Çağla Tuğaltay’ın ismi kağıt peçeteye mi veriliyor? Şoke eden teşebbüs: ‘Böyle bir hukuk yok’
Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – 5 Haziran 2000 tarihinden bu yana pek çok kişi, İstanbul Şişli’deki Narçiçeği Sokak’ta cinayete kurban giden Çağla Tuğaltay’ın vefatının gerisindeki “kim?” ve “neden?” sorularına karşılık arıyor. Cinayetin işleniş formu, katilin konutun kapısını zorlamadan içeri girmesi, ailenin o sırada konutta olmaması ve görgü şahitlerinin tabirleri, olayla ilgili birçok soru işareti ve kuşkuyu beraberinde getirdi. Ortadan 25 yıl geçmesine karşın, Çağla’nın davası kamuoyunun gündeminden düşmedi. Binlerce hassas insan, toplumsal medya üzerinden kuşkularını ve sorularını lisana getirmeye, yetkililere seslenmeye devam ediyor. Milliyet.com.tr Özel Haberler Servisi olarak 1 yıldan uzun müddettir takip ettiğimiz bu dava için, bizler de ‘isimsiz’ mailler aldık. Çağla’nın katilinin bulunması için kaleme aldığımız her satır için bu ‘isimsiz mailler’ ortasında bir soru göze çarpıyordu: “15 yaşında öldürülmüş bir kız çocuğunun adalet evrakını tehdit, ifşa, manipülasyon ve yasa dışı yollarla kirleten bir şahsa alan açmaya devam mı edeceksiniz? Yoksa gerçeğin ve vicdanın yanında durup tüm kuşkulu çizgilerini eşit biçimde haberleştirecek misiniz?” Birilerinin bu haberlerden rahatsız olduğu açıktı. Lakin bizlerin Çağla için yaptığı her haber, aslında sadece onun katilinin korkması gereken cinstendi.
Bugünlerde ise yeni bir gelişmeyle belge daha da genişlemiş durumda. “Çağla Tuğaltay” ismi için marka başvurusu, aile avukatları tarafından yapıldı. Bu müracaatın onaylanması halinde, 15 yaşında vahşice öldürülen genç bir kızın ismi, teknik olarak bir boya, tuvalet kâğıdı ya da rastgele bir ticari eserin markası haline gelebilecek. Lakin Çağla’nın davasını çözmek için istekli olan Avukat Ümit Altay’a göre bu teşebbüsün ardında ne bir üretim projesi vardı ne de ismin yaşatılmasına yönelik bir sembol çalışması. Yani birileri, kimse kamuya açık rastgele bir platformda ‘Çağla Tuğaltay’ yazamasın istiyordu. Pekala fakat bir ismin marka olarak tescillenmesi, o ismin medya, toplumsal medya ya da kamuoyu tarafından yazılmasını ve paylaşılmasını mani olmaya kâfi mi? Av. Doç. Dr. Cahit Suluk ‘Çağla Tuğaltay’ı ve markalaşmış isimlerin kullanımına ait ayrıntıları Milliyet.com.tr’ye anlattı.
BİNLERCE İNSANIN SAHİP ÇIKTIĞI ‘ÇAĞLA’ İÇİN SUSMA VAKTİ Mİ?
