Dr. Cahit Yılmaz’dan Seramik ve Çini Tabirleri Sözlüğü

Göz hastalıkları uzmanı Dr. Cahit Yılmaz’ın çini sanatına dair hazırladığı ‘Seramik ve Çini Terimleri Sözlüğü’ kitabı, Yem Yayınları tarafından yayımlandı. Yılmaz, 25 yıl vazife yaptığı Kütahya’da başladığı çinicilik seyahatini kitaplaştırarak, sözlerin etimolojik açıklamalarını görsellerle birlikte sundu. Çini ve seramikle ilgili tabirlerin yanı sıra mimarlık, sanat tarihi ve arkeolojiye dair kavramlara da sözlükte yer verildi.

‘ÇİNİCİLİĞE BİR İNAT UĞRUNA BAŞLADIM’

Kütahya’da uzun yıllar göz hastalıkları uzmanı olarak misyon yapan ve bugün seramik ile çini alanında eserler üreten Dr. Cahit Yılmaz, “Asıl mesleğim çinicilik değil. Ben göz hekimiyim. Kütahya’da yirmi beş yıl kaldım. Bu süreçte göz hekimliği, başhekimlik, tabip odası başkanlığı vazifelerinde bulundum. Sonra dediler ki: Hocam, sen mikrocerrahi yapıyorsun, ince işler yapıyorsun. Çiniyi hiç düşündün mü? Yapar mıyım, yapamaz mıyım derken, çini çizmeye başladım. Aslında bir inat uğruna başladım. Sonunda üç tane çini standı açtım. Bunu kanıtlamak istedim. Tıbbiyeden her şey çıkar, ortada sırada doktor da çıkar. Tıp kökenli insanların meslek dışı yetenekleri çoktur. Bu da ikinci ispatım olsun. ‘Boş vaktim yok, bu işleri yapacak vaktim yok’ diyenlere yanıtım şu: Yok efendim, herkesin bir genetik yeteneği vardır. Kıymetli olan, o yeteneğin ortaya çıkmasını sağlayabilmeniz. Bunu siz yapacaksınız, diğerleri değil. Biz bu yola girdik ve başarılı olduk. Ben çinide bütün kademeleri öğrendim. Başlangıcı, ham unsuru, boyası, renkleri, motifleri. Hepsini tek tek öğrendik. Bu süreçte makaleler yazmaya da başladım. Bahis Kütahya çinisiydi. Zira her yerde İznik çinisiyle ilgili kitaplar ve makaleler vardı fakat Kütahya daima ikinci planda kalmıştı. Yeşilçam sinemalarındaki ikinci yardımcı karakter üzere. Biz de dedik ki, Kütahya çinisini ön plana çıkaralım. Bu nedenle Kütahya çinisi tarihini araştırmaya başladım” ifadelerini kullandı.

‘TERMİNOLOJİ BİRLİĞİ YOKTU, KELAMLIK FİKRİ BU TÜRLÜ DOĞDU’

Çini sanatıyla ilgili akademik araştırmalar yaptığı devirde kıymetli bir eksikliği fark ettiğini söyleyen Dr. Cahit Yılmaz, “Çini alanında kullanılan kimi makaleler yazarken şunu fark ettim: Yerli yazarlar arasında terminoloji birliği yoktu. Örneğin, sanat tarihinin duayeni Oktay Aslanapa’nın 1949 yılında çıkan kitabının ismi ‘Osmanlı Bölümünde Kütahya Çinileri’ iken 1965 tarihli ‘Anadolu’da Türk Çini Keramik Sanatı’ isimli bir kitap yazmış. ‘Keramik’ diyor. Neden ‘keramik’ diyor, biliyor musunuz? Zira Alman ekolüne mensup. Almanlar seramiğe ‘keramik’ der. Fransızlar ‘seramik’ der. Herkes kendi eğitim aldığı ekole nazaran bir terminoloji kullanmış. Doküman toplamaya başladım. Sonra yazım evresine geçtim. Başta yalnızca bir çini sözlüğü yazmayı planlıyorduk lakin vakitle fark ettik ki çini tek başına ele alınamaz. Mimariyle ilgisi var, sanat tarihiyle, arkeolojiyle ilgisi var. Bunları bilmeden çiniyi tanım edemezsiniz. Örneğin, mimarideki yerini bilmiyorsanız, çiniyi gerçek halde oturtamazsınız. Mukarnasın ne olduğunu mimari bağlamda bilmezseniz, çinide nerede durduğunu da bilemezsiniz. Bu yüzden hem sanat tarihini, hem arkeolojiyi, hem mimariyi ve seramik tekniğini işin içine kattık” diye konuştu.

