İstanbul’u gören bir daha unutmaz
Seray Şahinler – Ömer Koç’un eşsiz kitap koleksiyonundan yeni bir İstanbul tarihi yazıldı. Koleksiyondaki 300 özel kitapta yer bulan İstanbul izleri stant oldu. Meşher’de açılan “Hikâye İstanbul’da Geçiyor” isimli stant fantastik hikayelerden grafik romanlara, bilim kurgudan casusluk öykülerine Batı edebiyatının kurmaca yapıtlarındaki İstanbul tahayyüllerini inceliyor.
Voltaire’den Woolf’a
Ebru Esra Satıcı ve Şeyda Çetin’in küratörlüğünde, Meşher’in iki katına yayılan stant renkli bir İstanbul masalı yazıyor. Stantta 16. YY’dan günümüze farklı vakitlerde ve edebî çeşitlerde üretilmiş İstanbul temsillerini görüyoruz. Hem İstanbul’u bahis alan hem yolu bir biçimde İstanbul’dan geçen kitaplar bunlar.
“Hikâye İstanbul’da Geçiyor”, Voltaire’in “Candide”inden Lord Byron’ın “Don Juan”ına, Virginia Woolf’un “Orlando”sundan Pierre Loti’nin “Aziyadé”sine ve Ian Fleming’in efsane serisi “James Bond”a kadar Batı edebiyatının yolu İstanbul’dan geçen karakterlerinin izinde bir seyahate davet ediyor izleyiciyi. Victor Hugo, William Butler Yeats, Jules Verne üzere ünlü şair ve müelliflerin İstanbul tasvirlerini hatırlatırken yeni yapıtların keşfedilmesi için de bir kapı aralıyor.
Serginin en eski kitabı 1547 tarihli Bertrand de La Borderie’e ilişkin “Konstantinopolis Seyahati Üzerine Konuşma”. 2000’lerde yayımlanan yeni inceleme kitaplarıyla birlikte süreç bugüne ulaşıyor. Victor Hugo’nun “Doğululuklar”, William Plat Ball’ın 1872 tarihli “Türkiye’den Şiirler”, Mme. A. Prevost’un “Boğaziçi’nde Yetim Kızı”; Jean Bell’in “Topkapı’daki Hamam”, Raoul de Navert’nin “Boğaz’ın Akbabaları” öne çıkan yapıtlar ortasında.
Topkapı’dan görüntüler
Sergideki kimi değerli kitaplar disiplinerarası bir yaklaşımla zenginleşmiş. Burada kitap-film münasebeti öne çıkıyor. Eric Ambler imzalı “Gün Işığı” kitabı örneğin… “Gün Işığı”, Ambler seçkisinin varlıklı yapıtlarından biri zira roman, 1964’te “Topkapı” ismiyle sinemaya uyarlanıyor. Çekimleri 1963’te İstanbul’da yapılan sinemadan imajlar de kitaba ayrılan özel kısımda gösteriliyor, sinemanın özgün afişi ise tekrar Koç’un koleksiyonundan. Görüntüde İstanbul tekrar en hoş, en romantik hâliyle seyirciyi selamlıyor. Tekrar sergiden öğrendiğimize nazaran “Topkapı” sinemasının çekim haberleri basında birinci sayfalara yansımış…
İstanbul denince Pierre Loti’siz bir seçki düşünülemez elbette… Stantta Pierre Loti için dört özel vitrin yapılmış. Yazarın ilk kitabı “Aziyade”nin birinci baskısı, II. Abdülhamid’in kendisine Yıldız Sarayı’nda ikram ettiği elmas taşlarla süslü tütün katmanı, Fransa’daki konutunun Türk odasından manzara ve Peyami Safa’nın kendisini eleştiren köşe yazısı da stantta.
İlk baskı kitaplarıyla birlikte stantta yer bulan ünlü Fransız müellif Claude Farrere’nin 1922’deki İzmir ziyaretinde Atatürk ile çekilmiş fotoğrafı da standın farklı ayrıntılarından biri.
Munchausen sarayda
Alman muharrir Rudolf Erich Raspe’nin meşhur “Baron Munchausen’ın Maceraları” da hem kitabıyla hem sinemasıyla stantta yer bulan kıymetli yapıtlardan. Fantastik şeyler yaşayan Munchausen, abartılı kıssalarla efsaneleşiyor. Bir Alman subayı olan ve Osmanlı’ya karşı savaşan Munchausen, evvel esir düşüyor sonra padişah ile dostluk kuruyor. 1866’da yayımlanan kitap, 1943’te, Nazi devrinde periyodu için çok büyük bir bütçeyle sinemaya uyarlanıyor. Kitap 1980 yılında Milliyet Çocuk tarafından “Çılgın Baron” ismiyle çizgi roman olarak okurlara armağan edilmiş.
Sergi yalnızca İstanbul kitaplarını değil, kitapların tarih aralığındaki devri de takip eden tamamlayıcı nesne ve dokümanlar de sunuyor. Yeniçerileri tasvir eden figürler, II. Mahmud’u yeni ordu üniformasıyla gösteren Henri-Guillaume Schlesinger imzalı yağlı boya tablo, şarkta savaşı gösteren renkli taşbaskı tombala kartı, Birinci Dünya Savaşı’ndan top mermileri, yeniden savaşta Avrupa’yı hicveden haritalar, kartpostallar ve mektuplar bunlardan bazıları… Böylelikle romanın yazıldığı, sinemanın çekildiği atmosfere çok taraflı bir bakış sunuyor.
Kurmaca ve gerçeğin iç içe geçtiği romanlar, izleyiciye de gerçeklikle kurgu ortasında bir okuma alanı yaratıyor. Ve bütün izler birleşerek bugünden bir kültür ve şehir tarihi kitabı yazdırıyor aslında. Stantta yer alan 1810 tarihli bir el yazmasındaki “Pera’yı gören, bir daha unutmaz” tabiri İstanbul aşkını anlatmaya yetiyor.
James Bond’a ilham verdi
Serginin renkli vitrinlerinden birinde de Ian Fleming’in “James Bond”u var. Serinin İstanbul’da geçen beşinci kitabı “Rusya’dan Sevgilerle” birinci baskısıyla ve sinemanın çekildiği periyotta Türk basınına yansıyan haberleriyle yer buluyor. Küratör Şeyda Çetin, “Fleming, karakterlerini yaratırken İstanbul’dan ilham aldığını söylüyor. Serinin beşinci kitabı da yüklü olarak burada geçiyor. Fleming sineması 1963’te çekmiş ve İstanbul’dan bir cazibe merkezi olarak da etkilenmiş” diyor.
Selim İleri’nin son yazısı
Meşher’de stanttaki kitaplardan uyarlanmış sinemalardan seçki de sunulacak. Gösterimlerin yapılacağı katta yer alan okuma kısımlarında de stantta yepyenileri görülen kitapların Türkçe çevirilerini incelemek mümkün olacak. Stant için bir de özel yayın hazırlandı. Katalogta 8 Ocak’ta kaybettiğimiz Selim İleri’nin, seçkideki kitaplardan şahsî tarihinde yer etmiş olanlara değindiği “Ölümsüz İstanbul” başlıklı yayımlanan son yazısı bunuluyor.
