Havacılık yükselen bedel

İsmail Şahin – Boeing’in 2025 Pilot ve Teknisyen Görünümü (PTO) raporu, uzun vadeli hava yolu seyahati artışına cevap verebilmek ismine 2044 yılına kadar yaklaşık 2.4 milyon yeni havacılık profesyoneline gereksinim duyulacağını öngörüyor. Bu muhtaçlıklar ortasında, 660 bin pilot, 710 bin bakım teknisyeni, 1 milyon kabin vazifelisi bulunuyor. Yeni çalışanın üçte ikisi, emeklilik ve doğal ayrılmalar nedeniyle oluşacak boşlukların doldurulması için işe alınacak. Geri kalan üçte birlik kısım ise filo büyümesini destekleyecek. Yeni işçi talebi yüklü olarak dar gövdeli uçaklardan kaynaklanacak. Evvelki yıllarda olduğu üzere, Avrasya, Çin ve Kuzey Amerika bölgeleri yeni işçi muhtaçlığının yarısından fazlasını oluşturacak. Güney Asya ve Güneydoğu Asya, işçi muhtaçlığının üç katına çıkması beklenen en süratli büyüyen bölgeler olacak.

Milliyet gazetesi olarak 20 yıllık projeksiyonun Türkiye ayağını araştırdık. Buna nazaran Türkiye’nin her yıl 1.000-1.200 civarı pilot, 1.500 kadar kabin vazifelisi, ve 1300 civarı da teknik işçiye gereksinimi olacak. Türkiye’de halihazırdaki eğitim kuruluşları bu üç alanda da eğitimleri karşılayacak düzeyde, lakin kapasite artırımının kaliteyi ve sistemi bozacağı uyarısı yapılıyor. 

Pilot nasıl olunur?

Havacılık dalında pilotluk mesleği yapmak, pilotaj eğitimi almak isteyenler için çeşitli alternatifler bulunuyor. Pilotaj eğitimi Türkiye’deki uçuş okulları vasıtasıyla alınabileceği üzere yurtdışında da alınabilir. Eğitim alınan ülke ve lisans cinsine nazaran Türk Pilot Lisansı dönüşüm süreçleri farklılık gösterebilir.  Türkiye’de uçuş eğitimi fiyatları genel olarak 50-60 bin euro düzeyinde. Yurt dışında uçuş eğitimi almanın maliyeti 30-40 bin euro civarında.

Bir başka alternatif ise YÖK tarafından yetkilendirilmiş bu alanda örgün eğitim veren üniversitelerin 4 yıllık kısımlarıdır. Bu üniversitelerde de yıllık 1 milyon TL’den başlayan fiyatlarla pilotaj kısmında eğitim alarak genç yaşta pilot olmak mümkün. Bu alternatif için pilotluk eğitim müddeti 4 yıldır. Bir öteki seçenek ise havayolu şirketlerinin kendi bünyelerinde oluşturdukları akademilerdir. Uçuş akademisi fiyatları öbür alternatif pilotluk eğitimi seçeneklerinden daha maliyetlidir. Bu akademilerinin tercih edilme sebebi bu eğitime kabul edilen şahısların rastgele bir ödeme yapmamasıdır, eğitim fiyatı pilot olarak çalışmaya başladıktan sonra maaşlardan kesilir.

Uçuş eğitimi almak için Türk Sivil Havacılık Mevzuatına nazaran lise mezunu olmak kâfi. Lakin lise mezunu olanların havayollarında pilot olarak istihdam edilme bahtı düşüktür. Üniversite mezunları ortasında da çoğunlukla teknik eğitim alanların tercih edildiği görülmektedir. 

Özel testlerden geçiyorlar

Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü tarafından yetkilendirilmiş olan Uçuş Eğitim Tertipleri, sivil havacılık kesimine muhtaçlık duyulan pilot eğitimlerini verir. Yetkilendirilen uçuş okullarının listesini SHGM internet sitesinde bulabilirsiniz.

