İsrail ile İran’ın yaşadığı bir din savaşı mı? Fitili ateşleyen travma: ‘Haritadan sileceğiz’
Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – “Bir kesim altın ve bir kesim gurur olacak herkesin hesabında. Ve Almanlar Musevileri öldürdü. Ve Museviler Arapları öldürdü. Ve Araplar rehineleri öldürdü. İşte haberler! Şaşılacak bir şey var mı?” Efsanevi müzik kümesi Pink Floyd’un solisti ve bas gitaristi Roger Waters, ‘Amused to Death’ (Ölümüyle Eğlendirme) albümünün ‘Perfect Sense’ (Kusursuz Mantık) modülündeki bu sözlerle dinleyicilerine seslenmişti. Tekrar Museviler ile Müslümanlar ortasında savaş vardı ve yeniden pak siviller hayatını kaybediyordu. 7 Eylül 1992’de yayınlanan bu albümün üzerinde 33 yıl geçti fakat Orta Doğu’da yaşananlar hiç değişmedi. İsrail ordusu, 13 Haziran’da İran’ın çeşitli kentlerinde bulunan nükleer tesisleri ve üst seviye askeri komuta noktalarını maksat alan hava taarruzları başlatarak Orta Doğu’da savaşın fitilini ateşledi. Aralarında İran Genelkurmay Başkanı, Devrim Muhafızları Genel Kumandanı, Hava Kuvvetleri kumandanları ve 9 nükleer bilim beşerinin da yer aldığı onlarca üst seviye ismin hayatını kaybettiği ataklarda, sivil can kaybı da 639’a ulaştı. İran, misilleme olarak İsrail’e onlarca balistik füze fırlattı. Bu akınlarda 24 kişi hayatını kaybetti, 500’den fazla kişi yaralandı.
Aslında bölge, binlerce yıldır farklı çabalara sahne olmuş ve her savaşta ‘dinler’ binlerce insanın ve onlarca devletin bahtını belirlemişti. Zira savaş, bu cephede dinden farklı görülemezdi. Üstelik sadece Tevrat ve Kur’an-ı Kerim değil, Orta Doğu’da İncil’in de kelam hakkı vardı! Peki fakat yaşanan savaşlarda ‘din’ tam olarak nerede duruyor? İran ve İsrail ortasında 1 haftayı aşkın müddettir devam eden savaşta iki taraf da kritik noktaları amaç aldı ve bölgede 7 Ekim’den bu yana işlenen savaş kabahatlerine yenileri eklendi. ABD Savunma Bakanlığı’na bağlı ABD Deniz Piyadeleri Üniversitesi ve Güney Kaliforniya Üniversitesi Başşehir Yerleşkesi’nden Direniş Siyasetleri Uzmanı Profesör Amin Tarzi ile Hacettepe Üniversitesi Memleketler arası Münasebetler Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Şebnem Udum İran ve İsrail ortasındaki savaş çerçevesinde ‘dinin’ nerede olduğunu ve ABD’nin bu savaşa bakışını Milliyet.com.tr için kıymetlendirdi.
OSMANLININ YIKILMASI DÖNÜM NOKTASI MIYDI?
Her sonuç bir sebep, her sebep bir sonuçtur diye düşünecek olursak kendimizi Orta Doğu’da yaşanan savaşların kaynağını ararken buluruz. Pek çoğumuzun aklına da birinci olarak ‘din’ gelebilir. Çünkü bilhassa son 100 yılda, bölgedeki savaşlar farklı dinlere mensup kümeler ortasında, bazen sivillere bazen de ülkeler ortasındaki kritik kuvvetlere karşı yapılıyor. Ancak Orta Doğu’da yaşanan krizlerin arttığı ya da değişime uğradığı bir dönüm noktası var. Geçen günlerde memleketler arası alanda ‘yargılanması’ gerektiğine olan niyetlerin hâkim olduğu İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, “Bazıları benimle birebir fikirde olmasa da Osmanlı İmparatorluğu’nun yakın vakitte geri döneceğini düşünmüyorum, dönmeyecek” demişti. Bu cümle tahminen de nitekim İsrail için kritik mana taşıyor ya da ‘tehlike’ arz ediyordu. Çünkü Osmanlı Devleti şimdi yıkılmamışken, II. Abdülhamid “Ben canlı bir vücut üzerinde ameliyat yapılmasına müsaade edemem” diyerek, bugün Gazze’de sivillerin katledildiği topraklarda bir ‘İsrail’ kurulmasına karşı durmuştu. İsrail de Osmanlı yıkıldıktan tam 26 yıl sonra kuruldu ve o günden bu yana Siyonist Musevilerle Müslümanlar üzerindeki savaş neredeyse hiç durmadı. Osmanlı’nın yıkılmasıyla yaşanan son 100 yıl ve bölgede şekillenen tabloda ‘din’ nerede duruyor? Profesör Amin Tarzi şöyle anlatıyor:
“Bir asır, 1-2 cümlede ele alınamayacak kadar uzun bir vakit. Bununla birlikte genel olarak Osmanlı İmparatorluğu’nun çöküşünden bu yana din, sömürgeci güçler ve lokal aktörler tarafından kimi savaşları yasallaştırmak, halkları savaşmaya teşvik etmek ve birtakım durumlarda savaşları başlatmanın ana itici gücü olarak kullanılmıştır. Fakat savaşların yüzde 10’undan azı kesin olarak ‘kutsal’ yahut ‘dini’ olarak kategorize edilebilir. Burada temel olarak makul bir dinin yayılması yahut savunulması için yapılan bir savaştan bahsediyoruz.”
