Çürüyen cesetleri izlemeye akın ettiler! Eyfel’i bile solladı: ‘200 yıllık mevt vitrini’
Derleyen: Gonca Kocabaş / Milliyet.com.tr – 1860’lı yıllarda açılan Paris Morgu, aslında kayıp bireylerin kimliklerinin bulunması hedefiyle kurulmuştu. Irmaktan çıkarılan, sokaklardan toplanan yahut kimliği bilinmeyen biçimde ölen bireyler burada cam vitrinlerin ardında sergileniyordu. Maksat, kayıp yakınlarının cesetleri teşhis etmesiydi. Kısa müddette bu teşhis yeri, Paris’in en çok ziyaret edilen ‘sergilerinden’ birine dönüştü. 19. yüzyılın sonunda her gün ortalama 40 bin kişinin morgu ziyaret ettiği biliniyor. Birtakım günlerde ise bu sayı, Louvre Müzesi’nin ziyaretçi sayısını bile geçiyordu.
Paris, dünyanın en tuhaf cazibe merkezlerinden birini yaratmayı amaçlamamıştı. Aslında her şey bir meseleyle başladı: Bilinmeyen ölülerle nasıl başa çıkılacağı. Şehrin nüfusu 1800’lerin başlarında süratle artıp yarım milyonu aştığında, rahatsız edici bir tablo ortaya çıktı. Beşerler isimsizce ölüyordu. Seine Irmağı’ndan çıkarılan yahut orta sokaklarda bulunan cesetlerin birden fazla vakit kimliği tespit edilemiyordu. Halkı uyaracak yahut yakınlarını bulacak bir sistem olmadığından, kentin yaşayanlar ile ölüler ortasında köprü kurmasının bir yolu yoktu. Kent, bu sorunu çözmek için 1804 yılında birinci morgunu açtı. Polis müdürlüğüne bağlı mütevazı ve fonksiyonel bir yapıydı. Gösteriş için değil, fonksiyonel olarak tasarlanmıştı, halkın kimliği meçhul ölüleri teşhis etmesini sağlayan kentsel bir araçtı.
EYFEL’DEN 4 KAT FAZLA ZİYARETÇİ GELİYORDU
Ancak kent değiştikçe morg da değişti. Morg, 1864 yılında Notre Dame’ın ardındaki yeni yerine taşındı. Akıcı yaya trafiği ve sokaktan net görüş alanlarıyla çevrili olan bina, göze çarpmak için tasarlanmış gibiydi. Bunlar rastlantısal tasarım tercihleri değildi. Sistemli, erişilebilir ve görünürlük için inşa edilmişti. Vefatı uygarlaştırmak için bir yerdi ve bu süreçte onu karşı konulmaz bir formda izlenebilir kılıyordu. 1860’lara gelindiğinde bir şeyler değişmişti. Parisliler morgu sadece ziyaret etmiyor, tıpkı vakitte hayranı da oluyorlardı.
ÖLÜM İLE BİLİMİN KESİŞİM NOKTASI
Paris’in kalbindeki bu bina, yüzyıllardır vefatın ve bilimin kesişim noktası oldu. 19. yüzyılda kentin en sıra dışı turistik duraklarından biri olan morg, vakitle çağdaş isimli tıbbın en gelişmiş kurumlarından birine dönüştü. Bugün İsimli Tıp Enstitüsü ismiyle faaliyet gösteren bu yapı, hem geçmişin karanlık meraklarını hem de günümüzün teknolojik incelemelerini barındırıyor. 1800’lü yıllarda Paris morgu sadece isimli süreçler için değil, halkın merakı için de açılmıştı. Irmaktan yahut sokaklardan bulunan kimliği belgisiz cesetler, geniş camların ardında sergileniyor, beşerler bu görüntüyü izlemek için akın ediyordu. Gazeteler, morgda teşhir edilen vücutları haberleştiriyor, hatta kimi kayıp olayları bu sayede çözülebiliyordu. Lakin bu ölüleri seyretme alışkanlığı giderek bir cümbüşe dönüştü. Bu değişimin bir kısmı basından geldi. Fotoğraflı gazeteler ivme kazandıkça, morgdaki daha gizemli olayların sansasyonel haberleri de arttı. Ziyaretçiler yalnızca bakmak için gelmiyor, birebir vakitte kıssaları takip ediyor ve bir kıssanın nasıl biteceğini görmek için geri dönüyorlardı. Teknoloji bu takıntıyı daha da ağırlaştırdı. Cam levhalar kesintisiz izleme imkânı sunuyordu. Soğutma, sergileme müddetini uzatıyordu. Balmumu maskeler çürümeyi örtüyordu. Her yenilik, halkın camın ötesine, soğuk mermerin üzerine ve bazen de balmumundan oyulmuş yüzlere bakarak biraz daha oyalanmasına imkan tanıyordu. Ve o denli de oldu. 19. yüzyılın sonlarına hakikat morg, Louvre Müzesi’nden daha fazla, Eyfel Kulesi’nden ise dört kat daha fazla günlük ziyaretçi çekiyordu.