Çağla Tuğaltay, 2000 yılının 5 Haziran günü okuldan konuta son kere geldiğinde, onu kapıda 25 yılı aşkın müddet sonuçlanamayacak bir davanın içine atmak üzere biri bekliyordu. Bu kişinin yani Çağla Tuğaltay’ın katilini bulmak için uzak, yakın pek çok kuşkulu üzerinde araştırma ve inceleme yapılsa da bir sonuca ulaşılamadı. Ancak gözden kaçan ayrıntılar, o gün olduğu üzere bugün de değerlendirilmeye muhtaç. Zira binlerce kişi için Çağla, artık 15 yaşında hayata gözlerini yuman bir genç kızdan fazlası. O, evvel vahşice katledilmiş, sonra da çelişkili sözlerle dolu 25 yıl boyunca tahminen de birilerinin olayın üzerine örttüğü kara örtünün altında kalmıştı. Çağla için aydınlığı, adaleti isteyen binlerce istekli, onun isminin geçtiği her haberi ilgiyle takip etti. Lakin gönüllüler ile davanın sıkı takipçileri tarafından ulaşılan yeni bilgi ve evraklar, soruşturmanın seyrini değiştirme potansiyeline sahipti. Görgü şahitlerinin tabirleri, saklılık kararı ve devam eden araştırmalar, genç kız için birilerinin çaba ettiğini ortaya koyarken, başka yandan ‘Çağla Tuğaltay’ isminin markalaştırılması için Türk Patent ve Marka Kurumu’na müracaat yapıldığına dair tezler da kulaktan kulağa yayıldı. Evet, markalaşmış isimlerin kullanımı muhakkak ölçüde yasak lakin bu yasak yalnızca ticari marka olarak kullanımını kapsıyor. Bir markanın ismini rastgele bir yerde yazmak ise sorun teşkil etmiyor. Peki, Çağla’nın isminin markalaştırılıyor olması ne manaya geliyor? Onun ismiyle nitekim bir eser ya da marka faaliyeti mi yürütülecekti yoksa markalaşmanın, bu ismin kullanılmasını engelleyeceği tarafındaki bilgi yanlış mı anlaşılmıştı? Av. Doç. Dr. Cahit Suluk, markasal kullanımın kapsamını şöyle açıkladı:
“Marka, bir bireye ilişkin mal ve hizmetleri diğerlerinin mal ve hizmetlerinden ayırt eden işaretlerdir. Markalar sadece ticari marka olarak kullanılmaya karşı muhafaza sağlar. Bilimsel maksatlar, haber verme, kültür-sanat üzere alanlarda yapılan kullanımlar ise marka müdafaasının kapsamına girmez. Şayet bu türlü olsaydı, herkes birbirini engellerdi. Bu türlü bir dünya yok. Zira fikir ve tabir özgürlüğü var. Fikri mülkiyet hakları nasıl bir mülkiyet hakkı ve anayasal bir haksa, fikir ve tabir özgürlüğü ile haber alma ve verme özgürlüğü de Anayasa’da garanti altına alınmıştır. Çağla ya da rastgele bir kişi, kim olduğu kıymetli değil, hayatını kaybettikten sonra şahsiyet hakları da sona erer. Yani kişilik onunla birlikte yok olur. Hukuksal manada, artık “Çağla” diye biri yoktur; ne hak ehliyeti, ne fiil ehliyeti vardır. Pekala, manevi şahsiyetine hakaret edilirse buna karşı muhafaza var mı? Bu türlü bir durum gündeme gelebilir. Bu müdafaa, direkt kişinin kendisi için değil, onun mirasçıları olan annesi, babası, kardeşleri ve yakınları içindir. Zira onların manevi ziyan görmesi kelam konusu.”
‘AİLESİ BİLE OLSA HAK ARGÜMAN EDEMEZLER’
Çağla’nın ismi için yapılan marka müracaatında dikkat çeken detaylar ‘nice sınıfları’ başlığı altındaki kategoriler. Müracaatta 16, 35, 38, 41 ve 45 numaralı sınıflar tercih edilmişti. Bu sınıflar ortasındaki 16 numara ise, “Kâğıt, karton (mukavva); kâğıt yahut karton materyalden mamul ambalajlama ve sarma materyalleri, karton kutular; kâğıttan yapılmış tek kullanımlık eserler (kırtasiye hedefli eserler hariç): kağıt havlular, tuvalet kâğıtları, kağıt peçeteler” üzere eserleri kapsıyor. Pekala, 25 yıldır çözülemeyen cinayetin kurbanı olan 15 yaşındaki genç kızın ismi neden bu türlü kolay eserlere verilmek istendi? Sahiden ‘Çağla Tuğaltay’ markalı kağıt peçeteler, tuvalet kâğıtları üzere eserler mi piyasaya sürülecekti? Avukat Ümit Altay’a göre ‘nice sınıfları’nda yer alan maddelerle elde edilmek istenen sonuç öteki olabilir. 16 numara dışındaki sınıflara bakıldığında, gazetecilik faaliyetleri, radyo-televizyon yayıncılığı ve eğitim üzere alanların öne çıktığı görülüyor. Altay’ın işaret ettiği nokta ise tahminen de binlerce insanın istekli olarak Çağla’nın davasının sonuçlanması için yükselttiği sesin susturulmasının hedeflenmesi. Peki, tüm bu müracaatlar Çağla’nın isminin haberde kullanılmasına mahzur olur mu? Av. Doç. Dr. Cahit Suluk, bu marka başvurusunu şu halde yorumladı:
