Gençlikten yaşlılığa! Yaş artık yalnızca bir sayı değil
Dünya süratle değişiyor. Beşerler artık daha uzun yaşıyor lakin daha az çocuk sahibi oluyor. Bu demografik kayma, birçok ülkede yaşlı nüfusun süratle artmasına yol açtı. Japonya, İtalya, Almanya ve Güney Kore üzere ülkelerde 65 yaş ve üzeri insanların oranı yüzde 20’yi aşmış durumda. Avrupa’nın pek çok ülkesinde yaşlılar, toplumun değerli bir kısmını oluşturuyor. Türkiye de bu global dönüşümün içinde. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) 2024 bilgilerine nazaran, ülkemizde 65 yaş ve üzerindeki bireylerin oranı yüzde 10,2’ye yükseldi. 1935 yılında bu oran sadece yüzde 3’tü. Ortadaki fark, yalnızca sayısal değil, toplumun yapısında, aile ilgilerinde, kent ömründe ve toplumsal gereksinimlerde da büyük bir değişimi işaret ediyor.
Artık Türkiye genç bir ülke olarak tanımlanmıyor. Yaşlanan bir toplum gerçeğiyle karşı karşıyayız. Bununla birlikte, “yaşlılık” kavramı da eskisi üzere değil. Bir vakitler 40 yaş bile yaşlılık hududu olarak görülürken, bugün 65 yaşındaki birçok insan hayatın içinde, çalışıyor, üretiyor, seyahat ediyor. Ömür uzadı, beklentiler değişti, yaşlılık tarifi vakitle geriye çekildi. Yaş artık yalnızca bir sayı değil, fizikî, zihinsel ve toplumsal olarak ne kadar faal olduğumuz da bu tarifin bir modülü haline geldi.
İşte bu büyük dönüşümü anlamaya çalışıyoruz. Milliyet Gazetesi olarak, Türkiye’nin yaşlanan nüfusunu özel bir yazı dizisiyle ele alıyoruz. “Türkiye Yaşlanıyor” yazı dizisinde yaşlılıkla ilgili toplumsal algılardan sıhhat problemlerine, hayat biçimlerinden yalnızlığa, bakım gereksiniminden toplumsal takviyeye kadar birçok başlığı inceliyoruz. Yaşlı bireylerin nasıl yaşadıklarını, kimlerle bir arada olduklarını, neye muhtaçlık duyduklarını ve beklediklerini araştırıyoruz. Yaşlılık nedir, yeterli yaşlanmak mümkün mü, yaşlılığın altın kuralları neler, yaşlılar yaşlılığa nasıl hazırlanmalı… soruların cevaplarını bu dizide ele alıyoruz…
Üretken yaş 40
Geçmişte yaşlılık çok daha erken başlardı. Antik Roma’da, Orta Çağ Avrupa’sında 40 yaşını geçen bir birey yaşlı sayılırdı. Bunun nedeni, ömür müddetinin kısalığıydı. Üst Paleolitik çağda ortalama ömür 30’lu yaşlardayken, Neolitik çağda bu mühlet 20 yıla kadar düşüyordu. Bu düşük ortalamalar, yüksek bebek vefatları, berbat hijyen şartları, savaşlar ve salgın hastalıklar nedeniyle oluşuyordu. Bir bireyin 50 yaşını görmesi neredeyse mucize sayılırdı. Hasebiyle 40 yaşındaki bir kişi hem fizikî hem de toplumsal olarak “yaşlı” olarak kabul edilirdi. Tarih 20. yüzyıla geldiğinde, insanlık fevkalâde bir dönüşüm yaşadı. Tıp bilimindeki gelişmeler, antibiyotiklerin icadı, aşıların yaygınlaşması, paklık alışkanlıklarındaki güzelleşme ve besin güvenliği üzere faktörler sayesinde vefat oranları düşerken ömür müddeti uzadı. 1900 yılında dünya genelinde ortalama ömür müddeti yalnızca 31 yıl iken, 2018 prestijiyle bu sayı 72 yıla yükseldi. Gelişmiş ülkelerde bu mühlet 80 yılın üzerine çıkmış durumda. Günümüzde artık 40 yaş, yaşlılığın değil hayatın en üretken periyodunun başlangıcı olarak görülüyor. Beşerler 60’lı, hatta 70’li yaşlarında faal hayatlarına devam ediyor, spor yapıyor, seyahat ediyor, yeni hobiler ediniyor, hatta ikinci mesleklerine başlıyor.
