Google’dan zelzele itirafı: Gerekli ihtar yapılmadı
Çiğdem Yılmaz/İstanbul – 6 Şubat 2023’te Kahramanmaraş merkezli gerçekleşen ve on binlerce insanın hayatını kaybettiği yıkıcı sarsıntılarda, Google’ın Android Zelzele İhtarları (AEA) sistemi önemli bir yanılgı yaptı. BBC’nin haberine nazaran, sistem birinci sarsıntının büyüklüğünü gerçekteki 7.7 yerine yalnızca 4.5 – 4.9 ortasında ölçerek milyonlarca kullanıcıyı vaktinde ve tesirli halde uyaramadı. Google, BBC’ye yaptığı açıklamada, Kaliforniya merkezli Silikon Vadisi’nden yönetilen AEA sisteminin Şubat 2023’teki büyük sarsıntılar sırasında beklendiği üzere çalışmadığını ve bu yanılgıyı tespit ettiklerini bildirdi. Şirket, o gün sistemin faal olmasına karşın, sarsıntı büyüklüğünü hafife aldığı için yaklaşık 10 milyon bireye gönderilmesi gereken ihtarların büyük kısmının ulaştırılamadığını kabul etti.
Yanlış varsayım eksik uyarı
Depremin merkez üssüne yaklaşık 157 kilometre aralıktaki bölgelerde bulunan 10 milyon kişinin, sistem tarafından “en yüksek seviye” ikazlarla haberdar edilmesi gerekiyordu. Lakin AEA sistemi, saat 04.17’de meydana gelen birinci sarsıntısı 7,7 yerine 4.5 – 4.9 aralığında algıladı. Bu nedenle yalnızca 469 şahsa “harekete geç” uyarısı gönderildi. Yaklaşık 500 bin kullanıcıya ise, bariz ikaz niteliği taşımayan düşük düzeyli “hafif sarsıntı” bildirimi ulaştı. Tıpkı gün meydana gelen ikinci büyük sarsıntıda ise sistem biraz daha düzgün çalıştı. Bu defa 8 bin 158 kullanıcıya “harekete geç”, yaklaşık 4 milyon kullanıcıya da “farkında ol” bildirimi gönderildi. Fakat tüm bu ihtarların potansiyel olarak güvenlik açısından 35 saniyelik bir avantaj sağlayabileceği belirtilse de, sistemin başarısızlığı bu müddetin faal kullanımını engelledi.
98 ülkede aktif
Google araştırmacılarına nazaran, yaşanan bu yanlışın akabinde sarsıntı tahlil sistemi geliştirildi. Android Sarsıntı İhtarları sistemi bugün prestijiyle 98 ülkede etkin olarak hizmet veriyor. Türkiye’de ise Google, mevcut akıllı telefonların yüzde 70’inden fazlasını oluşturan Android aygıtlarda AEA sisteminin çalıştığını iddia ediyor.
‘Çaba alkışlanmalı’
“False positive” (yanlış alarm) ve “False negative” (kaçırılan alarm) ayrımına dikkat çeken Siber güvenlik uzmanı Gökhan Say, “Deprem yokken ‘deprem var’ denmesi çok tehlikeli. Beşerler panik içinde kendilerini tehlikeye atabiliyor. Örneğin beşerler balkondan atladı. Bu çeşit yanlış ihtarlar can kaybına neden olabilir. Zelzele olduğunu vaktinde söyleyememesi, geliştirilmeye açık bir husustur. Zira zati dünyada bunu kesin halde bilen bir sistem yok. Google bu bahiste gayret gösteriyor, bu efor bence alkışlanmalı” dedi.
SİSTEM NASIL İŞLİYOR?
Say, sistemin temelinde Android telefonlarda yer alan sensörlerin olduğunu belirterek, “Akselometre ve giroskop üzere sensörler, telefonun yatay, dikey ve dairesel hareketlerini ölçüyor, Titreşim ve Darbe Algılayabiliyor. Bu sensörlerin aldığı datalar Google’ın merkezine gönderiliyor ve örneğin bir bölgeden birebir anda muhakkak bir sayının üzerindeki aygıttan misal sarsıntı bilgileri gelirse, zelzele tespiti için kullanılan yapay zeka sistemleri, bu dataları milisaniyeler içinde tahlil ediyor. Bu sistem, Google Maps’in trafik tahliliyle benzerlik taşıyor, ne kadar çok kullanıcıdan bilgi gelirse, sistem o kadar yanlışsız çalışıyor. Google, büyük bir bilgi ağı ve güçlü yapay zeka altyapısıyla bu işi yapıyor. Android kullanan telefon sayısı arttıkça sistemin doğruluğu da artıyor. Bu nedenle yaygınlık önemli” diye konuştu.
‘DİKKATLİ OLUNMALI’
Say, internetten indirilen sarsıntı uygulamalarına karşı da ikazda bulunarak ,”App Store yahut Play Store’da birçok sarsıntı uygulaması var. Lakin bunların ardında nasıl bir teknoloji olduğunu bilmiyoruz. Yapay zekâsı ne kadar güçlü, bilgiyi nasıl işliyorlar, ayrıyeten bu uygulamayı kaç kişi kullanıyor ve ne kadar telefondan bilgi toplanıyor da muhakkak değil. Google üzere milyarlarca dolar yatırım yapan bir şirket bile bunu kusursuz yapamıyorken, küçük çaplı uygulamaların bunu başarabildiğini tez etmesi bana nazaran çok tehlikeli. Bu uygulamalardan uzak durulmalı” dedi.
TÜRKİYE SİSTEMİ KURABİLİR Mİ?
Say şöyle devam etti:
“Zaten dünya genelinde üzerinde çalışılan mevzu bu. Yerin altına yerleştirilen sensörlerle, yani ‘P’ ve ‘S’ dalgaları üzerinden zelzelesi erken tespit etmek. Şayet daha az yıkıcı olan birinci dalga (P dalgası) tespit edilirse, ikinci dalga (S dalgası) gelene kadar elimizde 3 ila 30 saniyelik bir avantaj olabilir. Bu mühlet bile insanlara hayat kurtarıcı bir ihtar vermek için kafidir. Türkiye de bu teknolojilere yatırım yapabilir, yapmalıdır” dedi.
