‘Güvenlik arayışıyla kendimize düşmanlar yaratıyoruz’
Ümran Avcı – Ebru Ojen edebiyatın sert, gerçekçi ve tekrara düşmeyen kalemlerinden. Muharrir son romanı “Belgrad Kanon”da çocukluğunu, gençliğini bir günde geride bırakanların tek bir gününe, 24 saatine odaklanıyor. Kıssanın kahramanları Türkiye’den Belgrad’a giden siyasi mülteci İhsan ve Sedat ile Sırbistanlı çocuk Lubomir. Hoş düşlerin peşinde koşan lakin ömürleri heba olanların öyküsüne, 44 defa yerle bir edilen Belgrad’ın yer olarak seçilmesi ise ayrıyeten ironik. Ojen, bu toprakların dışına götürdüğü okurlarına yabancı olmanın, inançta hissedememenin yakıcılığını gösteriyor. Hem de o topraklarda yaşayanların kültürel kodları, lisan, üslup ve fonetikleriyle…
– Çete, mafya, mültecilik, göçmenlik sıkıntılarının işlendiği “Belgrad Kanon”, dünyanın artık kimse için emniyetli bir yer olmadığını gösteriyor.
Durmadan inançta olma yollarını arıyoruz. Bu, beni düşündürüyor. Bu paranoid arayış; toplumsal ve kişisel güvenlik arayışı bizi acınası varlıklar hâline getiriyor. Güvenlik dileğinin bizim dışımızdakilerin yaşama alanlarını daralttığı aşikâr, bana kalırsa bu yapay dilek insanlığın en beğenilen sıkıntılarından biri. Bu sebeple kendimize düşmanlar yaratıyor ve onlardan korunma yolları uğruna kendimizi kapana sıkıştırıyoruz. Üstelik bu durum kendimizi büsbütün yok edene kadar süreceğe benziyor. Dünya inançlı bir yer olmak zorunda mı? İnsan, tabiatı olmayan bir canlı olarak çoktan korunma gereksiniminin dışına çıktı. İnsanın bir tabiatı yoktur zira insan kendisini içsel ve dışsal dinamikler, tesirlerle tekrar ve tekrar kurar. Münasebetiyle insanın doğasızlığı korunmanın yerini güvenliğe bırakmıştır. Korunma bir diğeri için tehlikeli değilken güvenlik öteki hayatların var olmasını mümkün kılmaz. Güvenliğin olduğu yerde kaçınılmaz olarak mafya, çeteleşme, cürüm olacaktır. Burada sorun hata değildir, sorun güvenliktir.
– Kitaptaki çeteci karakterlerden Ciprian’ın “Bir yerin yabancısı olacağına, cehennem memleketin olsun” kelamı üzerinden göçmenlik sıkıntısını de konuşmalı…
Göç ötekinin hayatını cehenneme çevirmeyecek kadar doğal bir durumdur. Göç tabiatın bir modülüdür. Kuşlar göç eder, balıklar göç eder. Başa dönecek olursak insan göçlerinin bir sorun hâline gelmesinin en değerli sebebi üstte bahsettiğim güvenlik meczupluğu. Hayvanlar savaşlar çıkarıp kendisinden farklı bir tipi göçe zorlamaz mesela. Bunu beşerler dışında hiçbir varlık yapmıyor. Bir halkı müthiş savaşlarla, ekonomik, siyasi kültürel yaptırımlarla göçe zorlayıp göç ettikleri yerde rahatça nefes alabileceği bir hayat alanı tanımamak yalnız bizim maharetimiz. Mesela tüm dünya Suriye savaşını istedi ve 100 binlerce Suriyeli göç etmek zorunda kaldı. Bu beşerler göç ettikleri yerlerde ırkçı dışlanmalarla, ekonomik sorunlarla, sıhhat ve değişik problemlerle karşı karşıya kaldı. Göçün çok boyutlu düşünülmesi kaide, aksi takdirde bir gün bu durum bizim başımıza geldiğinde dışladığımız insanların bahtını yaşamamak için hiçbir nedenimiz kalmayacak.
– Gerçek hayatta olduğu üzere romanda da herkesin hayatı birbirine bağlı. Kıssa her ne kadar üç kahramanı odağına alsa da yan karakterler de bir o kadar ön planda.
Maalesef hayatlarımız birbirine bağlı. Biz kendimizi bir diğerine mecbur bırakarak yaşıyoruz. Romanımdaki karakterler de tıpkı bizler üzere birbirlerine mecburlar. Lakin terk edilme ve suça itilme hususları öbür. Ben kabahati huzurlu, steril hayatları olan, ele geçirilmiş zihinler ve ele geçirilmiş insan bakışı üzerinden yorumlamıyorum. Suça itilme diye bir şey yoktur. Varsa steril hayatlara itilmiş, uyumlu olmaya zorlanmış beşerler vardır ve bu çok vahim bir şeydir. Aşağılık, ruhsuz ve düşük bir var olma biçimidir. Maalesef beşerler hiç kabahat işlememiş olmanın, toplumla uyumlu, devletle uyumlu yaşamanın faziletli olduğunu sanıyor. Fazilet bu yaşama biçimlerinin hiçbir yerinde değildir. Düşünme pratiklerinden mahrumluk yapaylık, kölelik, patolojik davranışlar dışında bir şey üretemez. Toplumumuz bunun en açık örneğidir. Düşünme pratiğinden mahrum bir toplumun ırkçı olması, kendi tipine, öbür canlılara, tabiata karşı hoyrat olması kaçınılmazdır.
“İmza attığımız her şey bizi bağımlı kılar”
– İhsan’a Hazal tarafından öğretilen imza, göçmenlik ofisinde attırılan imzalar… İmza imgesi roman uzunluğu kendini gösteriyor.
İmza tüm toplumsal mukavelelerin fiziki karşılığıdır. İşe girerken, bir eşya satın alırken, bankaya, okula ya da hastaneye, bir öbür ülkeye… Nereye gidersek gidelim ne yaparsak yapalım her şeye imza atıyoruz. Bu sebeple romanımda imza konusunu bilhassa yazmak istedim. İhsan ve Sedat yabancısı oldukları bir ülkede var olabilmek için o ülkenin kanunlarına uyacaklarına dair birtakım kontratlara, evraklara imza atıyorlar. İmzayı sığındıkları ülkede yeni bir mahkûmiyetin simgesi olarak görebiliriz. İmza başlı başına teslimiyettir. Uzun vadeli bir öz kıyımdır. İmza attığımız her şey bizi yine bağımlı kılar. Tekrar ve tekrar ölmek, tutsaklaşmak için mukaveleler yapmak, imza atmak zorundayız.
– Lisan sorununu konuşmadan geçmek istemem. Her bir kahraman ve yan karakterleri kendi kültürel kodları, lisan pratikleri ve ünlemeleriyle konuşturmuşsunuz…
Roman karakterlerini var olma pratikleri üzerinden, kültürel kodları, dünyaya bakışları üzerinden anlatmak o karakterlere mahsus bir lisan oluşturmayı, anlatı biçimi kurmayı gerektiriyor. Elbette buna her vakit muhtaçlık duymak zorunda değil romancı. Roman öteki sanat alanları üzere özgür bir sanat ve sanatkarı olan romancı da istediği biçimde romanını kurma, yazma hakkına sahip. Her romanda farklı dinamikler kelam konusu zati. “Belgrad Kanon”da karakterleri ve öyküyü bu formda anlatmak istedim. Bu yüzden ben de her karakteri kendi lisanı ve dünyası ile yazdım.
