İran-İsrail tansiyonunda diplomasi trafiği: Ankara’da hangi adımlar atılıyor, bölge ne ileti veriyor?

Cumhurbaşkanı Erdoğan, İsrail-İran tansiyonunu görüşmek üzere ABD, Umman, Kuveyt ve Irak önderleriyle telefonla görüştü. Ankara, diplomatik tahlil arayışında. CNN TÜRK Ankara Temsilcisi Dicle Canova aktardı.

BÖLGE ÜLKELERİ GÖRÜŞMELERDE HANGİ BİLDİRİLERİ VERDİ?

Dicle Canova’nın tabirleri şöyle;

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, ABD Başkanı Trump, Umman Sultanı El Said, Kuveyt Devlet Buyruğu El Sabah ve Irak Başbakanı Es Sudani ile telefonda görüştü.

Görüşmelerde İsrail ile İran ortasındaki savaş ele alındı. Şimdi ağır bir diplomasi trafiği var. Bir hatırlatalım, Ürdün, Irak, Mısır, Suudi Arabistan, Suriye, Uman, Kuveyt, Azerbaycan, yani neredeyse sıkıntıyla ilgisi olan tüm ülkelerle Ankara görüşme halinde. Bazıları doğrudan devlet başkanı seviyesinde aranıyor.

Aynı zamanda yeniden bölge ülkelerinin içinde bulunduğu bir ikilem olarak da tabir edebilirim tahminen fakat iki iki taraflı beklenti var ve bu ikisi birbiriyle uyuşmuyor açıkçası. Birinci beklenti tabi ki İsrail’in saldırgan tavrından vazgeçmesi. Bütün bölge ülkeleri bundan çok rahatsız ve bunun daha ileriki kademelerde varabileceği boyutlarından da telaşlı.

Ama öteki yandan İran’ın nükleer kapasitesinin de ortadan kalkması tarafında bölge ülkelerinin tamamında bir istek olduğunu da söyleyebilirim. Yapılan bu görüşmelerden ortaya çıkan sonuçlardan biri de bu.

NÜKLEERSİZ ORTA DOĞU DAVETİ

Şimdi görüşmelerde nükleer silahlardan arındırılmış bir Orta Doğu istediklerini söz ediyorlar. Hem Cumhurbaşkanı hem Dışişleri Bakanı ki bu aslında yalnızca İran’a değil İsrail’e de bir ileti olarak kıymetlendirilebilir.

Neden?

Çünkü işte son periyotlarda İsrail’in de elinde nükleer silah geliştirmiş olabileceğine dair bir ekip kanıtlar, emareler kelam konusu olmuştu. Üstelik İsrail nükleer silahsızlanma mutabakatına da taraf değil. Bunu imzalamayan ülkeler ortasında yani bu da oldukça riskli bir durum.

Dolayısıyla artık bölge ülkeleri açısından bir taraftan İsrail’in saldırgan tavrı bitirilmeli, sonlandırılmalı denirken başka taraftan lakin İran’ın da nükleer kapasitesi bir an evvel giderilmeli görüşü hakim bu istikamette de telaşlar var ve dediğim üzere bunun nasıl olacağına dair sihirli bir formülde yok.

ANKARA’DAN HEM İRAN’A HEM İSRAİL’E NET İLETİ

Ankara’da da bu görüşmeler nezdinde yapılan tüm toplantılarda mümkün her senaryoya uygun gereken tedbirler üzerinde baş yoruluyor. Lakin burada natürel genel görüşten bahsedersek İran’ın tutumu kıymetli olmakla birlikte esasen mevcut çatışma ortamının sonlanması için öncelikle İsrail’in durması yahut durdurulması gerektiği istikametindeki görüş Ankara’da hakim. Neden?

Pezeşkiyan’la da görüştü Cumhurbaşkanı, İran’la da Ankara’nın temasları sürüyor. Görünen o ki İran aslında bunu resmi olarak da duyurdu. İsrail bu çatışmaları sürdürdüğü surece biz de sürdürürüz noktasında.

O yüzden Ankara’ya nazaran Netanyahu’nun sürdüremeyeceği bir noktaya geldiği vakit bu çatışma sona erecek. Pekala o nasıl olacak?

