Atatürk’ün taktiği İngiltere’nin inadını kırdı
AYDIN HASAN- Döndüğü gün de, Ankara Belediyesi tarafından kendisine Ankara Hemşehriliği mazbatası arz olundu. Mustafa Kemal, 3 gün sonra 5 Ekim 1922’de bir mektup ile Ankara hemşehriliğini kabul ettiğini duyurdu. 5 Ekim aslında, Ankara’nın başşehir olacağının zımnî ve örtülü ilanıydı. Mustafa Kemal, aslında ulusal gayretin karargahı Ankara’nın yeni devletin başşehri olması kararını vermişti. Lakin bu kararın hayata geçmesi için diplomatik savaşın da kazanılmasını beklemek gerekiyordu.
ABD Büyükelçisi 1927’de atandı
Lozan antlaşması, 24 Temmuz 1923’te imzalanabildi. Antlaşma, TBMM’de 23 Ağustos 1923 tarihinde onaylandı. Ankara, 13 Ekim 1923’te başşehir ilan edildi. Cumhuriyetin ilanı için ise özel bir manası olan 29 Ekim tarihi beklenecekti. Fakat uğraş burada bitmiyordu. Ankara’nın dünyanın güç istikrarları içinde tam ve gerçek bir başşehir olarak kabulü için verilen gayret 1930 yılına kadar sürecekti. Kurtuluş Savaşı sırasında Ankara’da sadece Afganistan ile Sovyetler Birliği’nin büyükelçiliği vardı. 1922 yılının sonbaharının başında ulusal uğraş muvaffakiyete ulaştı.
Ancak 1925 yılına gelindiğinde, başşehir Ankara’da Afganistan ile Sovyetler Birliği büyükelçiliklerine yalnızca Yunanistan ve Polonya’nın büyükelçilikleri eklenmişti. Tıpkı yıl İstanbul’da ise 18 devletin temsilciliği vardı. İngiltere başta olmak üzere bir çok devlet Ankara’nın başşehir oluşunu kabul edemiyordu. Onların umudu başşehrin bu bozkır kasabasından İstanbul’a taşınacağı tarafındaydı. 1925 yılında hükümet, yabancı büyükelçiliklere fiyatsız arsa tahsis etme kararı aldı. ABD, Ankara’ya birinci büyükelçisini 1927 yılında atadı. Osmanlı devrinde ABD ile bağlantılar konsolosluk seviyesinde yürütülüyordu.
Diplomatik çalım
1929 yılına gelindiğinde İngiltere, Ankara’da sahip olduğu yere bir bina yapmış fakat hala büyükelçiliği Ankara’ya taşımamıştı. İngiltere’nin Ankara’nın başşehir oluşuna karşı bu direnişi, Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk’ün ustalıkla kurduğu bir taktik ile yıkılacaktı. Atatürk, 1 Haziran 1929’da Türkiye’deki yabancı büyükelçileri Çankaya Köşkü’nün bahçesindeki partiye davet etti. Meğer Ankara’yı başşehir olarak kabul etmede direnen İngiltere’nin Büyükelçisi George Clerk, 3 Haziran’da İstanbul’da Britanya Kralı’nın doğum günü için resepsiyon verecekti. Periyodun ulaşım imkanları içinde İngiliz büyükelçinin, Çankaya’daki partiye katılıp İstanbul’a dönüp resepsiyonu vermesi mümkün değildi.
Atatürk’ün partisine katılmama üzere bir tercih de, periyodun diplomatik ve siyasi şartları içinde uygun olmazdı. Fakat Ankara’ya davete giderse bu sefer de Hükümdarın doğum günü resepsiyonunu İstanbul’da veremeyecekti. Türk diplomasisinin usta taktiği tutmuştu. Büyükelçi Clerk, o yıl 3 Haziran’da Hükümdarın doğum günü resepsiyonunu istemeye istemeye Ankara’daki İngiliz temsilciliğinde verdi. Resepsiyona; devrin Meclis Lideri, Başbakanı ve Dışişleri Bakanı katıldı. Atatürk, resepsiyona Cumhurbaşkanlığı bandosunu gönderdi. Böylelikle Büyük Britanya’nın Ankara’yı başşehir olarak tanımaması inadı ve İstanbul’da diretmesi o yılkı resepsiyon ile fiilen sona erdi. 1930 yılına gelindiğinde başkentte 10 büyükelçilik, 14 elçilik, 3 maslahatgüzarlık olmak üzere 27 ülkenin misyonu vardı.
Tek unsurluk yasa
Ankara, 13 Ekim 1923’te Meclis’te kabul edilen tek unsurluk kanunla Türkiye Cumhuriyeti’nin başşehri oldu. İsmet İnönü ile arkadaşlarının Ankara’nın “başşehir” olmasını öngören tek unsurluk kanun teklifi, 9 Ekim 1923’te Meclis’e sunuldu. Teklif 13 Ekim 1923’te, Genel Kurul’da kabul edildi.
