İnsan berbatlığa saparak doğayı da bozdu
Ümran Avcı – Karikatür, şiir ve müellifliği sanatçı kimliğinde toplayan bir isim Tuncer Erdem… Fazilet, Milliyet Gazetesi’nin bu yıl 35’incisini düzenlediği Haldun Taner Hikaye Ödülü’nü “Kötü Tabiat, Güzel Doğa” isimli kitabıyla kazandı. Seçici şura ödül münasebetini ‘Öyküde parça- bütün bağını öne çıkararak kurduğu felsefi ve şiirsel anlatımı nedeniyle’ diyerek açıkladı. İsmi geçen yapıttaki hikayeleri, müellifin “Birbirine karışıyor insanın berbatlığı ile tabiatın saflığı/Güzel metinler bile onaramıyor bu kaçınılmaz çürümeyi” cümleleriyle özetlemek mümkün. Muharrir, “Kötü Tabiat, Uygun Doğa”da insanın hırslı, hınç dolu, kan dökmeye meyilli, talancı, tabiata düşman kötücül tabiatını resmediyor.
■ Haldun Taner’in sizdeki yeri ve değerini konuşarak başlayalım dilerseniz.
Haldun Taner’in metinlerinden onunla ilgili bende oluşan izlenimi eşi Demet Hanım kitabında çok hoş özetlemiş: “Duygulu, hassas bir akılcı…” Haldun Taner’in bilhassa hikayelerinde dayanılmaz bir müşahede ve hayal gücü dikkat çekiyor. Dünyaya gözünü kulağını dört açmış, insanın iç dünyasına dalmış, ağır hisler hisseden, yeniden de hislerin rüzgârına kapılmadan aklıyla kürek çeken bir ustanın metinleri bunlar. Özetle, oyunları, kıssaları ve köşe yazılarıyla, edebiyatımızın sağlam ve pahalı bir köşe taşı Haldun Taner. Bir de kendisini şahsen tanımadım lakin fotoğraflarında tebessüm eden yüzü bende daima sıcak hisler uyandırır.
■ Kısa metinlerde çok şey anlatmışsınız. Bu tutumluluk, söz tasarrufu karikatür ve şiirden miras kalsa gerek size…
Yalın anlatımı oldum muhtemel sevdim, hem çizgide hem metinlerimde. Su üzere yalın, akıp giden ancak derinliği olan metinleri seviyorum. Bu eğilimin karikatür geçmişimle kontağı olabileceğini pek düşünmemiştim, fakat sorunuz bana şunu hatırlattı. Oğuz Aral karikatüristlere sık sık “Gereksiz taramalardan kaçın” sıkıntısı. Belirli ki şunu demek istiyordu, çizerken her bir küçük ögenin bütüne bir şey katıp katmadığını âlâ değerlendir. O çizgiyi ya da ögesi kaldırırsan çizim bir şey kaybediyor mu, yoksa nefes alıp rahatlıyor mu? Bir şey katmıyorsa ya hiç ekleme ya da sil. Bu yaklaşım metinlerime de yansıyor olabilir. Bir de şu var, gündelik hayatta da az öz konuşmayı severim. İnsan çok konuşunca yanılgı yapma, birilerini kırma mümkünlüğü artıyor. Bu da tahminen farkında olmadan bir otokontrol düzeneği geliştiriyor.
■ Kitap, “Gidiş” hikayesi ile başlayıp “Dönüş” hikayesi ile sona eriyor. Birinci hikayedeki genç delikanlı, iflah olmaz günaha batma dileği ile konuttan ayrılıyor. Okurun uğurlandığı “Dönüş”te olası birebir genç pişmanlıkla dönüyor terk ettiği konutuna. Berbatın düzgüne evrilmesi için bir temenni bitişi diyebilir miyiz?
Tespitiniz çok yanlışsız. “Gidiş” ve “Dönüş” hikayeleri meskeni terk eden bir asi oğulun ağzından lisana geliyor. Çıkış noktası da ‘müsrif oğul meseli’ olarak bilinen kıssa. Meselde uygun bir babanın küçük oğlu mirasından kendine düşen hissesi ister ve konuttan ayrılır, sefih bir hayata dalar. Günün birinde her şeyini kaybedip sefalete niyet, pişman olur babasına geri dönmek ister. Ve baba her şeye karşın onu kapıda karşılar, kucaklar ve sevgiyle konutuna kabul eder. Elbette her meselde olduğu üzere sonuçta çıkarılacak dersler vardır. Bu kıssa ile Tanrı’ya isyan edip bir manada ‘evden kaçan’ insan ailesi ortasında bir ilişki kurdum. İnsan berbatlığa saparak yoldan çıkınca berbata meyilli hâle geldi ve vakitle, başlangıçta büsbütün saf ve güzel olan doğayı da bozdu. Hasebiyle başlangıç ve bitiş hikayeleri ortasındaki tüm metinler ve desenler, tabiat ile insan ortasındaki bu zıtlıktan, çatışmadan izler taşıyor. Hikayelerin şiirsel anlatımıyla da sorunuza verdiğim bu düz karşılık metinler ortasına yayılarak sayfadan sayfaya aksın istedim. Ve dediğiniz üzere bitiş kısmı ‘müsrif oğul’un konuta dönme temennisi ve umuduyla kontaklı.
“Suçluların fotoğraflarını araştırdım”
■ Çizimleri es geçmek istemem. Bilhassa insan portrelerindeki bakışlar inanılmaz etkileyici…
Kitabı tasarlarken, metinlerde hem insanın berbata eğilimli tabiatını hem de tabiatın saflığını taşıyacak izler olsun istedim, öbür yandan desenlerle de birebiri yapmaya çalıştım. Çizimlerde insanın berbat tabiatını yansıtabilmek için erkek ve bayan hatalıların fotoğraflarını biraz araştırdım, bilhassa onların sabıka fotoğrafı çekilirkenki tedirginlikleri, gözlerinde oluşan o küstah, şaşkın, hilekâr, kaygı dolu, telaşlı tabirler çok ilgimi çekti. yararlandım. İnsan portreleri bu fotoğraflardan çıktı.
