Fotoğrafçı Avni Lifij
Seray Şahinler – Türk fotoğrafının öncü ressamlarından, 1914 Kuşağı’nın en yenilikçi figürlerinden Avni Lifij’in hiç görülmemiş fotoğrafları sandıktan çıktı… Kerim Suner’in kuruculuğunda kapıların açan 1851.gallery’nin birinci standı “Affedersiniz ancak, sanat bir kodak fotoğrafı değildir”, Avni Lifij’in aile koleksiyonundan fotoğrafları birinci kere sanatseverle buluşturdu. Necmi Sönmez’in küratörlüğünde gerçekleşen stantta yer alan 36 kare, bir ressam olan Lifij’in öteki bir gözüyle sanata bakıyor. Fotoğrafların üzerinde rastgele bir tarih olmasa da yapılan araştırmalar sonucu 1900-1920 ortasında çekildiği kestirim ediliyor.
Her fotoğraf bir hikâye
Avni Lifij anısına 2019 yılında Sabancı Müzesi’nde “Avni Lifij. Çağının Yenisi” isimli kapsamlı bir stant açılmıştı. Stantta 41 yaşında hayata veda eden Lifij’in fotoğraf merakından izler sunulmuştu. Sirel ailesinin koleksiyonundan çıkan cam negatifler ise Lifij’in fotoğrafını daha yakından çekiyor.
Avni Lifij’in fotoğrafa ilgisinin erken devirde başladığı iddia ediliyor. 1905 yılında İstanbul’a gelen bir arkadaşının fotoğrafına fotoğraf çekerken dahil oluyor Lifij. Necmi Sönmez, sanatkarın ilgisini araştırırken Sirel ailesine danışıyor ve cam negatiflerde gördüklerinden daha fazlasının olduğuna inanıyor. Şazi Sirel’in vefatıyla koleksiyonu devralan Osman Sirel ise bu yıl arşivi gözden geçirirken iki yeni cam negatif kutusu buluyor. Yapılan araştırmalar sonucu fotoğrafları Avni Lifij’in çektiğine kanaat getiriliyor.
Lifij’in fotoğraflarını stantta üç kısma ayırmak mümkün. Her fotoğrafın ardında bir kıssa var. Birinci kısımda Lifij için çok değerli olan otoportreleri görüyoruz. Lifij bir zamanlayıcı yardımıyla kendini fotoğrafın öznesi kılıyor. Bir koleksiyonerin elinde olan Avni Lifij’in pasaportundaki vesikalık da tekrar bu negatiflerde ortaya çıkmış. 1925’te Atatürk ve Latife Hanım’ın davetiyle altı aylığına Ankara’da kalan Lifij’in küçük bir kız çocuğuyla olan fotoğrafının öyküsü de ortaya çıkmış. Lifij, eşi Mükemmel Hanım’a gönderdiği mektupta “İstanbul’a kelam verdiğim tarihte gelemeyeceğim, zira yanımdaki kızın problemlerine bir tahlil bulmam gerek” diyor.
Harika portreler
İkinci kısımda ise eş-dost etrafını görüyoruz. Burada eşi Şahane Hanım’ın şahane fotoğraflarını çektiğini görüyoruz. Birebir vakitte yakın arkadaşları ressamlar Ruhi Arel ve İbrahim Çallı ile Atatürk heykelleriyle bilinen Olağanüstü Hanım’ın kardeşi Nijat Sirel’e rastlıyoruz. Üçüncü kısım ise İstanbul ve Ankara’dan görüntüleri yansıtıyor. İşgal yılları İstanbul’u, Suriçi ve Ankara’nın farklı noktalarına bakan Lifij, pitoreskin ötesine geçiyor.
Sergi 18 Ocak 2025’e dek 1851.gallery’de görülebilir.
Resimsel bir araştırma
Küratör Necmi Sönmez, Avni Lifij’e ilişkin olduğunu kabul ettikleri fotoğrafların resimsel bir araştırma olduğunu söylüyor: “Avni başında ‘Ben bunun fotoğrafını yapabilir miyim’ sorusu olmadan çekiyor. Fotoğrafı bir desen, yağlı boya ya da heykel üzere araç olarak görüyor. Fotoğraf, onun bakma biçiminin bir aracı. Ressam fotoğrafçılar Türk sanatında farklı deneylere giren şahıslar; bunu başlatan da Avni. Bu stant tahminen de yeni bir sanat tarihi yorumunun kapılarını aralayabilir.”
