Bir kilo et: 15 tonluk israf
İSMAİL ŞAHİN – Su ayak izi, bir bireyin, toplumun yahut kuruluşun su kaynaklarını kullanımının toplam ölçüsüdür. Bu, hem direkt su kullanımını (içme suyu, duş alma) hem de dolaylı su kullanımını (yediğimiz besinlerin yahut kullandığımız eserlerin üretiminde harcanan su) içerir. Su ayak izini ölçmek için üç temel bileşen hesaplanır:
Yeşil Su Ayak İzi: Bu, tabiatın döngüsündeki sudur. Yağan yağmurun toprakta depolanan ve bitkiler tarafından kullanılan kısmıdır. Örneğin, bir buğday tarlasının yalnızca yağmur suyuyla büyümesi yeşil su ayak izine girer. Bu, ‘görünmez’ ancak en büyük su kaynağıdır.
Mavi Su Ayak İzi: Bu, bizim tabiattan ‘çektiğimiz’ sudur. Irmaklardan, göllerden yahut yeraltı akiferlerinden alıp tarımda sulama, endüstride üretim yahut konutta kullanım için harcadığımız sudur. Barajlarımızdaki su, mavi sudur. Su krizinden bahsederken aslında en çok bu kaynağın tükenmesinden telaş ederiz.
Gri Su Ayak İzi: Bu, kirlilikle ilgili bir kavramdır. Üretim süreçleri sonunda oluşan atık suyu, doğal su kaynaklarındaki (nehir, göl) mevcut kalite standartlarına getirebilmek, yani onu seyreltip temizleyebilmek için teorik olarak gereken pak su ölçüsü. Sanayi tesisinin ırmağa bıraktığı kimyasal yükü temizlemek için ne kadar su gerektiği, o tesisin gri su ayak izini oluşturur. Bu cins sular ise yüklü olarak nüfus ve endüstriyel büyüme ile temaslıdır. Örneğin, bir kilogramlık dana eti üretimi için 15 bin litre suya ihtiyaç vardır ki bunun yüzde 93’ü yeşil, yüzde 4’ü mavi ve yüzde 3’ü ise gri sudur.
Ulusal besin güvenliği
Kırmızı et tüketimini azaltıp zerzevata yönelmek, su tasarrufu açısından büyük fark yaratabilir. Başka taraftan en çok suyun kullanıldığı ziraî üretimde elde edilen eserlerin yüzde 70’e varan oranlarda tekrar etinden, sütünden, yumurtasından faydalandığımız hayvanları beslemek için yem olarak kullanılıyor. Hatta inekleriyle ünlü Hollanda da ihracatta yakaladığı başarıyı sürdürebilmek için hayvancılığı kısarak ziraî üretime yönelmek için adımlar atıyor.
Bitkisel besleme katkı sağlar
Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi Coğrafya Kısmı öğretim vazifelisi Doç. Dr. Doğukan Doğu Yavaşlı’ya nazaran bitkisel beslenmeye yönelmenin su ayak izi tartışmalarının en hassas noktalarından biri. “Öncelikle şunu netleştirelim, gaye insanlara ne yiyip yiyemeyeceklerini söylemek yahut kültürel beslenme alışkanlıklarını yargılamak değildir. Emel, kısıtlı su kaynaklarımızı ulusal besin güvenliğimizi sağlayacak halde en akılcı ve verimli nasıl kullanabileceğimizi bilimsel datalarla ortaya koymaktır” diyen Doç. Dr. Yavaşlı şu açıklamada bulundu:
“Et ve süt eserleri, üretimleri için çok fazla su gerektirir. Örneğin, 1 kg sığır eti için yaklaşık 15 bin litre su, 1 kg buğday için ise 1500 litre su kullanılır. Bitkisel beslenme, yem üretimi üzere dolaylı su tüketimini azalttığı için su ayak izini önemli formda düşürür. Bu hem ferdi hem de global su kaynaklarına katkı sağlar. Fakat Türkiye’de kişi başı et tüketim oranları yüksek değil. Bu nedenle sorunu ‘bireylerin çok et tüketimi’ olarak tanımlamak yanılgılı olur. Asıl odaklanmamız gereken nokta, tüketim ölçüsünden fazla o bir kilogram etin hangi su kaynakları kullanılarak ve hangi coğrafyada üretildiğidir. Klasik olarak yaylalarda, meralarda otlayan hayvanların su ayak izi büyük oranda ‘yeşil su’dan, yani yağan yağmurun otlakları yeşertmesinden oluşur.