‘SÖZLÜK KURU İÇERİK DEĞİL, GÖRSELLİKLE DESTEKLEDİK’

Dr. Yılmaz, çini ve seramik alanında hazırladıkları sözlüğün klasik bir sözlükten farklı olduğunu belirterek, “Sözlük dediğiniz şey aslında kuru bir içerik. Roman üzere okunmaz. Bir tabire gereksiniminiz olduğunda açarsınız, bakarsınız, öğrenirsiniz. Lakin bu türlü bir kelamlık satılmaz. Zira herkes internette terimi arıyor, buluyor, kullanıyor. Biz farklı bir şey yapmalıydık. Ben de şöyle düşündüm: Kitabı alanların yüzde yetmişi resme bakıyor, yüzde yirmisi okuyor. O vakit biz bu sözlüğü görselleştirelim dedik. Renkli fotoğraflar kullandık. Metni okurken, kelimeyi okurken yanında görseli de olsun istedik. Böylelikle daha kalıcı olur, daha güzel anlaşılır. Bu görsellerin içinde kendi ürettiğim yapıtların fotoğraflarını, kendi koleksiyonumu ve büyük sanatkarların işlerini kullandık. İsimlerini de yazdık. Farklı bir kelamlık oldu. Bir de dedik ki, ansiklopedik bilgi verelim. Mesela Tokat seramiği terimini tanıtırken, kısa ancak öz halde tarihçesini ansiklopedik şekilde anlatalım. Beşerler öğrensin istedik” dedi.

‘ÇİNİ SÖZÜNÜN KÖKENİ VE YOK OLAN SANATLAR ÜZERİNE ETİMOLOJİK ÇALIŞMA YAPTIM’

Dr. Yılmaz, sözlüğün yalnızca tabirlerin tarifinden ibaret olmadığını, birebir vakitte etimolojiye de büyük kıymet verdiklerini belirterek şunları söyledi:

“Ayrıca tabirlerin etimolojisine de girdim. Zira birçok sözün kökeni bilinmiyor. Seramik biliniyor, keramik biliniyor ancak çini sözü nereden geliyor? Türkçede ‘çini’ diye bir şey yok. Çini sözü de aslında özgün değil. Orta Asya Türkleri, Horasan Türkleri, İranlılar ve Selçuklular çiniye ‘kaşi’ sıkıntısı. Sonra Marco Polo, Çin’e yaptığı seyahat sırasında beyaz ve parlak Çin porselenlerini görüyor. ‘Çin işi, Çin işi’ diyor. Bu tabir vakitle çini olarak Türkçeye yerleşiyor. Lakin çininin mucidi Çinliler değil, onlar porselenin mucidi. Etimolojik olarak da bu farkı ortaya koyduk. Bir de yok olan sanatlar var: Semercilik, kalaycılık, marangozluğun birtakım kolları üzere. Bunlarla ilgili tabirler vardı. Onları da kurtaralım, yazıya dökelim, gelecek nesillere aktaralım istedik. Bu nedenle etimolojiye öncelik verdik. Kütahya çinisiyle ilgili sekiz kitabım hazır durumda.”

Dr. Yılmaz kelamlarını şöyle tamamladı:

“İkinci kitabım Seramik ve Çini Tabirleri Sözlüğü oldu. Üçüncü kitabım şu anda mizanpaj etabında, Ankara’da çini bezemeli mimari üzerine. Dördüncü kitabım İstanbul’da çini bezemeli iskelelerle ilgili. Beşinci kitabım ise İskeleler Dünyası İstanbul. İstanbul’da toplam 111 iskele var. Kritik olanları çalıştık. Lakin 69 tanesi yok olmuş, tarihten silinmiş. Onları da yazdım, kitap bitti. Yem Yayınevi’yle tanışmam da değişik oldu. Mimariyle ilgili kitap almak için kitabevine geldim. Tesadüfen içeri girdim, tanıştık. Birinci kitabımı gösterdim, incelediler. ‘Hocam, sizin tüm kitaplarınızı basarız’ dediler. Editörle çok güzel bir diyaloğum oldu. Dayanılmaz rahat ettim. Daha evvel finansmanla ilgili meseleler yaşadığım için sorunlarım vardı lakin burada hiçbir zorluk çekmedim. Yem Yayınları’yla çalışmaya devam ediyorum, etmek de istiyorum. Finansör aramadım, gereksinim da duymadım. Finansörün peşinde dolaşmak bana uygun değil. Alışılmış ekonomik durumumun âlâ olması da bir avantaj.”