KUTSAL KİTAPLARDA YERİ NE? ‘İSRAİL’İN YIKILMASINA ÇAĞRI’
Din savaşlarının çok kadim bir tarihi var. Ancak son 100 yıla bakılacak olursa, çarpıcı bir bilgi dikkat çekiyor. Bu bilgiye nazaran 2014 yılında, Orta Doğu ve Kuzey Afrika’daki din eksenli çatışmalar global ortalamanın dört katına ulaştı. Profesör Amin Üslubu için bu bilgilerin altında yatan sebepleri şöyle sıralıyor: “Bunun iki ana nedeni olduğunu düşünüyorum: Birincisi cihatçı kümelerin yükselişi, ikincisi devlet yetkililerinin ve vatandaşların toplumsal medya hesaplarında çoğunlukla jeopolitik çatışmalar hakkında yorum yaparken dini alt metinleri kullanması. İran ve İsrail ortasındaki mevcut savaş bunun uygun bir örneği.” Peki kutsal kitaplarda bahsedilen ‘vadedilmiş topraklar’ Orta Doğu mu ya da İsrail’e nazaran bu, Nil ve Fırat ortası yani bayraklarındaki 2 mavi çizginin temsili olan bölge mi? Bu bölgede çoktan kurulmuş devletler ne olacak? Filistin’in ve İsrail ortasındaki hengame dini kökenli değilse sebep ne? Profesör Amir Tarzi’ye göre buradaki sebep de belirli.
“Dini savaş terimi çok kaygan bir yerdedir. Zira farklı şartlarda farklı manalara sahip olabilir. İsrail’e gelince siyonizm birinci başlarda, Yahudi milliyetçiliğini canlandırıp Musevileri başka bir halk olarak çerçevelendiriyordu. Dini tarafı de Musevileri başka bir halk olarak çerçevelendirme fikrinin, İsrail’in on iki kabilesinin İncil anlatısı etrafında inşa edilmiş olmasıydı. Ayrıyeten Filistinliler de dahil olmak üzere birinci 20 yıl boyunca İsrail’e karşı muhalefet, dine değil milliyetçiliğe dayanıyordu. Din, birçok devlet tarafından nüfusunun birçoklarını yahut bir kısmını harekete geçirmek için kullanılır. Lakin bu, yakın vakte kadar İsrail telaffuzunda yoktu. Dini partiler İsrail siyasetinde daha fazla güç kazandıkça, dini referansların kullanımı arttı. İran’da, dini temalar her vakit anlatıların bir kesimi olmuştur. İran İslam Cumhuriyeti’nin 1979’dan bu yana uyguladığı büyük strateji, İsrail’e yönelik siyasetlerinin yanında gerçekçiliğe dayalı, tarihi, jeopolitik, mezhepsel, etnolinguistik, politik ve askeri faktörlerin iç içe geçmiş bir kombinasyonu tarafından şekillendirildi. İslam Cumhuriyeti, kuruluşundan bu yana İsrail Devleti’nin yıkılması davetinde bulundu ve bu emel doğrultusunda yorulmadan çalıştı. İslam Cumhuriyeti’nin İsrail’e yönelik siyasetlerinin nedenleri epeyce karmaşık ve kendi içinde çelişkili olsa da, din de dahil olmak üzere çok sayıda ideolojik faktöre dayanıyor ve dinin merkezi bir rolü var. İsrail içinse savaş dinle ilgili değil.” – Profesör Amin Tarzi
HER ŞEYİ BAŞLATAN TRAVMA: ‘HARİTADAN SİLECEĞİZ’
