Hürjet kapıyı nasıl araladı? 30 yılda değiştirdik: ‘Uçak satacaktı, artık uçak alıyor’
Oğuzcan Atış / Milliyet.com.tr – Türk Hava Kuvvetleri’nin ileri jet eğitim ve akrotim şovlarında kullandığı T-38 ve F-5 üzere uçakların yerini alması için TUSAŞ tarafından geliştirilen ve birinci uçuşunu 25 Nisan 2023 tarihinde yapan HÜRJET, Türk havacılık tarihine geçecek bir muvaffakiyete imza attı. Geçen günlerde TUSAŞ’ın da iştirakçiler ortasında olduğu ve Madrid’de düzenlenen Memleketler arası Savunma Fuarı (FEINDEF) 2025’te TUSAŞ ve İspanyol makamlar ortasında imzalanan mutabakatla birlikte, İspanyol şirketlerinin de dahil olduğu bir konsorsiyumla Hürjet’in İspanyol versiyonunun üretilmesi için kıymetli bir adım atıldı. Yapılan bu mutabakat ile birlikte, 30 yıl evvel İspanya’nın kendisine jet eğitim uçağı teklif ettiği Türkiye, İspanya’ya jet eğitim uçağı satma başarısı gösterdi. Lakin uzmanlara nazaran bu mutabakat, uçak satmaktan çok daha büyük manalara sahip. Savunma ve Denizcilik Araştırmacısı Kozan Selçuk Erkan, İspanya ile yapılan muahedenin Hürjet için kıymetli bir referans olduğunu tabir ederek, uçağın gelecekte NATO ve Güney Amerika ülkelerine satışı için değerli bir avantaj elde edildiğini belirtti.
Türkiye’nin İspanya ile Hürjet konusunda imzaladığı mütabakatın daha evvel eşine az rastlanır bir iş birliği olduğunu tabir eden Kozan Selçuk Erkan, “İtalya, Güney Kore ve ABD’de Hürjet’in muadili olan uçaklar var fakat bu ülkelerin çalışma prensibi üretip satmak üzerine. TUSAŞ ise İspanya’ya ortak üretim teklif etti. Zira İspanya, endüstriyel manada gelişmiş bir ülke. İspanya merkezli CASA üzere şirketler, Airbus’ın büyük ortaklarından biri. Biz Hürjet’i İspanya için İspanyol şirketlerle birlikte üretmeyi teklif ettik. Airbus’ın altında 15 farklı şirket var. İspanya, kendisi jet üretebilen bir ülke ve biz onlara ‘Gelin Hürjet’i sizin için ortak üretelim’ dedik. Bu, TUSAŞ ismine değerli bir muvaffakiyet. Hürjet’in İspanya için üretilmesinde Airbus’ın altında 15 firmayı topladı” halinde konuştu. Bu gelişmenin gelecek ismine kıymetli ipuçları verdiğini tabir eden Erkan, “Tüm bunlara bakarsak, yalnızca İspanya için 24 uçak üretip duracağız üzere görünmüyor. Demek ki NATO’nun Avrupa kanadında ileri eğitim jeti ve hafif savaş uçağı alanından uzun vadede çok fazla iş yapmayı düşünüyoruz ve bu mevzuda değerli bir konsorsiyum ile iş birliği yaptık” dedi.
