demektir. Kendi başınıza, uzman görüşü almadan su yahut besin vermeyin. Yavrunun beşere alışmaması ve doğal gelişiminin sağlanması açısından bu çok önemli” diye konuştu.
Gökçe Coşkun martı yavruları başta olmak üzere öbür kuşların da yardıma gereksinimi olup olmadığını nasıl anlayabileceğimize dair tüyolar verdi. Şayet yavrunun ebeveynleri görünürde yoksa, bulunduğu yerde uzun müddet hareketsiz kalıyorsa, açık yara, kırık ya da kanat sorunu varsa yardıma muhtaçlığı olabileceğini ekledi. Göç yorgunu kuşların da çoklukla hareketsiz olduğunu, kaçamayacaklarını ve bu nedenle yardıma muhtaçlığı olabileceği konusunda ihtarda bulundu.
Martı yavrularını korumak için alınan tedbirler aslında tüm kuş çeşitleri dahası tüm canlılar için uygulanmalı. Gökçe Coşkun, martıların ömür alanlarının daralmasına sebep olan en büyük insan kaynaklı tehditlerin plansız kentleşme ve kıyı dolgu çalışmaları, katı atık idaresindeki eksiklikler, plastik ve kimyasal atıklarla kirlenen denizler, çok avlanma nedeniyle azalan balık popülasyonları, turizm baskısıyla üreme alanlarının bozulması olduğunu söyledi. Coşkun, tüm bu faktörlerin martıların doğal davranışlarını ve üreme muvaffakiyetlerini direkt etkileyerek uzun vadede popülasyonlarında azalmaya yol açabileceği konusuna vurgu yaptı.
BÜYÜKŞEHİRLERDE EN ÇOK CAM DUVARLARA ÇARPIYORLAR
Gelelim büyükşehirlerdeki kuşları korumak ismine yapılması gerekenlere. Kentleşmenin en yaygın olduğu büyükşehirler canlılar için birçok vakit hayatlarını tehdit eden yerler olarak bilinir. Büyükşehirlerde kuşlar en çok cam duvarlara çarpar, trafik kazaları ve gece ışık kirliliği nedeniyle ziyan görebilir. Bilhassa göç eden cinsler için kentler, birer tehlike tuzağına dönüşebilir. Bu nedenle Gökçe Coşkun, “Kent ömründe kuşlarla iç içe olduğumuzu unutmadan, binaların cam yüzeylerinin kuş dostu hale getirilmesi, gece ışıklarının azaltılması ve yeşil alanların korunması büyük ehemmiyet taşıyor. Kentleşme süreçlerinde ekolojik onarıma yer verilirse, yaban hayatına verilen ziyan azaltılır ve yardıma muhtaç hayvanlarla müsabaka oranı da düşer” diyerek herkesi daha şuurlu olmaya davet etti.
Yaban hayatı fotoğrafçısı, kuş gözlemcisi Alper Tüydeş‘e nazaran de büyükşehirlerdeki birçok kuş mevcut kurallardan olumsuz halde etkileniyor. Şehirlerin kuşlar için de bir hayat alanına dönüştüğünü ileten Tüydeş, yüksek binaların teperine yuva yapan gökdoğanlar, ebabiller, kırlangıçlardan bahsetti. Alper Tüydeş, “Şehirlerimizin sokaklarını kargalar, kumrular ve serçelerle paylaşıyoruz. Parklar ve bahçeler karatavuklar, kızılgerdanlar üzere ötücü kuşlara konut sahipliği yapıyor. Bu aslında kentlerimizde bir yaban hayatının olduğunun en büyük ispatı. Bu farkındalığın kazanılmaması kuşların hayatını korumak ismine kâfi aksiyonu almadığımız manasına geliyor” diyor.
KONTROLSÜZ MARTI ARTIŞI BİR TEHDİT Mİ?
Bütün kuş tipleri için tehlikeli sayılabilecek kent hayatını martılar içinde pahalandıran Alper Tüydeş, “Çöplerin daha ulaşılabilir olması yani atıkların fazlalaşması, evcil hayvanların kent içinde beslenmesiyle martı popülasyonunda bir artış yaşandı. Böylelikle martılar kuşlar ortasında baskın bir tıp haline geldi. Lakin martıların çoğalması doğal istikrarda bir bozukluğa da sebep oldu. Sayıca çok olan et obur martılar İstanbul denizine göç periyodunda gelmiş ve yorgun düşmüş göçmen kuşların hayatını tehdit etmeye başladı. Şehirden aldıkları dayanakla denetimsiz bir formda üreyen ve çoğalan martılar ekosistemdeki doğal istikrarda birtakım sarsıntılara sebep oldu” diyerek mevzunun diğer bir boyutuna da dikkat çekti.