Endüstriyel hayvancılık…
Bu, büyük ölçüde doğal döngünün bir kesimidir. Fakat çağdaş endüstriyel (entansif) hayvancılık, hayvanların kapalı tesislerde tutulduğu ve yemlerinin (büyük oranda mısır, yonca, soya üzere su-obur bitkilerin) tarım yerlerinde ‘mavi su’ (nehirlerden ve yer altından çekilen sulama suyu) ile yetiştirildiği bir sisteme dayanır. Türkiye’deki asıl kritik sorun, suyun en kıt olduğu İç Anadolu (örneğin Konya Havzası) üzere bölgelerde, endüstriyel hayvancılığın ve bu tesislerin muhtaçlığı olan su-obur yem bitkileri üretiminin teşvik edilmesidir. Kısıtlı yeraltı ve yüzey sularımızı (mavi suyu), esasen doğal olarak orada yetişmeyecek yem bitkileri için kullanıyoruz. Bu, su kaynakları üzerinde muazzam bir baskı oluşturur.”
Bir bardak süt 180 litre su
*Sığır eti üretmek için 15 bin 500
*Koyun eti üretmek için 6 bin 100
* Keçi eti üretmek için 4 bin
*Tavuk eti üretmek için 4 bin 330
* Bir tane hamburger 2400 litre
*1 bardak süt 180 litre
İSKİ düşürdü
Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi’nden Doç. Dr. Doğukan Doğu Yavaşlı da İstanbul örneğine dikkat çekerek, İSKİ’nin çalışmaları sayesinde 2022’de yüzde 33.5 olan su kayıp oranının 2023’te yüzde 18.3’e kadar düşürüldüğünü söylüyor. Bu sayede her ay yaklaşık 1.29 milyon metreküp su tasarrufu sağlandığını söyleyen Yavaşlı, “Diğer belediyeler, 2028’e kadar kayıpları yüzde 30’a, 2033’e kadar yüzde 25’e indirmeyi hedefliyor” dedi.
Kayıp %40 seviyesinde
Ancak ortadan geçen müddette bu gayelere tam olarak ulaşılamadı. Türkiye genelinde su kayıpları hala ortalama yüzde 40 düzeylerinde. Kimi kentlerde bu oran daha da yüksek. Uzman Dr. İlhan, bu oranların düşürülmesi için üç temel adımı kaide görüyor:
1- Altyapının yenilenmesi: Eski boruların ve sınırların sistematik halde değiştirilmesi gerekiyor.
2- Kaçak tespiti teknolojilerinin yaygınlaştırılması: Akustik ve dijital sistemlerle gerçek vakitli takip yapılmalı.
3- Kurumsal kapasitenin güçlendirilmesi: Su ve kanalizasyon yönetimlerinin teknik ve mali açıdan desteklenmesi, performans temelli idare anlayışına geçilmesi gerekiyor.