Yaşlılık nedir?
Yaşlılık, insan ömrünün doğal bir evresi olup, bireyin biyolojik kapasitesinde azalma, ruhsal istikrar ve toplumsal rollerinde değişimlerin yaşandığı bir periyottur. Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ), yaşlılık sonunu 65 yaş ve üzeri olarak belirlerken, 66-79 yaş ortası bireyleri “yaşlı”, 80 yaş ve üstünü ise “ileri yaşlı” olarak sınıflandırıyor. Türkiye’de de emsal halde 65 yaş ve üstü bireyler “yaşlı nüfus” kapsamında bedellendiriliyor. Lakin yaşlılığın tarifi günümüzde sırf bir yaş çizgisinden ibaret değil. Artık yaşlılık, fizikî sıhhat, zihinsel kapasite, toplumsal etraf ve ömür stili ile şekillenen çok boyutlu bir olgu haline geldi.
Çalışmak zorundalar
Bir başka çarpıcı gerçek ise yaşlı nüfusun hâlâ iş gücüne katılıyor olması. TÜİK bilgilerine nazaran yaşlı bireylerin yüzde 12,2’si 2023 prestijiyle hâlâ çalışıyor. Bu bireylerin yüzde 57,7’si tarım dalında yer alıyor. Sanayi ve hizmetlerde çalışan yaşlı oranı ise toplamda yaklaşık yüzde 40. Yani emeklilik birçokları için bir dinlenme periyodu değil, geçinmek için çalışmaya devam etme mecburiyeti.
Dünya da yaşlanıyor
Birleşmiş Milletler’e nazaran dünya nüfusunun yüzde 10,2’si yaşlı. Türkiye bu oranla 194 ülke ortasında 75. sırada. En yaşlı ülke, Monako (yüzde 36,2 yaşlı oranıyla) olurken, Monako’yu Japonya, İtalya ve Almanya üzere ülkeler takip etti. Türkiye Yaşlı Profili Araştırması’na nazaran de yaşlı bireylerin yalnızca yüzde 55,1’i alışverişini, yüzde 86,5’i banyosunu kendi başına yapabiliyor. Bu oran 75 yaş üzeri bireylerde daha da düşüyor. Bilhassa bayanlar için fizikî yetersizlikler ömür kalitesini önemli formda etkiliyor. Meskende bakım gereksinimi bu yaş kümesinde yüzde 26,9’a kadar çıkıyor.
%10 eşiği…
TÜİK’in 2024 yılı datalarına nazaran, Türkiye’de 65 yaş ve üzeri nüfus 9 milyon 112 bin 298 bireye ulaştı. 2019’da bu sayı 7 milyon 550 bin 727 idi. Yani yalnızca beş yılda yaşlı nüfus yüzde 20,7 oranında arttı. Toplam nüfus içindeki yaşlı oranı ise yüzde 10,6’ya yükseldi. Bu oran, Türkiye’nin demografik olarak “yaşlı toplum” kategorisine geçiş yaptığını gösteriyor. Zira yüzde 10 eşiği, memleketler arası seviyede “yaşlı toplum” tarifi için temel kriterlerden biri olarak kabul ediliyor.
Sinop yaşlı Şırnak genç
Türkiye’deki yaşlı nüfusun yüzde 55,4’ü bayan, yüzde 44,6’sı erkekler oluşturuyor. Yaşlı nüfus oranının en yüksek olduğu vilayet Sinop’ken, Sinop’u sırasıyla Kastamonu ve Giresun takip etti. Yaşlı nüfus oranının en düşük olduğu vilayet Şırnak olurken, Şırnak’ı sırasıyla Hakkâri ve Şanlıurfa takip etti.