“Cinayete kurban giden genç bir kızın ailesi bile olsa, rastgele bir haberde Çağla Tuğaltay ismi geçtiğinde hak tez edemezler zira burada markasal bir kullanım kelam konusu değil. Biz ismi kültürel, edebi yahut haber maksatlı kullanıyoruz. Çağla’yı bir kenara bırakın; örneğin ‘X mecmua bu yıl en çok okunan mecmua oldu’ ya da ‘X mecmua çevreyi kirletti’ üzere haberler yapıldığında, o mecmuanın 38’inci sınıfta marka tescili olsa bile, marka sahibinin “Ne yapıyorsunuz, haberi kaldırın” diye itiraz etmesi mümkün değil. Zira burada da marka ticari maksatla kullanılmamış, haber emeliyle geçmiştir. Şayet hukukî kişiliğin manevi şahsiyetine hakaret edilirse ya da prestij zedelenirse, o vakit farklı hukuk kuralları devreye girer, marka hukuku değil. Bu çeşit durumlarda, aldatıcı yahut kişilik haklarına saldıran haberler nedeniyle şirket ziyan görür ve bu ziyanların tazmini talep edilir. Lakin bu itirazlar da marka kullanımı nedeniyle değil, türel öteki münasebetlerle yapılır. Misal biçimde, Çağla’nın aleyhine yapılan haberler mirasçılarını üzüyor ve ziyan veriyorsa, mirasçılar ‘Biz kızımız vefat etmiş olsa da bundan ziyan görüyoruz’ diyebilir. Lakin dava çözüldü yahut olumlu haberler yapıldıysa, bu durumda rastgele bir sorun yaşanmaz.”
TOPLUMA MAL OLMUŞSA İŞ DEĞİŞİR! ‘BÖYLE BİR HUKUK YOK’
Çağla Tuğaltay bir cinayete kurban gitmişti. Fakat vakitle, onu hiç tanımayan ve bilmeyen büyük bir kitle, genç kızın davası etrafında bir ortaya geldi. Çağla’nın davası, artık topluma mal olmuştu. Toplum için özel manalar taşıyan, kıymetli ve kıymetli isimlerin markalaştırılması konusunda iş değişiyordu. Çünkü bu cins pahalar ticari emellerle kullanılamazdı. Bu durum yalnızca isimler için değil, semboller için de geçerli. Yani bir ülkenin bayrağı da ticarete alet edilemiyor. Av. Doç. Dr. Cahit Suluk sözlerini, topluma mal olmuş isimlerin markalaştırılmasına ait bilgiler vererek noktaladı.
“Bir ismi, soyadı marka yapabilirsiniz. Fakat 15 Temmuz’da şehit olan Ömer Halisdemir ile ilgili yapılan marka başvurusu Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından reddedildi. Kurum reddetmezse bile, mahkeme bunu kararsız kılar. Neden? Zira toplumun manevi kıymetleri sömürülmek isteniyor. Hazreti Muhammed, Kâbe, Tekbir üzere dini pahalar için marka tescili yapılamaz zira bu, toplumun dini kıymetlerinin ticari gayelerle kullanılması manasına gelir. Atatürk ismi de marka olamaz zira o, toplumun ortak bedeli, yani topluma mal olmuş bir isimdir. Bunu ticarete alet etmek mümkün değildir ve yasal düzenlemelerle engellenir. Öte yandan bir ünlünin ismi marka olabilir zira kendisini markalaştırmıştır. Kendisi hayattayken ya da vefat ettikten sonra ailesi bu hakkı kullanabilir. Fakat müsaadesiz ve lisans almadan oburu onun ismini kullanamaz, aksi halde isim sömürülmüş olur. Çağla’nın ismi de bu kadar tanınmış ve topluma mal olmuşsa, birinin bunu marka olarak sömürmeye çalışması kamu sistemi müdahalesiyle karşılaşır. Bu bahiste özel yasal düzenlemeler de bulunmaktadır. Örneğin, Türkiye Cumhuriyeti’nin bayrağı da marka olarak tescil edilemez, ticari maksatlarla kullanılamaz. Marka, büsbütün ticari bir bahistir. Birilerinin haber yapmasını yahut söz özgürlüğünü engellemek maksadıyla marka muhafazası araçsallaştırılamaz. Böyle bir şey yok, bu türlü bir hukuk yok.” – Av. Doç. Dr. Cahit Suluk