Paris’e gelen yabancılar için morg, bir cins kent çeşidinin kesimi haline gelmişti. Rehber kitaplarda ‘görülmesi gereken yerler’ ortasında listeleniyor, kartpostallarda yer buluyordu. Beşerler sabahları buraya uğrayıp kimliği bilinmeyen ölüleri görmeyi bir çeşit merak ve cümbüş ögesi haline getiriyordu. Gazeteler ise morgun önünde toplanan kalabalıkları sık sık haberleştiriyor, bazen vitrine konulan bir cesedin günlerce binlerce kişi tarafından izlendiği yazılıyordu. Bilhassa gizemli vefatlar, halkın ilgisini daha da artırıyordu. Morgun bu kadar ağır ilgi görmesi elbette tartışmaları da beraberinde getirdi. Bazıları burayı bir ibret dersi olarak görürken, bazıları de bu vücutların sergilenmesini ahlaka muhalif buluyordu. 1907 yılında Paris idaresi, bu tıp sergilemelerin hem insanlık onuruna alışılmamış olduğu hem de halkta bir duyarsızlık yarattığı gerekçesiyle uygulamaya son verdi. Morg hala fonksiyonunu sürdürse de vitrinlerin kaldırılmasıyla turistik cazibesi sona erdi. Paris Morgu artık bir ziyaret noktası değil lakin turistler ortasında hâlâ konuşulan, kentin karanlık tarihine dair merak uyandıran bir kıssa. Paris’in müzelerinde, eski gazete kupürlerinde ve rehber kitaplarda bu farklı geleneğin izlerine rastlamak mümkün.
Sanatçı Louis-Alexandre Péron, 1834 tarihli bu yağlıboya tablosunda, Paris Morgu’ndan sahipsiz cesetlerin gece vakti taşınmasını tasvir ediyor.
‘GÖRÜLMESİ GEREKEN YERLER’ LİSTESİNE GİRDİ
1910’lu yıllarda yine organize edilen kurum, bugün hâlâ Seine kıyısında hizmet veriyor. Savcılıkla ve polisle koordineli çalışan enstitü, Paris ve etrafındaki tüm kuşkulu ölümlerde devreye giriyor. Geçmişte cesetlerin teşhir edilmesi, halkın merakını gidermekle birlikte büyük tartışmalar da doğurdu. Bugün ise isimli süreçler büsbütün zımnilik içinde yürütülüyor. Ailelerin hakları, insan onuru ve türel süreçler ön planda tutuluyor. Tekrar de Paris morgu, vefatın nasıl temsil edildiğine dair kültürel ve etik soruları gündemde tutmaya devam ediyor. Vefat maskeleri, gazetecilik anlatıları ve sinemadaki yansımaları, morgun sırf bir kurum değil, tıpkı vakitte bir toplumsal simge olduğunu kanıtlıyor.
Paris morgunun öyküsü, vefata bakışımızın tarihî değişiminin bir özeti aslında. Bir vakitler halkın merakla ziyaret ettiği bir ‘sergi alanı’ olan bu yer, bugün en ileri teknolojilerin kullanıldığı bir isimli laboratuvara dönüştü. Çağdaş Paris morgu, hem geçmişin karanlık gölgelerini hem de bilimin aydınlatıcı yüzünü taşıyor. Kentin belleğinde ise, Seine’nin kıyısında sessizce duran o bina, vefatla yüzleşmenin en somut sembollerinden biri olmayı sürdürüyor. Kimi tarihçiler morgun popülerliğini devrin Paris’ine damga vuran merak kültürüyle açıklıyor kimi ise kentin mevtle olan açık bağını gösterdiğini savunuyor. Her ne olursa olsun, Paris Morgu bugün hâlâ kentin en tuhaf turistik anılarından biri olarak tarihteki yerini koruyor.
