Eğitim Cumhuriyet’le aydınlandı; Cumhuriyet eğitimle yükseldi
EĞİTİM SERVİSİ – Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte Atatürk, genç Türkiye’de çok sayıda ihtilal gerçekleştirdi. Eğitim, bunların başında geliyordu. Zira çağdaş medeniyet düzeyine ulaşmak için her alanda âlâ eğitim almış, nitelikli bir nüfusa muhtaçlık vardı. Fakat Cumhuriyet kurulduğunda nüfusun yaklaşık yüzde 10’u okuryazardı. Kurtuluş Savaşı sürerken Maarif Kongresi’ni toplayan Ulu Lider, eğitime verdiği değerin her fırsatta altını çizdi. “Toplumumuzu gerçeğe ve mutluluğa eriştirmek için iki orduya gerek vardır. Biri, vatanın hayatını kurtaran asker ordusu, başkası ulusun geleceğini yoğuran irfan ordusu” sözleri bunun en hoş ispatı.
Bu maksatla, Cumhuriyet’in ilanının ardından Tevhid-i Tedrisat Kanunu, Maarif Teşkilatı Kanunu, Türk Harflerinin Kabulü, Millet Mektepleri, Üniversite Islahatı, Köy Enstitüleri üzere pek çok ihtilal ve yenilik hayata geçirildi. Eğitimde ihtilal niteliğindeki adımlardan öne çıkanlar şöyle:
Öğretim birliği sağlandı
■ Maarif Kongresi (Milli Eğitim Kongresi) (16 Temmuz 1921): Kurtuluş Savaşı’nın en külfetli günlerinde, Atatürk, 16 Temmuz 1921’de Ankara’da Maarif Kongresi’ni topladı ve açılış konuşmasını da kendi yaptı. Kongrede, mevcut okul, öğrenci ve öğretmen sayısıyla ilgili istatistiki bilgiler, okulların durumu, yabancı ve özel okulların kapatılması, ilköğretim modelinin değiştirilmesi, yöreye ve muhtaçlığa nazaran eğitim sisteminin belirlenmesi, ilköğretimin beş yıla çıkarılması istikametinde kararlar alındı. Kongreyle ulusal ve çağdaş eğitimin temelleri atıldı.
■ Tevhidi Tedrisat Kanunu (Öğretim Birliği) (3 Mart 1924): Eğitimin temel kanunu kabul edilen Tevhidi Tedrisat Kanunu’yla medreseler kaldırıldı ve bütün okullar, Maarif Vekâleti’ne (Milli Eğitim Bakanlığı) bağlandı. Böylece eğitim kurumlarının bir çatı altında toplanması ve eğitimin ulusal bir nitelik kazanması sağlandı.
■ Maarif Teşkilatı Kanunu (2 Mart 1926): Bu kanunla eğitim sistemi ulusal olacak formda, birinci ve ortaöğretim programları belirlendi. Eğitim hizmetleri, çağdaş hale getirildi; okul açılması bakanlığın müsaadesine bağlandı. Bundan sonra eğitimi yaygınlaştırmak emeliyle süratli bir formda ülke genelinde ilkokul, ortaokul, lise ve yüksekokullar, meslek okulları açıldı. İlkokul zarurî hâle getirildi.
■ Türk Harflerinin Kabulü (1 Kasım 1928): Atatürk, Türk toplumunun eğitim düzeyini yükseltmek istiyordu. Bu isteğinin fakat Türk lisanına daha uygun Latin harfleriyle mümkün olabileceğini düşünüyordu. Bu nedenle Arap harflerinin Türkçeye uyarlanmasıyla kullanılan yazı sisteminden Latin harflerinin Türkçeye uyarlandığı alfabe sistemine geçilmesi kararı alındı. 1 Kasım 1928’de TBMM, yeni Türk harflerini kabul etti. 1928’de yapılan öbür bir değişiklikle de milletlerarası sayılar kabul edildi.
Başöğretmen kara tahta başında
Millet Mektepleri (1928): Harf Devrimi’nden sonra okuryazarlık oranının artırılması ve yeni harflerin öğretilmesi için Millet Mektepleri açıldı. Atatürk, yurt seyahatine çıkıp kara tahta başında yeni Türk harflerini vatandaşlara öğretti, çalışmalara şahsen katılarak “Millet Mektepleri Başöğretmeni” unvanını aldı.
Millet Mekteplerinin akabinde Köy Öğretmen Okulları açıldı. Bu okullarda, temel eğitimin yanı sıra mesleksel eğitime de kıymet verildi.
Üniversite Islahatı (1933): Atatürk’ün temel amacı Türkiye’yi çağdaş medeniyetin ortağı hâline getirmekti. Bunun yolu da bilim ve teknolojiden geçiyordu. Devrin yüksek eğitim veren kurumu olan İstanbul’daki Darülfünun’u çağdaş bilimi üretecek düzeye getirmek gerekiyordu. 1933’te çıkarılan maddeyle TBMM, Darülfünun’u ve ona bağlı bütün kurumları takım ve örgütüyle birlikte iptal ederek yeni bir üniversite kurulmasını kabul etti. İstanbul Üniversitesi, 1 Ağustos 1933’te yeni yapısıyla açıldı.
Tarih ve lisana büyük önem verildi
Türk Tarih Kurumu ve Türk Lisan Kurumu’nun kurulması: Atatürk’ün isteği doğrultusunda, Türk tarihinin kaynaklarını araştırıp bastırmak; Türklerin dünya tarihindeki yerini ve medeniyete katkılarını tüm dünyaya duyurmak maksadıyla 15 Nisan 1931’de Türk Tarih Kurumu kuruldu. Yeniden Türk lisanının hoşluğunu ve zenginliğini meydana çıkarmak, onu öteki lisanlar ortasında bedeline yaraşır yüksekliğe eriştirmek maksadıyla da 12 Temmuz 1932’de Türk Dil Kurumu kuruldu.
Köyler unutulmadı
Köy okullarına öğretmen yetiştirmek ve yörenin kalkınmasına öncülük etmek için kurulan Köy Enstitüleri, Cumhuriyet’in eğitim seferberliğinin en değerli adımlarından biriydi. Birinci tohumlarını 1935’te dönemin Milli Eğitim Bakanı Saffet Arıkan’ın attığı Köy Enstitüleri ile ilgili çalışmalar, 1938’de misyona gelen Milli Eğitim Bakanı Hasan Âli Yücel tarafından yürütüldü. 17 Nisan 1940’ta kabul edilen kanunla hayata geçirilen bu okullarda tahsil gören köy çocukları, mezun olduktan sonra tekrar köylere öğretmen olarak görevlendirildiler.