İşte baktığımız vakit görünür münasebet nükleer kapasiteyi yok etme. O yüzden kritik soru şu. Netanyahu ne vakit temel nükleer faaliyetleri yok ettiğine inanacak? Bu sanırım önümüzdeki günlerde en çok konuşacağımız ve soracağımız soru bu olacak.

Bu noktada da zorlandığı görülüyor; bu nedenle daha fazla dayanak daveti yaptı. İran’daki nükleer tesisleri bertaraf edebilmesi için ABD’nin dahil olması, sığınak delici bombalarla B52 bombardıman uçaklarının devreye girmesine gereksinim duyuyor fakat ABD bu hususta şimdi net kararını vermedi üzere duruyor. Trump’ın açıklamaları hala başları karıştırıyor.

Günlerdir süren diplomasi trafiğinden ortaya çıkan tabloya gelirsek; bölge ülkelerinin tamamı bu çatışmanın bir an evvel bitmesi gerektiğini söylüyor. Lakin nasıl olacağı konusunda edindiğim izlenim; kimsenin aklına gelen bir mucize formül yok.

Burada bölge ülkelerinin içinde bulunduğu bir ikilemden bahsedebiliriz. Bir yandan İsrail’in saldırgan tavrından rahatsızlık yaşanırken, öteki yandan İran’ın nükleer kapasitesinin de ortadan kalkması tarafında istek var. Görüşmelerde nükleer silahlardan arındırılmış bir Ortadoğu istediklerini söylüyorlar ki bu hem İran’a hem de İsrail’e bir bildiri aslında. Yıllar içinde İsrail’in de nükleer silah geliştirmiş olabileceğini gösteren kimi emareler oldu, üstelik nükleer silahsızlanma antlaşmasını imzalamamış ülkeler ortasında.

ANKARA’NIN FORMÜLÜ: İSRAİL DURMALI, İRAN MASAYA DÖNMELİ

Ankara şu anda diplomatik teşebbüslerini sürdürerek, çatışma ortamının bölgeye yayılmadan ve birçok riski beraberinde getirmeden bitirilmesini sağlamaya çalışıyor. O noktada İran üzerinde masaya dönmesini sağlama hedefli bir tesir ve rolü olabileceğini taraflara iletiyor, lakin çatışma sürerken İran’ın da bunu yapması beklenemez. İran tarafı, “İsrail sürdükçe biz de sürdürürüz” görüşünde. O yüzden evvel İsrail’in hücumlarının durdurulması lazım üzere bir yaklaşım var. Burada da en güçlü aktör ABD. Cumhurbaşkanı, 24 saat içinde iki kere Trump ile görüştü. Artık ABD idaresinin net bir tavır alması bekleniyor.

Neticede ABD’de karar alma süreci uzadıkça yahut istikrarsız bir tutum gündeme geldikçe, “İsrail’e şartsız takviye verelim” görüşündekiler bundan faydalanıyor. ABD içinde de İran’da rejim değişikliğini savunanlar var.

Nükleer kapasitenin yok edilmesi kadar, İran’da rejim değişikliğini savunanlar da var. Fakat Ankara’da genel yaklaşım, bunun kısa vakitte olma ihtimalinin bulunmadığı istikametinde. Misal süreçlerin 10-15 yılı bulduğu hatırlatılıyor; Irak örneği, Lübnan örneği, Suriye örneği verilerek… Kaldı ki mevcut idarenin gitmesi durumunda yerine kimin geleceği de aşikâr değil. Belirsizlik lakin ve fakat istikrarsızlığı beraberinde getirir ve bu bölgedeki hiçbir ülkenin isteyeceği bir şey değil, deniyor.

GÖZLER 21-22 HAZİRAN’DAKİ İSTANBUL ZİRVESİ’NDE

Tek çıkış yolu, İsrail’in durması, İran’ın masaya dönmeye ikna edilmesi. Ankara da bu perspektiften görüşmeler yapmayı sürdürecek.

21-22 Haziran’da İstanbul’da yapılacak İslam İşbirliği Teşkilatı Dışişleri Bakanları Tepesi bu manada daha bir ehemmiyet kazandı. 57 üyesi var. Irak, Libya, Lübnan, Suudi Arabistan, Kuveyt, Azerbaycan üzere mevcut çatışma ortamından etkilenebilecek tüm bölge ülkeleri dışişleri bakanları İstanbul’da olacak.