‘HÜRJET İSPANYA İÇİN DAHA UYGUN ZİRA…’
İspanya’nın Hürjet’de kullanılan F404 motoruna ait deneyimi olduğuna dikkat çeken Erkan, “İspanya şu anda Hürjet’de kullanılan motora sahip F-18 savaş uçaklarını esasen işletiyor. Bu manada baktığımızda, çok değişik biçimde bizden daha çok İspanyollara uygun bir uçak. Motor konusunda çok fazla deneyime sahipler” dedi. İspanya’nın ileri eğitim jeti alımına yönelik talebinde Türkiye’nin en kıymetli rakibinin Güney Kore olduğunu tabir eden Kozan Selçuk Erkan, “Kore, satış konusunda rastgele bir iştirake yanaşmadan üretip satış yapmayı istiyordu. İspanya’ya özetle ‘Uçak bu, alırsın kullanırsın’ formunda yaklaştılar ve çok yüksek bir fiyat çıkardılar. Bunun üzerine İspanyollar ön mutabakat yapmış olmalarına karşın bu muahedeyi bozup tekrar bir arayışa çıktılar. Bu noktada Hürjet artık ortaya çıkmış ve uçuşlar yapmaya başlamıştı. İspanya Hürjet’e ilgi gösterdi. İspanya Hava Kuvvetleri Kumandanı Hürjet ile uçuş yaptı, İspanyol yetkililer uçağı inceledi. TUSAŞ, bu noktada İspanya’nın çabucak her talebine de olumlu bir yaklaşım sergiledi.” biçiminde konuşarak İspanya’nın Hürjet’i seçmesinin art planında yaşanan gelişmeleri özetledi.
“Koreliler, İspanyolların ek olarak talep ettiği her şeye ek maliyetler çıkardılar ve bu maliyeti İspanyollara yansıttılar. TUSAŞ ise “Siz ne istiyorsanız, sizin şirketlerinizle bunu çalışır yaparız” biçiminde yaklaştı. Dünyada şu an uçak üreten hiçbir ülke böylesine esnek bir çalışma biçimine uygun değil. İspanya’nın Hürjet’i tercih etmesinin en değerli nedeni bu oldu.” – Savunma ve Denizcilik Araştırmacısı Kozan Selçuk Erkan
‘TUSAŞ’IN MAKSADI NATO VE GÜNEY AMERİKA’
İspanya’nın hava kuvvetleri için Hürjet’i seçmesinin uçak için değerli bir referans oluşturacağına dikkat çeken Kozan Selçuk Erkan, “Şu anda TUSAŞ’ın Hürjet ile ilgili gayelerinden biri, bu uçağı gelecekte NATO’nun ileri jet eğitim uçağı haline getirmek. Bu amacın içinde yalnızca NATO bulunmuyor. Bilhassa Güney Amerika’da birçok ülke, bu şekil jetleri silahlı halde ana savaş uçağı olarak kullanıyor ve İspanya, Güney Amerika’da hâlâ nüfuzu güçlü olan bir ülke. Bizim Hürjet’i bu pazarda İspanya ile pazarlamamız, tek başımıza pazarlamamızdan çok daha tesirli olacak bir adım. Bu sebeple çok akılcı bir yaklaşımla, çok yanlışsız bir atak yapıldığını söyleyebiliriz. İspanya bize yalnızca NATO ülkeleri bazında değil, birebir vakitte İspanyolca konuşan Güney Amerika ülkeleri için de çok önemli bir avantaj sağlayacak. Uçak da hoş ilerliyor. Her türlü manevrayı yapabilecek hale geldi. İkinci prototip model üzerine bomba salanları da konduğu için Hürjet, yakın dayanak uçağı yahut hafif savaş uçağı olma yolunda da çok süratle yıl alıyor. Önümüzdeki 1 ya da 2 yıl içinde test uçaklarından birine ASELSAN imali bir AESA radar takılmasını bekliyorum. Bu sayede gerçek manada bir hafif savaş uçağı da görebileceğiz. Zati bu yıl içinde Türk Hava Kuvvetleri de yavaş yavaş Hürjet alımlarına başlayacak” diyerek İspanya ile yapılan iş birliğinin gelecekte sağlayabileceği avantajları sıraladı.
