İşi bitti diye koskoca uçak denize batırıldı! 8 milyarlık yuva: Türkiye’de 2 yerde var
Derleyen: Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – II. Dünya Savaşı sırasında pek çok uçak düşürülmüş, karanlık sularda göklere veda etmişti. Bugünlerde su altı müzesi olarak korunan enkaz alanları her yıl yüzlerce turisti ağırlıyor. O uçakların yazgısı, savaş kurbanı olmak üzere yazılmıştı. Ancak tüm bunların yanında bir de yaşının ve maliyetinin kurbanı olanlar vardı. Onların mukadderatını ise ‘geri dönüşüm merkezleri’ yazıyordu. Yeniden kullanılabilecek modülleri çıkarılan dev uçakların son durağı hiç de alışık olmadıkları bir yerdi: Devasa su kütlelerinin dibi… Üstelik uçarken ödenmeyecek kadar çok ölçüde para harcayarak onları yine görebilmeyi bekleyen turistler vardı. Bu kere pasaport da gerekmeden!
22 YIL GÖKLERDEYDİ, YOK OLANA DEK DENİZDE KALACAK
2019’un sıcak günleri yeni başlamıştı. Haziran ayı gelmiş ve Türkiye’de deniz turizmi sürat kazanmıştı. Hem havacılık hem de denizcilik tarihinde tek tük örneğine rastlanan teşebbüs 2 yıl evvel, 2017’de emekliye ayrılan bir Airbus A330 model uçakla yapıldı. Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Çizgisi Projesi’nin sponsorluğunda başlayan süreç, ilerleyen günlerde kişi başı binlerce lirayı bulan fiyatlarla turist ağırlayacaktı. Fakat yapılması gereken güçlü bir iş vardı. Uçaklar, söküm ve geri dönüşüm maliyetleri çok yüksek olduğundan kullanım dışı kaldığında bir biçimde ortadan kaldırılmalıydı. Tekrar kullanılacak modülleri alındıktan sonra, etrafa ve suya ziyanlı her şey sökülüyor ve uçaklar güneşe yakın uçtukları göklerden, denizin tabanını boyluyordu. 63 metrelik Airbus A330’da tıpkı bahtı yaşamak üzereydi. Her an her yerde olabilecek, tahminen de an prestijiyle üstünüzden uçuyor olan A330 modeli 2024’ün kasım ayından itibaren toplamda bin 616 adet üretilmişti. Lakin birinin bugünlerde Edirne’nin kuzey liman kenti İbrice’ye taşınıp denizin 30 metre derininde yattığına eminiz. Son olarak TC-OCB tescili taşıyan bir Airbus A330-300, uçuş tarihine birinci olarak 1995’te Hong Kong hava yolu Dragonair’da başlamıştı. 2010 yılında ise Türkiye ve Suudi Arabistan merkezli hava yolu olan Onur Air’e devredildi. Her uçak üzere o da her geçen gün yaşlanıyor ve ‘miadını dolduruyordu.’ 22 yılı aşkın hizmetten sonra 2017’de emekliye ayrıldığında artık bir uçak olarak değil, turizm merkezi olarak misyon yapacaktı.
Airbus A330-300, 232 bireyle göklere yükseldiği günlerden, deniz düzeyinden 30 metre derine iniyordu. Bu kadar geniş gövdeli uçaklara müşteri bulmak kolay değildi. Hurdaya çıkarmanın maliyeti ise pek de mantıklı gelmiyordu. Yapılacak tek şey dev uçağı yapay resif olarak denize gömmekti. Gövdeyi yapay bir resif olarak batırmak için Türk yetkililerle ortak bir projede yapıldı. Bu projeyle, deniz canlılarına bir resif oluşturulacak ve turistleri, tüplü dalgıçları çekecekti. Finansal katkılar Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Çizgisi Projesi’nden (TANAP) geldi. Şirket, A330 gövdesi için yaklaşık 100 bin dolar ödedi ve uçak batırıldı.
