‘Gilgameş’in yolu daima açık olsun
Efnan Atmaca – Ahmet Adnan Saygun, sanat tarihimizin en değerli isimlerinden biri. Türk Beşleri ortasında yer alan Klasik müzik bestekarı, müzik eğitimcisi ve etnomüzikolog Saygun. birinci Türk operasının bestekarı ve ‘Devlet sanatçısı’ unvanını alan birinci sanatçı. Saygun’un 1964-1983 yılları ortasında bestelediği, librettosunu da kendi yazdığı “Gilgameş” isimli yapıtı nihayet tozlu raflardan çıktı, müziğe, baleye, sese, ete kemiğe büründü ve sahnede seyircisiyle buluştu. 42 yıllık bir bekleyişin akabinde “Gilgameş”in Dünya Prömiyeri, 16. Memleketler arası İstanbul Opera ve Bale Şenliği kapsamında gerçekleşti. İstanbul Devlet Opera Balesi’nin büyük emek verdiği her saniyesinde aşikâr olan operanın rejisörlüğünü Caner Akın üstleniyor. İDOB’un sanatkarları çok değerli bu yapıtı birinci kere seyirciyle buluşturmanın haklı gururuyla özel bir performans gösterirken sahne ardında bu büyüyü yaratmak için çalışan çok fazla isim olduğunun altını çizmek gerekiyor.
Tasavvufi ögeler
İlhamını Mezopotamya kökenli “Gılgamış Destanı”ndan alan “Gilgameş”, epik ve felsefi taraflarıyla Türk operasında derinlikli anlatımı öne çıkaran birinci büyük örneklerden biri. İnsanın ilahlarla ve tabiatla çabası, dostluk, kibir, vefat korkusu, bilgelik üzere temaları işliyor. Mevzuyu kısaca özetlemek gerekirse Gilgameş, güçlü ve kibirli bir hükümdar. Beşerler, Tanrıça Aruru’dan onunla başa çıkabilecek birini yaratmasını istiyorlar. O da Gilgameş’e denk Enkidu’yu yaratıyor. Birbirine rakip olan Gilgameş ile Enkidu birinci evvel güç gayretine giriyorlar lakin sonra iki sıkı dost, kardeş oluyorlar. İlah Şamaş’in isteği üzerine dünyaya güzelliği getirmek için berbat ejder Humbaba’yı yok etmeleri rableri kızdırıyor. Kurban istiyorlar ve Gilgameş birinci kere mevtin soğuk yüzüyle tanışıyor. O denli karanlık ve soğuk geliyor ki vefat ona ölümsüzlüğün peşine düşüyor. Ve işte bu noktada ‘ölüm mü daha çok acı verir ölümsüzlük mü’ ile ‘sonsuza kadar yaşamak ne manaya gelir’ sorularının peşine düşüyor Gilgameş. Gilgameş zalimliğinden uzaklaşıp kendi içsel döngüsünde sevgiyi ve aşkı keşfetmek için yola koyuluyor. Akın operayı sahnelerken Saygun’un notlarına külliyen sadık kaldığını belirtiyor. Tasavvufi göndermeler ve sema da bu yönlendirmelerle “Gilgameş”teki yerini alıyor.
Teknoloji damgası
Saygun bu operada Batı’nın müzikal formlarını kullanırken Türk ve Doğu müziği ögelerini bu müziğe entegre ederek milletlerarası kültürel bir köprü oluşturuyor. Üniversal bir destanı anlatan opera mahallî tatlarla süslenerek Doğu-Batı sentezinin güçlü bir temsili hâline geliyor. Saygun yapıtta çağdaş Batı müziği tekniklerini ve geniş bir orkestrasyon kullanıyor. Bunlara Türk müziğine ilişkin makamlarla, halk müziği motifleri ekliyor. Davul, gong üzere vurmalı çalgıların güçlü yapısı da Mezopotamya vurgusu yapıyor. “Gilgameş” için Ahmet Adnan Saygun’un üniversal temaları işleyen, Batı formunda fakat Doğu ruhunu taşıyan bir başyapıtı demek yanlış olmaz. Birinci sefer gördüğümüz sahnelemede bu ruh külliyen seyirciye geçiyor. İDOB’un emeğinden ve hayal gücünden çıkan “Gilgameş”, Saygun’un yerelden evrensele ulaşma maksadını yerine getiriyor. Bilhassa teknoloji kullanımı dikkat çekiyor. Eser boyunca akan üç boyutlu sistem seyirciye sinema izliyormuş hissi veriyor. Teknolojinin sanatla bu incelikli ve uyumlu buluşması operanın geleceği ismine da hoş bir örnek olarak karşımıza çıkıyor.
Sevgi ne güzel!
Ahmet Adnan Saygun’un ‘şaheseri’ olarak nitelediği “Gilgameş”, İDOB’un büyük emeğiyle Türk operası ismine gurur duyulası bir eser olarak büyük övgü hak ediyor. Bizden bir öyküyü son derece üniversal bir lisanla anlatarak hem kültürlerarası bir köprü kuruyor hem de verdiği ‘barış’ bildirisiyle bu toprakların yüzyıllardır tıpkı dileği savunduğunu hatırlatıyor. Zira “Gilgameş”in ana fikrini “Sevgiden öbür gerçek ne var, huzur sevgi ne güzel” kelamı oluşturuyor. Tekrar operada “Gilgameş yola koyuldu” kelamı geçiyor. “Gilgameş”in yolu açık olsun. Umarım tüm dünyayı gezme imkânı olur. Dünyaya gerçek sevginin ne olduğunu anlatır. Türk operasının ne kadar nitelikli eserler ortaya koyduğunu gösterme fırsatı bulur. Siz de bu yolda kesinlikle “Gilgameş”le buluşun. Alkışlarınızı hem İDOB’a hem onu bize bırakan büyük usta Ahmet Adnan Saygun’a gönderin.