Devletler ortasında çıkan savaşlar ortasında ‘din’ öne çıkan sebeplerden olsa da Doç. Dr. Şebnem Udum’a göre sebepler ortasında değerli bir unsur daha var: Travmalar! İsrail için bu travmalardan biri de İngiliz müzisyen, şarkıcı-söz muharriri Roger Waters’ın müziğindeki o kelamlara dayanıyor. “Almanlar Musevileri öldürdü” kelamı Doç. Dr. Udum’un İsrail’in travmaları ortasında sıraladığı unsurlar ortasında kendine, “İsrail için güvenlik, kendini savunma ve güç kullanma tarifleri hem din üzerinden hem de geçmişteki travmalarından kaynaklanıyor. İsrail devleti kurulmadan evvel tarihte Museviler için sembolik manası olan ve ataklarda yıkılan yapılar, mensup oldukları dinden dolayı bulundukları topraklardan sürülmeleri ve kayba uğramaları toplumsal bir travma yarattı. Örneğin ‘Purim’ kutlaması, Musevilerin onları yok etmek isteyen Pers Hükümdarı’nın elinden kurtulmalarının anmasıdır. Tanrı’nın onları koruduğuna inanılır. İsrail devleti için belirleyici olan seçilmiş travma ise Holocaust (Nazi Soykırımı)’tur. Bunun altında da dinler ortası çatışma yatıyor. Sonuç olarak ise milyonlarca Yahudi soykırıma uğradı ve son hayat alanı olarak tarihi Filistin topraklarına yerleştiler” diye yer buldu.
Peki, İsrail neden 13 Haziran günü İran’ı vurarak Orta Doğu’da yeni bir kriz sahnesi yarattı? Doç. Dr. Udum bu soruların karşılığını şöyle verdi:
“İsrail ve İran’ın münasebetleri, İran İhtilali’ne kadar barışçıldı. Fakat bilhassa ‘İsrail’i haritadan sileceğiz’ söylemi, İsrail’in travmalarını tetikledi. Güvenlik siyasetini ‘düşmanlık eden’ Arap komşularını caydırmak ve daha sonrasında bölgede stratejik askeri üstünlüğü elde tutan ülke olmak için nükleer silaha sahip olmak olarak belirlemiş, lakin bu kabiliyeti ‘flu’ tutmuştur. Yani deklare etmemiştir. Coğrafik olarak sonlu toprak modülü üzerinde oturması, birinci vuruşa (first-strike/ ya da baskın saldırı) maruz kaldığı anda çok sayıda insan kaybı ve ikinci vuruş (ilk vuruşu absorbe edip karşılık verme) yeteneğinin riske düşme durumu olduğu için, bölgede simetrik güce sahip olabilecek bir öbür ülkenin hele de düşman olarak gördüğü bir ülkenin bu silaha sahip olma ihtimalini ‘yaşamsal tehdit’ olarak algılıyor.”
‘ABD’DE ÇOK AZ KİŞİ YAŞANANLARI DİN SAVAŞI OLARAK GÖRÜYOR’
Doç. Dr. Şebnem Udum’un din ve savaş ortasındaki bağ için verdiği örnek, pek çok sorunun temelindeki merak edilen ayrıntısı saklıyor. Doç. Dr. Udum, “Devletler düzleminde, Orta Çağ’da ‘haklı savaşın’ meşrulaştırılmasında din öne çıkmıştır. Hristiyanlar ve ‘yoldan çıkmışlar’ (heretics) ortasında onları ‘doğru yola’ çevirmek için savaş, legal görülmüştü. Aziz Augustine, Hristiyanlar’ın olduğu yere ‘Tanrı’nın Şehri’, yoldan çıkmışların bulunduğu yere de ‘Şeytan’ın Şehri’ demiştir” diyor.
Profesör Amin Biçimi ise geçmişte hakim olan bu kanıyı savunmuyor. Zira dinler bir uzlaştırıcı da olabilir. Bu nedenle Profesör Tarzi ‘Din savaşları nereye gidiyor?’ sorusuna, “1950’ler ve 1960’ların tersine, dinlerin Orta Doğu çatışmalarında çok daha merkezi bir rolü var. Din bir uzlaşma aracı olarak kullanılmadığı sürece, Orta Doğu’daki savaşlar daha yırtıcı görünebilir” karşılığını verdi. Peki ABD bu savaşa nereden bakıyor? Profesör Amin Tarzi çok merak edilen bu sorunun da karşılığını, “İsrail ile İran ortasında yaşananları ABD’de çok az kişi bir ‘din savaşı’ olarak görüyor” diyerek kelamlarını noktaladı.