EDİRNE VE AYDIN’DA BİNLERCE LİRALIK TURİSTİK GEZİ
Airbus A330 artık sudaydı ve yeni ‘yolcularını’ orada bekliyordu. Üstelik bu uçak artık 1 yolcusunun dahi kaçırdığı bir rotaya uçmayacaktı. Ondan 3 yıl evvel Aydın-Kuşadası’nda batırılan kardeşi Airbus A300 üzere, A330’da kişi başı 3 bin dolar yani 105 bin liradan başlayan fiyatlarda su altında ziyaretçilerini ağırlamaya başlamıştı. 36 yıl hizmet verdikten sonra 2016 yılında Kuşadası’na batırılan A300, dünyanın en büyük batık uçağı unvanını koruyordu. A300, uçtuğu günlerde 266 kişiyi taşıyabiliyordu. Airbus markası ise ‘en büyük’ olmaya zati alışıktı. İlk uçuşunu 27 Nisan 2005’te yapan A380 modeli, dünyanın en büyük, geniş gövdeli yolcu uçağıydı. 520 koltuklu uçaktan toplamda 251 adet üretilmişti. Kim bilir tahminen de en yaşlısı 20 yaşında olan dünyanın en büyük yolcu uçağının yazgısı de kardeşleri üzere bir gün denize gömülmek olabilir.
Her ne olursa olsun, denizde yerli yabancı pek çok turisti ağırlayan uçaklar, turizm gelirlerine değerli ölçüde katkı sağlıyor. 2016’ya kadar Antalya, Kaş ve Kemer’de birebir maksatla denize batırılan yalnızca 3 küçük uçak vardı. Biri iki kişilik Türk Hava Kurumu, bir başkası askeri nakliye uçağı, üçüncüsü 10 kişilik pervaneli bir uçaktı. C47 tipi 2 uçak daha yapay resif oluşturmak hedefli batırıldı. Bunlardan biri Kıbrıs Barış Harekatı’na katılmış ve bugünlerde İzmir’in Karaburun ilçesi açıklarında yatıyor, başkası ise Düzce Akçakoca’da balıklara yuva oluyordu. Ancak hepsinden de kıymetli 2 devasa yolcu uçağı denizin tabanında hem balıkları hem de insanları konuk ediyordu. 4 saatte batırılan uçak, 2020’de sıradan bir turistin ziyaretiyle 500 ila 600 dolar yani 21 bin lira turizm geliri getiriyordu. Tüplü dalış yapacak bir turist içinse fiyatlar yükseliyordu. Uçağı suyun altında daha da yakından görmek isteyenler, 2 bin ila 3 bin dolar ödemeliydi. Bu da yaklaşık 105 bin liraya denk geliyordu.
UÇARKEN 8 MİLYAR LİRAYDI
8 milyar 974 milyon liralık satış fiyatıyla Airbus A330-300, A330 serisinin en kıymetli uçağıydı. Fakat yazgısı denizin tabanında turist ağırlamak olan uçağın satın alındığı maliyeti çıkarmak için 85 bin 466 kişinin tüplü dalış yapması gerekiyor. İlgiyle karşılanan uçak batığını en çok ziyaret edenlerse balıklar oluyor. Metrelerce derinde birbirinden hoş deniz canlılarına yuva olan Saros Körfezi, A330’u da bu balıklara yuva yaptı. Yapay resif projesi Ege Denizi’nde işe yaradı ve uçak batığına dalış yapanlar birbirinden hoş deniz canlılarını görme fırsatı buldu. Balıklar için dünyanın en değerli meskenlerinden biri olan A330 gövdesi, dünyanın en büyük batık uçağı olma unvanını koruyor. 605 kişi taşıyabilen bir Boeing 747-800 ya da dünyanın en büyük ve geniş gövdeli yolcu uçağı Airbus A380 denize batırılana dek, Türk sularındaki A330 özel kalacak.
Airbus geçmişte Türk Hava Yolları’na (THY) da A380 modeli için teklifte bulunmuş lakin bu teklif THY tarafından reddedilmişti. Dünyanın en büyük 2’nci uçağının üreticisi Boeing de THY’ye en büyük uçağı olan 747-800 Intercontinental modelini sunmuş olsa da Airbus’a verilen karşılık Boeing’e de verilmişti. THY’nin Boeing ve Airbus’ın tekliflerini reddetmesinin nedeni ise ‘çift motorlu, daha düşük kapasiteli, fakat uzun menzilli’ yolcu uçaklarına yönelmek istemesiydi. THY 787 ve A350 üzere uçakları tercih etmişti. İlerleyen periyotta denize batırılacak çok sayıda yolcu uçağı olduğu düşünülürse, en büyük uçak batığının Emirates firmasından gelecek olması olası. Toplamda 116 adetle en büyük A380 kullanıcısı olan Emirates’in planı son A380’i 2041 yılına kadar uçurmak. Plana nazaran birinci alınan A380’ler 2030’dan itibaren emekli edilmeye başlanacak. Son uçak ise filodan 2041’de çıkacak.