Havayolları, pilot adaylarını işe almadan DLR olarak isimlendirilen yahut buna benzeri testlerden geçirir. Bu testlerden başarılı olmak için adayın görsel hafıza, duyu organları ortasındaki uyum, konsantrasyon, temel fizik kavramları, üç boyutlu düşünme, algılama suratı ve süreksiz bellek üzere kriterler ölçülür. Bu özellikleriniz zayıf ise eğitimlerinizi tamamlasanız bile havayollarında pilot olarak istihdam edilebilmeniz mümkün gözükmüyor.

Sadece pilotluk mesleğinde değil havacılık bölümünün bütün çalışanlarının İngilizceye hâkim olması çok büyük değer arz ediyor. Eğitim ve imtihanlar İngilizce yapılmakta olup mesleksel tüm dokümanlarda İngilizce olarak yayınlanıyor.

‘Artan bir trend var’ 

Bahçeşehir Üniversitesi Pilotaj Kısmı Lideri Dr. Tüzün Tolga İnan, dünyada yıllık pilot gereksiniminin 30-35 bin civarında olduğunu belirterek şunları söyledi: 

Türkiye’nin pilot muhtaçlığı yıllık 1.200-1.300 civarında. O da global çapta yüzde 3-4’e tekabül ediyor. Türkiye dünya çapında en güçlü 10 havacılık ülkesinden birisi. Türkiye’de bulunan uçuş okullarını hesaba katarsanız bu kadar pilot ülkemizde yetişiyor. THY 2024 yılında 380 tane pilot yetiştirdi. Ayrıyeten üniversiteler de uçuş okullarına öğrenci gönderiyor. Hala daha havacılığın 100 öğrenci opsiyonu var. Çok çok açık var dersek abartı olur. Türkiye’de çok uçuş okulu var fakat THY bilindik okulları tercih ediyor. Burada en kıymetli parametre yüzde 3’lük hisse. 

Artan bir trend var. Yurtdışından da pilotaj eğitimi almak için gelen çok sayıda yabancı var. Bizim lisansımız Amerika, Kanada ve Avrupa hariç öteki ülkelerde geçerli. Bu lisansla pilot alan ülkelerde çalışıyorlar. Afrikalı öğrenciler çok tercih ediyorlar, zira Türkiye daha kaliteli. Biz Bahçeşehir Üniversitesi olarak bu yıl 30 üzerinde kayıt aldık. 36 Türk 30 yabancı 65 öğrenci kapasitemiz var. Yıllık 10 bin saat uçuş garantimiz bulunuyor.”

Ekstradan kontenjan artırmanın külfet yaratacağı ikazında da bulunan İnan, “Bu yıl 1 milyon 200 bin lira yıllık fiyatımız var. Konaklama da sağlanıyor. Yabancılar için ise 70 bin euro. Bir pilotun yetişmesi 10 milyonu buluyor. Türkiye’de ikinci pilot maaşları 90 ila 140 bin, kaptan pilot maaşları ise uçuş tecrübesine nazaran 180 ila 425 bin TL ortasında değişmekte. 

25 günlük eğitimle kabin memuru sertifikası

Havayolları Kabin Memurları Derneği’nden (TASSA) edinilen bilgilere nazaran bir kabin memuru ola-bilmek için Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü’nün belirlediği kriterlere sahip olmak gerekiyor. Lise mezunu, 18 yaşını tamamlamış ve Türk vatandaşı olanlar bu vazife için müracaatta bulunabiliyor. Fakat her havayolu şirketinin temel yeterliliklere ek olarak kimi kriterleri olabiliyor. Bunlar uzunluk, kilo, saç hali, Mesela THY görünür yerde dövmesi olanları işe almıyor. Kabin memurları birinci etapta ortalama 25 günlük bir temel eğitime tabi tutuluyor. Bu eğitim sonunda kabin memuru sertifikası alıyor. Bu sertifika bütün dünyada geçerli oluyor. Daha sonra her kurum kendisi başka bir eğitim veriyor yahut dışarıdan eğitim alımı sağlıyorlar. Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü’ne tabi üniversitelerde Kabin Hizmetleri kısmı de bulunuyor. Kabin memurları için yabancı lisanda advance düzeyi isteniyor. Temel eğitimin içinde ilkyardım, emniyet kuralları, acil durum müdahaleleri, kapı açma kapama, tekerlekli sandalyeyle yolcu kabulü, refakatçi durumları, bebekli yolcular için kurallar, mesken hayvanlarının nasıl uçağa yerleştirileceği… Bunların hepsinin eğitimi veriliyor. Lise mezunu bir aday çabucak eğitime başlaması durumunda yaklaşık 45 gün bir ay içinde uçuşa hazır hale geliyor. 

