İç savaşın ortasında tohum operasyonu! 17 bini Arktik’e kaçırıldı: ‘Ülkeyi bu türlü kurtardılar’
Derleyen: Oğuzcan Atış / Milliyet.com.tr – Sudan Silahlı Kuvvetleri (SAF) ile Süratli Dayanak Güçleri (RSF) ortasında Nisan 2023’te başlayan çatışmalar hâlâ sürüyor. Aralık 2023’te RSF’ye bağlı birliklerin ülkenin en büyük ikinci kenti Vad Medeni’yi ele geçirmesi, mevcut insani krizi daha da derinleştirdi. Beklenmedik bu gelişme, çatışmalardan kaçarak inançlı bir sığınak olarak gördükleri Vad Medeni’ye sığınan binlerce kişi için adeta şok tesiri yarattı. Şehirdeki insani yardım faaliyetleri büyük ölçüde sekteye uğrarken, RSF milislerinin yağma olaylarına karıştığı ve sivillere karşı hata işlediği dokümanlarla ortaya kondu.
Tüm bu kaosun içinde Sudanlı bilim insanlarının yaptığı bir davet, birinci başta pek dikkat çekmedi. Onlar, Vad Medeni’deki makul bir tesisin korunmasını istiyordu: Sudan’ın en kıymetli tohum bankası. Çatışmaların ortasında tarımın geleceğinden kaygı duyan bilim insanları, ülkenin ziraî kapasitesini korumak için Afrika’dan Arktik bölgesine uzanan kritik bir operasyon başlattı. Gen bankasının müdürü Ali Zakaria Babiker, Middle East Eye’a yaptığı açıklamada şunları söyledi:
“RSF’nin Vad Medeni’ye saldıracağını beklemiyorduk. Hücum başladığında tüm işçi kenti terk ederek daha inançlı bölgelere kaçtı. Gen bankasına yöneleceklerini iddia ediyorduk, zira Hartum’a saldırdıklarında da herkes çok acı çekmişti.”
TOHUMLARI GİZLEYEREK ÇIKARDILAR
Savaştan evvel, Sudan’ın Ziraî Bitki Genetik Kaynakları Müdafaa ve Araştırma Merkezi (APGRC) tarafından yönetilen tohum bankası, sorgum, darı, buğday ve susam üzere 17 binden fazla mahsul ve bitki cinsini barındırıyordu. 1982 yılında oluşturulmaya başlanan koleksiyon, varlıklı bir biyolojik çeşitliliğe sahip olan Sudan’ın eser çeşitliliğinin bir yansımasıydı. Tohum bankasında misyonlu olan çalışanın bir kısmı, RSF’nin kente girmesinin akabinde geride kalan malzemelerin birçoklarının kopyalarını bulunduran, bir öbür ulusal gen bankasının bulunduğu Kuzey Kordofan bölgesinin başşehri El-Obeid’e gitti.
BİNLERCE YILDIR YETİŞTİRİLEN ÜRÜNLERDİ
El-Obeid’de toplanan grubun birinci yaptığı işlerden biri, kentteki gen bankasındaki tohum stoklarını korumak gayesiyle tesisin elektrik altyapısını güçlendirmek oldu. Dondurucuların sağlıklı çalışabilmesi için tesisteki mevcut güç altyapısı güneş gücü ile desteklendi. Bu sırada, tesiste bulunan tohum stoklarının daha inançlı bir noktaya taşınmasına yönelik planlama yapılmaya başlandı. Babiker, bu sırada yaşananları, “El-Obeid’de RSF’nin tehdidi altındaydık, bu yüzden çabucak oraya gittik ve orada bulunan tohumları inançlı bir formda çıkarmak için çalışmaya başladık. Tohumların ülke dışında bir kopyasının bulunması için bunları Svalbard’a göndermeye karar verdik. Bunu, tohumların en azından bir kısmının Sudan sonları dışında da korunabilmesi için yaptık” kelamlarıyla açıkladı.
Gönderilecek tohumlar ortasında, bölgede binlerce yıldır yetiştirilen eserler yer alıyordu. Bunlar ortasında inci darısı ve sorgum üzere Sudan’ın besin güvenliği açısından hayati ehemmiyet taşıyan, kuraklığa dayanıklılığıyla bilinen ve ülkenin ziraî ve kültürel mirasının bir kesimi olan değerli çeşitler de bulunuyordu. Babiker, “Bunlar Sudan’daki en önemli temel besin eserlerinden bazılarıydı ve tıpkı vakitte en eski ürünlerindendi. Bunlar yalnızca Sudan’da değil, birebir vakitte bölgede ve global besin güvenliğinde de besin güvenliği için hayati değer taşıyordu” dedi.
Afrika’dan çıkarılması ve Arktik bölgesine götürülmesi planlanan tohumların birinci olarak El-Obeid’den inançlı bir formda çıkarılması ve ülkenin kuzeydoğusunda bulunan ana limanı olan Port Sudan’a götürülmesi gerekiyordu fakat kentin giriş ve çıkış noktalarında RSF güçlerinin denetim noktaları bulunuyordu. Tohum bankasında misyonlu olan işçi, bu sebeple tohumları taşıyacak olan kamyonların sürücülerini, tohumları gizlenmiş biçimde taşımaları için uyardı. Kamyon kasalarına birinci olarak tohumlar, akabinde öteki yükler yüklendi ve böylelikle tohumlar gizlenmiş formda çıkarıldı. 10 günlük bir seyahatin akabinde, kamyonlar Port Sudan’a ulaştı.
ENDİŞELER HAKLI ÇIKTI, HER YERE SAÇILMIŞTI
Svalbard Global Tohum Deposu’na gönderilen tohumlar, İskandinav Genetik Kaynak Merkezi’nde (NordGen) kayıt altına alınarak sınıflandırıldı. Yeniden paketlenen tohumlar, birkaç günlük çalışmanın akabinde 25 Şubat 2025’te Svalbard’a ulaştı. Sudan’daki iç savaş nedeniyle ülkenin tarım kesiminde sıklıkla kullanılan ve yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalan 17 binden fazla tohum örneği, Svalbard’da teminat altına alındı.
Sudan ordusu, 11 Ocak 2025’te gerçekleştirdiği operasyonun akabinde, Vad Medeni’de bulunan RSF güçlerini kentten çıkararak kentte denetimi tekrar sağladı. APGRC işçisi, Vad Medeni’de bulunan tesislere döndüğünde, en büyük tasalarının haklı olduğunu gördü. Ulusal tohum bankasında bulunan dondurucular, bilgisayarlar yağmalanmış, depolarda bulunan tohum torbaları ziyan gördüğü için yere saçılan tohumlar her yeri kaplamıştı.
Şehirde denetimin sağlanmasının akabinde tohum bankasına dönen işçinin, tesisi tekrar çalışır duruma getirmeye yönelik uğraşları sürüyor. Şehirde bulunan tohum bankası için yeni bir soğuk depo kurulması için bu alanda çalışan memleketler arası örgütlerle görüşmeler sürüyor. Svalbard Global Tohum Deposu’na gönderilen tohumlar ise Sudan’a döneceği günü bekliyor.
