Bitmeyen tartışma! Üçlü mü, dörtlü mü hocam?

Futbol artık dizilişler oyunu değil. 4-3-3, 3-5-2 ya da 4-2-3-1 üzere klasik tabirler kullanılsa da, çağdaş futbol; hareketli oyuncularla, değişken rollerle ve anlık geçişlerle oynanıyor. Bu geçişler, yalnızca teknik yöneticinin kararlarını değil, oyuncuların oyun içindeki zekalarını da test ediyor.
Futbolun tahminen de en cazip yanı, herkesin bir fikrinin olması… İster ayağına top değmiş olsun, ister olmasın; futbol, izleyen herkesin teknik yöneticiliğe soyunabileceği bir spor olduğu için tahminen de bu kadar tanınan…
Günümüzde ise bu manada en çok yorum yapılan hususlardan biri; maç öncesi takımlar açıklandığında herkesin gözünü çevirip baktığı, skora nazaran maç esnasında, “Takım neden üçlüye döndü?” yahut “Geçen hafta üçlüyle gol yememiştik, bu hafta neden dörtlü çıktık?” diye sorduğu, son devrin en tanınan sorularından biri; savunma çizgisinin kaç şahısla kurulacağı…
Sosyal medyada, tribünde, televizyonda neredeyse herkesin bu bahiste bir fikri var. Kimileri için dörtlü savunma, “güvenli oyun”un simgesi; kimileriyse üçlü savunmayı “modern ve yavuz futbol” olarak görüyor. Lakin işin aslı, sistemlerin sabit değil, oyunun içindeki geçişlerle daima değişen yapılar olduğu gerçeği.

Savunmadan atağa…

Futbolda savunma nizamı, grubun sahanın art tarafında kaç oyuncuyla, ne halde konumlandığını tabir ediyor. Lakin mevzu doğal ki yalnızca savunma değil. Bu diziliş birebir vakitte atak tertibinin da temelini oluşturuyor.
Dörtlü savunma, futbolun klasik anlayışı… Ekseriyetle 4-3-3, 4-2-3-1 ya da 4-4-2 üzere dizilişlerin temeli. Geride iki stoper ve iki bekle savunma ile orta saha ortasında istikrarlı bir yapı kurmayı hedefleyen bir sistem.
Üçlü savunma ise birçok vakit 3-4-3, 3-5-2 ya da 3-4-2-1 üzere formasyonlarla kullanılıyor. Bu yapıda üç merkez savunmacı bulunuyor. Kanatlarda ise ya klasik bekler ya da “kanat beki” olarak isimlendirilen, hem savunma hem atak fonksiyonu olan oyuncular yer alıyor. Burada kritik olan, sistemin kâğıt üzerindeki dizilişinden çok, alandaki hareketlilik ve rol dağılımı. Yani ekipler topa sahip oynarken 3’lü, top rakipteyken 5’ li bir tertibe geçebiliyor.
Tabii burası kitap bilgisi… Günümüzde bu sistemler artık bu tariflerin çok daha ötesinde. Santra yapılırken gördüğümüz dizilişi oyun içerisinde birden fazla vakit farklı görebiliyoruz. Zira futbol artık her oyuncudan çok daha hareketli ve neredeyse mevkisiz bir oyun bekliyor. Anın muhtaçlığına ve topun bulunduğu bölgeye nazaran oyuncular kayıyor, yer değiştiriyor, farklı mevkilere evriliyor.

Sistemler sabit değil

Yani futbol artık sırf dizilişler oyunu değil. 4-3-3, 3-5-2 ya da 4-2-3-1 üzere klasik tabirler hâlâ kullanılsa da, 90 dakikalık bir maçta bu yapıların sabit kaldığını söylemek neredeyse imkansız. Zira çağdaş futbol; hareketli oyuncularla, değişken rollerle ve anlık geçişlerle oynanıyor. Teknik yöneticiler, oyuncularına birden fazla rol yüklüyor ve oyunun farklı anlarında, farklı sistemlere geçiş yapılmasını talep ediyor. Bu geçişler, yalnızca teknik yöneticinin kararlarını değil, tıpkı vakitte oyuncuların oyun içindeki zekalarını da test ediyor.
Maçın başında dörtlü savunmayla alana çıkan bir ekip, hamle sırasında beklerinden birini ileri çıkarıp adeta bir kanat oyuncusu yahut orta saha üzere kullanabiliyor. Birebir anda öbür bek, daha geride kalarak savunmayı üçlüyor ve grup, pozisyonel olarak üçlü savunmaya geçmiş oluyor. Bu geçişler yalnızca defans sınırında değil, orta saha ve atak kurgusunda da görülüyor. Yani sistemden çok, “uygulama” değerli: Oyuncu kalitesi, oyun zekası, idman seviyesi.

Cesaret mi, macera mı?