Türkiye’nin her yıl 1500 civarı yeni kabin görevlisine gereksinimi var var. Meslek o denli göründüğü üzere değil, çalışma saatleri sistemsiz epeyce yorucu bir süreç var. 5 yıl dayanırsa daha uzun müddet bu mesleği yapabiliyor. 

Vergi muafiyetleri var

Her havayolu şirketinin kendi fiyat siyaseti var. Başlangıç düzeyi çok farklılık gösteriyor. 50-60 bine çalışanlar da var hoşgeldin 100 bin lira maaşla işe başla diyenler de var. Maaş ilerleyen yıllarda 200 bine kadar çıkabiliyor. Tıpkı vakitte uçuş işçisi için vergi muafiyeti var. Brüt maaşın yüzde 70’i vergiye tabi değil. Yalnızca yüzde 30 üzerinden vergi alınıyor. O yüzden de maaşları öteki bölümlere nazaran daha yüksek oluyor.

Pilot 15 ayda teknisyen 5 yılda yetişiyor

Uçak Teknisyenleri Derneği Başkanı Ömer Caninsan, önümüzdeki 20 yıl içinde global çapta gereksinim duyulacak olan 710 bin teknik işçinin havacılık dalındaki en kritik nokta olduğunu lisana getirdi. Bir pilotun yetişmesinin 15 ila 18 ay sürdüğünü, fakat teknisyenlerde bu mühletin asgarî 5 yıl olduğunu söz eden Ömer Caninsan, “Uçak bakımını yapmaya yetkili olacak birisini yetiştirmek için gereken mühlet en az 5 yıldır. Zati şu anda dünyayı da kahra sokacak nokta burası. Uçaklarda yeni teknolojiler sayesinde tek pilot görevlendirilmesi konuşuluyor, lakin teknik elemanlarda bu türlü bir durum kelam konusu değil. Türkiye’de de büyük düşünceler var. Yetiştirmeden çok bizden çok fazla yurtdışına ihraç var. Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü projeksiyonunu çok uygun yaparsa, hem kendi gereksinimimiz olan teknik elemanı yetiştirip hem de yurtdışına ihraç edebilir” dedi.

Yıllık bu bölümün yaklaşık 2 bin mezun verdiğine işaret eden Caninsan, “Bu sayı Türkiye’nin muhtaçlığını karşılar ve kendi kendine yetebilir. Avrupa’da teknik havacılık işçisi konusunda çok büyük sorun var. Kendi kendilerine yetemiyorlar. Özel havayolu şirketleri teknik eleman yetiştirmeyi istemiyor. THY devlet takviyeli olduğu için eğitime daha fazla ehemmiyet verebilir”

Teknik işçinin aldığı eğitimlerden sonra hava aracı bakım lisansı aldığını tabir eden Caninsan, “Bizim verdiğimiz lisans Avrupa’daki prosedürle birebir. Lakin bu lisansın dünyada bir geçerliliği yok. Kimi teknik işçi yurtdışına gidip Avrupa için lisans alıyor. Sonra da orada kendisine iş buluyor, daha fazla para kazanmaya başlıyor” dedi. 

Türkiye’nin yurtdışına teknik eleman sağlama potansiyelinin bulunduğuna işaret eden Caninsan, “Yurtdışına teknik eleman sağlamada, Türkiye’de verilen sertifika hava aracı bakım lisansının bunun dünyada geçerliliği olması lazım. Türk otoriteleri Avrupa ile muahede sağlayarak bu lisansların tanınmasını sağlanmalı” dedi.

Teknik çalışanın maaşlarına da değinen Caninsan, “10 yıllık bir teknisyen 3-4 bin dolara tekabül eden bir maaş alır. Bu da yaklaşık 120-160 bin TL yapar. Yurt dışında bu sayı 6-7 bin euroya, Orta Doğu’da 10-12 bin dolara çıkıyor. İkinci pilot kadar maaş alıyorlar” tabirlerini kullandı.