“Hürjet almak isteyen ülkelerin bütçe konusunda zahmeti olmazsa, bu uçağın gelecekte sık kullanılması açısından çağdaş bir MİG-21’e dönüştüğünü görebiliriz. İspanya üzere kendi uçağını yapıp uçuran bir ülkenin Hürjet’i tercih etmesi, Hürjet’in bu işin altından kalkabilecek bir uçak olduğuna kuşku bırakmıyor. Bundan 30 yıl evvel CASA C-101 eğitim uçaklarını bize satmak istemişti. 30 yıl sonra biz İspanya’ya eğitim uçakları satıyoruz.” – Savunma ve Denizcilik Araştırmacısı Kozan Selçuk Erkan
‘İSPANYOL VERSİYONUNU YAPACAĞIZ’
“Şu an Hürjet’in önü çok açık. Burada temel alkışlanması gereken kısım teklif edilen üretim modeli” diyen Erkan, “Savaş uçağı dediğiniz vakit, bunları NATO ülkelerine ya da endüstriyel manada gelişmiş olan ülkelere satma ihtimaliniz daha fazla. Bunu teklif ettiğiniz vakitte ‘Al bendeki uçak bu. İstersen alırsın ve kullanırsın’ biçiminde teklif etmek mi daha cazip yoksa ‘Merhaba İspanya, senin üretim yeteneğin ve kabiliyetin var. Gel biz bu uçağı bir arada üretelim’ demek mi daha cazip? Biz şu anda savaş uçağı üretimi konusunda daha evvel yapılmayan bir yolu seçtik. Bu halde ilerleyen Eurofighter ve F-35 dışında misal bir konsorsiyumu bulmanız çok güç. Gelişmiş ülkeler bu türlü bir yolu seçmeyi tercih ederler. Zira yalnızca uçak almakla kalmazlar, tıpkı vakitte ortak üretim sayesinde kendi şirketleri ve vatandaşları için de bir paha oluştururlar. Biz bu mutabakatla İspanya ile birlikte Hürjet’in İspanyol versiyonunu yapacağız” diye konuştu.
İspanya’nın daha evvel Türkiye’ye teklif ettiği CASA C-101 uçağı
‘AIRBUS İLE İŞ BİRLİĞİ FARKLI GELİŞMELERE KAPI ARALAYABİLİR’
İspanya ile yapılan muahedede taraflardan birinin Airbus olmasının, bilhassa Eurofighter üzere savaş uçakları için kıymetli iş birliklerine kapı aralayabileceğine dikkat çeken Kozan Selçuk Erkan, “En kolayından bakmak gerekirse, sizin mühimmat çeşitliliğiniz çok fazla. İş birliği ile birlikte, bu yerli mühimmatları Eurofighter üzerinde görebilmemiz artık çok daha mümkün. Ben buna kesin gözüyle bakıyorum. TUSAŞ, Airbus için aslında modül üretimi yapıyordu ancak mutabakatla birlikte daha da iç içe geçilen bir durum oluştu. İş hacminiz milyarlarca dolar artmaya başladığı vakit size yaklaşımları ‘Merhaba, biz uçak almaya geldik. Alacağımız uçağa da kendi mühimmatlarımızı takacağız’ diyen bir ülkeye verdikleri yansıdan çok daha olumlu oluyor” formunda konuştu ve yapılan mutabakatın geleceğe yönelik iş birliği yapma ihtimalini de artırdığını açıkladı.
“Ben yapılan bu mutabakattaki üretim modelini çok bedelli buluyorum. Çok akılcı bir yaklaşımla atılan bu adım, Güney Amerika pazarını TUSAŞ’a açacak bir potansiyele sahip. Güney Amerika’da birçok ülkenin filosunda yaşlanmaya başlamış ikinci el uçaklar var. Bu ikinci el uçaklar ya ABD’nin elindeki ikinci el uçakların satın alınmasıyla yenilenecek ki bu nereye kadar devam edecek? Ya da İsrail’den ikinci el uçak alacaklar lakin İsrail’in elinde şu an satacak ikinci el uçaklar yok. Bu durumda en âlâ alternatif, İspanya ve TUSAŞ iştirakinde geliştirilen Hürjet olacaktır diye düşünüyorum. İspanya ile yaptığımız mutabakatla yalnızca İspanya’ya uçak satmış olmadık, birebir vakitte İspanya’nın diplomatik tesirini de satın almış olduk.” – Savunma ve Denizcilik Araştırmacısı Kozan Selçuk Erkan