10 litrenin 4 litresi boruda kayboluyor
Su ayak izini küçültmenin en kritik adımlarından biri kaynağından çekilen suyun kaybolmadan kullanıcıya ulaşmasını sağlamak. Lakin Türkiye’de içme ve kullanma suyu sistemlerinde önemli kayıplar yaşanıyor. “Kayıp-kaçak oranı” olarak tanımlanan bu durum vilayetlere nazaran değişse de birtakım kentlerde oran yüzde 40’a kadar çıkıyor. Boğaziçi Üniversitesi su idaresi uzmanı Dr. Akgün İlhan’a göre, TÜİK’in en aktüel bilgilerine nazaran Türkiye’deki ortalama kayıp-kaçak oranı yüzde 37 civarında. Yani her 10 litre suyun yaklaşık 4 litresi kullanıcıya hiç ulaşmadan borularda, ek yerlerinde ya da eski alt yapıda kayboluyor. Bu sadece önemli bir israf değil birebir vakitte su kaynakları üzerindeki baskıyı da katlanarak artırıyor. Bu sorun uzun müddettir devletin de gündeminde. Su İdaresi Genel Müdürlüğü’nün hazırladığı “İçme Suyu Temin ve Dağıtım Sistemlerindeki Su Kayıplarının Denetimi Yönetmeliği” 2014 yılında yürürlüğe girdi. 2015 yılında çıkarılan Teknik Yöntemler Bildirimi ile belediyelere amaçlar de kondu. Buna nazaran: * Büyükşehirler ve vilayet belediyeleri 2019’a kadar su kaybını yüzde 30’a * 2023’e kadar ise yüzde 25’e indirmek zorundaydı. * Öteki belediyeler için bu maksat tarih 2028 olarak belirlendi.
Türkiye’de bilhassa suyun en kıt olduğu İç Anadolu üzere bölgelerde ağırlaşan yem üretimi, hem yer altı su düzeylerini düşürüyor hem de ziraî sürdürülebilirliği tehdit ediyor. Uzmanlara nazaran et tüketiminden çok, üretim modeline odaklanmak gerekiyor…
Bulaşığı elle yıkarsan 103 litre Makinede yıkarsan 9 litre
*Suyu direkt değil dolaylı olarak daha çok tüketiyoruz.* Bir makine dolusu bulaşığı elde yıkamak 103 litre. * Makinede yıkamak 9 litre. * Yıkamadan evvel sudan geçirmek 57 litre. * 5 dakika duş almak 125 litre su harcıyor. * Bir defa sifon çekmek 15 litre su harcıyor.
Dünyada 5 kat, Türkiye’de 10 kat
Birleşmiş Milletler Besin ve Tarım Örgütü’nün (FAO) yaptığı araştırmaya nazaran 1961 yılında tüm dünya genelinde kanatlı hayvan ve kırmızı et üretimi 70.79 milyon tondu. Lakin 2023 yılına gelindiğinde geçen 62 yıl içinde kanatlı hayvan ve kırmızı et tüketimi 362.86 milyon tona ulaştı. Rapora nazaran 1961 yılında 477 bin ton olan Türkiye’nin kanatlı hayvan ve kırmızı et üretimi 4.77 milyon tona ulaştı. Sayılar karşılaştırıldığında dünyadaki et üretimi 5 kat, Türkiye’de ise 10 kat artmış.
Evde tasarruf nasıl edersiniz
*Su tasarrufu sağlayan aygıtlar kullanmak (düşük akışlı duş başlıkları, su tasarruflu tuvaletler). * Sızıntıları onarmak (damlayan muslukları tamir etmek gibi).
*Bahçe sulamasını optimize etmek (örneğin, yağmur suyu toplama sistemleri kullanmak).
*Günlük alışkanlıkları değiştirmek (duş mühletini kısaltmak, muslukları sıkıca kapatmak, çamaşır ve bulaşık makinelerini tam dolu çalıştırmak).
YARIN:
* 1 KOT PANTOLON İÇİN 18 BİN LİTRE SU GEREKLİ.
* YARIM LİTRELİK PET ŞİŞE İÇİN 5.5 LİTRE SU HARCIYORUZ.
* TARIM VE ENDÜSTRİDE SU AYAK İZİMİZİ DÜŞÜRMEK İÇİN NE YAPMALIYIZ?