Üçlü sistemle Conte’nin Juventus, Chelsea ve Inter de yaptıkları, Gasperini’nin Atalanta’sı, Inzaghi’nin Inter’i, medyada “yenilik”, “cesaret” ya da “modernlik” üzere yorumlanırken, Türkiye’de ise çoğunlukla “yanlış macera” diye etiketleniyor.
Futbolda sistemler kelam konusu olduğunda medyanın kullandığı lisan de kamuoyu algısını ziyadesiyle etkiliyor. Türkiye’de ve dünyada üçlü savunma ekseriyetle bir “risk”, dörtlü savunma ise bir “güvence” üzere lanse ediliyor. Bu kodlama, teknik kararların medyada nasıl çerçevelendiğini gösteren kıymetli bir örnek. Yorumcular, birtakım teknik adamları “fazla cesur”, kimilerini “aşırı garantici” olarak sınıflandırıyor. Bu değerlendirmelerde birden fazla vakit oyuncu profili, rakip tahlili ya da oyun planı üzere ayrıntılar art planda kalabiliyor.
Özellikle Türkiye’de üçlü savunma hâlâ bir tabu üzere. Medyada sıkça “Üçlü savunma bu ülkede işlemez”, “Bizim ligimiz dörtlü ister” üzere klişeler yer buluyor. Bu telaffuzlar hem teknik yöneticileri kararlarında kısıtlıyor hem de taraftarın sistem tercihlerine olan önyargısını pekiştiriyor. Jorge Jesus, Fenerbahçe’sini hatırlıyorsunuz. Dönem sonu her şeyin sorumlusu üçlü savunma gösterilip, yeni gelecek hocanın üçlü oynatmayacağı bile idare tarafından söylenmişti.
Oysa Avrupa’da başarılı olan birçok teknik adam üçlü sistemle fark yaratıyor. Conte’nin Juventus, Chelsea ve Inter de yaptıkları, Gasperini’nin Atalanta’sı, Inzaghi’nin Inter’i üzere. Medya bu sistemleri “yenilik”, “cesaret” ya da “modernlik” üzere olumlu tabirlerle anlatıyor. Türkiye’de ise tıpkı yaklaşım, çoğunlukla “yanlış macera” etiketiyle karşılanıyor.

Futbolun büyüsü bu

Sonuçta üçlü ve dörtlü savunma ortasında yapılan tartışmaların gerisinde, futbolun ne kadar karmaşık ve katmanlı bir oyun olduğunu görmemiz lazım. Futbol, tahminen de en geniş alanda oynanan ekip sporlarından biri. Bu da oyunculara saha içine rakipten fazla ve istikrarlı yayıldıklarında avantaj sağlıyor. Teknik yöneticilerin tercihleri, oyuncu hareketlilikleri, rakip tahlilleri ve taraftar yansıları de eklenince, sistem dediğimiz oyunun taktik kısmı daima güncelleniyor.
Bugün savunma sınırları nasıl şekillenirse şekillensin, yarın bu oyun yeni bir strateji, yeni bir sistemle karşımıza çıkacak. Ve futbolun asıl büyüsü de burada yatıyor: Daima değişen ve evrilen bir oyun olması, her vakit yeni stratejiler ve yenilikler doğurması.

“Hocanın ezberi var”

Mesela X bir kadro, üçlüyle maçı kazanmış olmasına karşın, “Bu oyun uzun vadede gitmez” üzere telaffuzlarla galibiyetin önüne geçiliyor. Yahut dörtlü sistemde gol yenince, çabucak “Göbekte çok açıldık, üçlüye dönsek…” tartışmaları geliyor. Maç kaybedildiğinde ise birinci kurban ekseriyetle “yanlış sistem seçimi” oluyor. Zira taraftarlar birden fazla vakit oyunculara olan sevgileri sebebiyle onları tenkitten muaf tutulabiliyor. Lakin teknik yönetici, tüm stratejik kararların sorumlusu olarak amaca oturtulup, “inatçı” ve “değişime kapalı” olmakla suçlanıyor. Bilhassa ekip birkaç maç üst üste puan kaybettiğinde, sistem değişikliği beklentisi artıyor. Bu beklenti bazen rasyonel olurken, bazen de yalnızca değişiklik isteğinin kendisi haline geliyor.

“Üçlüye geçtik mahvolduk”

Sosyal medya çağında taraftarlar sadece izleyici değil, tıpkı vakitte yorumcu ve hatta vakit zaman, “alternatif teknik direktör” pozisyonuna geliyor. Başta toplumsal medya, herkesin teknik tahlil yapabildiği ve görüş bildirebildiği devasa bir futbol tartışma alanı yarattı. Bu da baskıyı artırıyor.
Artık teknik yöneticiler sadece spor medyasına değil, milyonlarca taraftarın anlık reaksiyonuna de karşı gayret veriyor.
Taraftarların teknik ayrıntılara bu kadar meraklı olması aslında hoş. Futbola ilgiyi artırıyor. Lakin vakit zaman bu merak, takıntı haline gelip “sistem fanatizmine” dönüşebiliyor. Sistem takıntısı, bazen futbolun gerçeklerini gölgeleyebiliyor: Oyuncu kalitesi, idman düzeyi, liderlik, saha içi tepki üzere asıl belirleyici ögeler göz gerisi ediliyor.

Manchester City – Pep Guardiola (2022-23)

Guardiola, John Stones’u savunmadan orta alana çıkararak bir ‘hibrid oyuncu’ üzere kullandı. Maçlara 4’lü savunmayla başlayan City, topa sahip olduğunda savunmasını Akanji-Dias-Ake üçlüsüne dönüştürüp, Stones ve Rodri’yi önlerinde çift pivot üzere konumlandırdı. Böylelikle oyun içi dönüşümle 3-2-5 dizilişi kuruldu ve oyunun merkezinde ezici bir üstünlük sağlandı. Böylelikle savunma 3’lüye (Akanji-Dias-Ake) dönüyor, topu domine etmek için merkez kalabalıklaştırılıyordu.

Arsenal – Mikel Arteta (2023-24 sezonu)

Zinchenko’nun sol bekten içe devrilerek merkezde oyun kurucu üzere rol alması, Arsenal’in topa sahipken 3-2-5 dizilişine geçmesini sağladı. Bu yapı, hem savunmada ekstra emniyet hem de atakta genişlik ve merkez üstünlüğü getirdi. Arteta’nın oyuncularına yüklediği durum esnekliği, sistemin sabit olmadığını gösteren örneklerden biri.